فراخوانی شخصیت «میثم تمار» در شعر معاصر عربی (نمونه موردی: شعر حسن آل حطیط العاملی و جاسم الصحیح

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• رسول خمر ¹
• سید مهدی نوری کیذقانی ²
• عباس گنجعلی ³
• حسین شمس آبادی ³

¹ دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران

² دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران،

³ دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران

10.22067/jallv15.i4.2305-1265

چکیده

در ادبیات معاصر شاعران، ادیبان و هنرمندان، در آثار ادبی خود اعم از شعر، داستان، نمایشنامه و غیره به نماد توجه ویژه­ای نشان داده­اند. یکی از جلوه­های نمادگرایی فراخوانی شخصیت‌های مختلف تاریخی، مذهبی، اسطوره‌ای و... در شعر معاصر عربی است. شاعر معاصر –برخلاف مورخان- از دریچۀ داده­های تاریخی و پیوند منطقی میان آن‌ها به تاریخ نمی­نگرد، بلکه از تجربیات خود و با توجه به شرایط کنونی جامعه خود به شخصیت‌های تاریخی ابعادی را می­افزاید و بدین‌وسیله معناها و دلالت­های پویایی را که می­خواهد به ذهن خواننده می­رساند. یکی از شخصیت‌های که در شعر برخی شاعران معاصر حضوری پرمعنا دارد، صحابی پیامبر و یار باوفای امام علی (ع) میثم تمار است. در مقاله حاضر به شیوه توصیفی-تحلیلی چگونگی فراخوانی این شخصیت در شعر دو تن از شاعران معاصر عرب یعنی «جاسم الصحیح» از عربستان و «حسن آل حطیط العاملی» از لبنان مورد واکاوی قرار گرفته