نوع مقاله : علمی - پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه شهید بهشتی تهران، ایران
2 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه شهید بهشتی تهران، ایران
3 استاد گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه شهید بهشتی تهران، ایران
چکیده
سیبویه برای استحکامبخشی تحلیلها و وضع اصول نحوی از شواهد قرآنی بسیاری یاری گرفته است، ازاینرو پیداست که کتاب او اثری گرانسنگ و مرجعی مهم در حوزۀ گرامر یا قواعد نحوی و شواهد قرآنی برشمرده میشود. منابع تفسیری اصیل و موثق، به درک و تفسیر آیات قرآن کمک میکند که در صورت بیتوجهی به این نکته مفسر در ورطۀ تفسیر به رأی یا برداشتهای ناروا خواهد افتاد. در میان منابع مختلف تفسیر، منابع نحوی اهمیت بسزایی در فهم درست آیات الهی دارد، این امر میتواند از ضرورتهای این پژوهش باشد. این جستار با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی، به مطالعۀ تحلیل شواهد قرآنی در باب (حذف) در الکتاب و بیان تأثیر یافتههای نحوی سیبویه بر روی مفسرانی چون زجاج، زمخشری، طبرسی و فخرالدین رازی میپردازد. اشاره به میزان پذیرش یافتههای نحوی سیبویه از شواهد قرآنی از جانب مفسران ازجمله اهداف این پژوهش است. بررسیهای انجامشده، نشان میدهد، تحلیلهای این دانشمند نحوی در بیشتر موارد از جانب مفسران مورد تأیید واقع شده است و تأثیرپذیری مفسران از این عالم نحوی بیشتر بهصورت غیرمستقیم است که در اکثر موارد بهواسطۀ زجاج، زمخشری، یا با نقلقول از خلیل و یا انتساب تحلیل به مکتب اهل بصره، دیدگاه سیبویه موردپذیرش قرارگرفته است و در برخی موارد تحلیلهای او با نقد تند بهخصوص از جانب فخر رازی و یا با نقد ملایم مواجه شده است. نکتۀ دیگری که در تحلیلهای سیبویه قابلذکر است، توجه او به قواعد نحوی و عناصر زبانی کلام اعم از لفظی و معنایی، در بررسی شواهد قرآنی است. از دیگر نتایج این مقاله اشاره به رویکرد عقلگرایی در برخی از تحلیلهای سیبویه و چهار مفسر است که در بیشتر موارد بهصورت پرسش و پاسخ میباشد.
کلیدواژهها
موضوعات
قرآن کریم
- ابن جنی، أبوالفتح عثمان.(2008). الخصائص. تحقیق: الشربینی شریدة. القاهرة:دار الحدیث.
- ابن الخشاب، عبدالله بن احمد.(1972). المرتجل فی شرح الجمل. الطبعة الثانیة. تحقیق: علی حیدر. دمشق.
- ابن مالک.(1420). شرح الکافیة الشافیة. الطبعة الاولی. تحقیق: عبدالمنعم هریدی. مرکز البحث العلمی و إحیاء التراث العلمی. مکة: دار المأمون ـ دمشق.
- ابن مکتوم القیسی، احمد بن عبدالقادر.(1949). الدّر اللقیط من البحر المحیط. الطبعة الاولی. مصر: مطبعة السعادة.
- ابن یعیش، علی بن یعیش موفق الدین.(1928). شرح المفصل. مصر: دار الطباعة المنیر.
- ابو حیان الاندلسی، محمد بن یوسف.(2007). تفسیر البحر المحیط. الطبعة الاولی. تحقیق: الشیخ عادل احمد عبد الموجود و الشیخ علی محمد معوض. لبنان. بیروت: دار الکتب العلمیة.
- خاطر، سلیمان یوسف.(2008). منهج سیبویه فی الإستشهاد بالقرآن الکریم و توجیه قراءآته و مآخذ بعض المحدثین علیه. الریاض: مکتبة الرشد.
- الخطیب، محمد الفتاح.(2006). ضوابط الفکر النحوی. تقدیم: عبدالراحجی. القاهرة: دار البصائر.
- دین محمدی، غلامرضا.(1389). مبانی زبان شناسی در جهان اسلام. تهران: دانشگاه امام صادق.
- الرازی، فخرالدین محمد بن عمر.(1981). التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب). الطبعة الاولی.ج 32. لبنان. بیروت: دار المکتبة العلمیة.
- روبینز،آر.اچ.(1991). تاریخ مختصر زبان شناسی. ترجمهی: علی محمد حق شناس. تهران: مرکز.
- الزجاج، أبی اسحاق ابراهیم بن السّری. (1988). معانی القرآن و إعرابه. شرح و تحققیق: عبدالجلیل عبده شلبی. بیروت: عالم الکتب.
- الزرکشی، بدرالدین محمد بن عبدالله بن بهادر. (1957). البرهان فی علوم القرآن. الطبعة الاولی. تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم .دار الحدیث.
- الزمخشری، جارالله أبی القاسم محمودبن عمر. (1998). الکشاف عن حقایق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل. الطبعة الاولی. تحقیق و تعلیق: الشیخ عادل احمد عبد الموجود و الشیخ علی محمد معوض. الریاض: مکتبة العبیکان.
- .............................. (2004). المفصل فی علم العربیة. الطبعة الأولی. تحقیق: فخر صالح قدارة. عمان: دار عمار.
- سیبویه، أبی بشر عمرو بن عثمان بن قنبر.(1988). الکتاب. الطبعة الثانیة. تحقیق و شرح: عبدالسلام محمد هارون. القاهرة: مکتبة الخانجی.
- الصّاوی الجوینی، مصطفی.(1968). منهج الزمخشری فی التفسیر القرآن و بیان اعجازه .القاهرة: دار المعارف بمصر.
- الطباطبایی، محمد حسین.(1973). المیزان فی التفسیر القرآن .الطبعة الثانیة. لبنان: بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
- الطبرسی، ابوعلی الفضل بن الحسن.(2005). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. الطبعة الاولی. لبنان، بیروت: دار العلوم.
- طوسی، محمد بن نصیر الدین.(1980). تلخیص المحصل. تحقیق:عبدالله نورانی تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
- عبدالرحمن، بهاءالدین عبدالوهاب.(2018). مفهوم الإتساع و ضوابطه فی علم النحو. دار النشر الألوکة.
- عبد اللطیف، محمد حماسه.(2000). النحو و الدلالة. الطبعة الاولی. بیروت: دار الشروق للنشر و التوزیع.
- عضیمه، محمد عبد الخالق.(1975). فهارس کتاب سیبویه و دراسة له. مصر: مطبعة السعادة.
- الغزالی، أبی حامد.(د.ت). مجموعة رسائل الإمام أبی حامد الغزالی. راجعة: إبراهیم أمین احمد. القاهرة: المکتبة التوفیفیة.
- الفراء البغوی، أبو محمد الحسین بن مسعود.(2002). معالم التنزیل فی التفسیر و التأویل. الطبعة الاولی. لبنان، بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
- القوزی، عوض حمد.(1981). المصطلح النحوی نشأته و تطوره حتی أواخر القرن الثالث الهجری (للحصول علی درجة الماجستیر). المملکة العربیة السعودیة: عمادة شؤون المکتبات – جامعة الریاض.
- النجار، لطیفة.(2003). المنزلة المعنی فی نظریة النحو العربی. دبی: دار العالم العربی.
- حسینی، سید محمد باقر، خسروی، راضیه. (1389). تسهیل نحو در پرتو آموزش، مجله زبان و ادبیات عربی. دوره 2. شماره 3. صص1-26.Doi:10.22067/jall.v2i3.8966
- فسنقری، حجت الله، راضیه کارآمد.(1396). سبک شناسی دعای ابو حمزه ثمالی در دو لایه نحوی و بلاغی، مجله زبان و ادبیات عربی، دوره 8.شماره 17.صص173-200. Doi: 10.22067/jall.v8i17.57713
ارسال نظر در مورد این مقاله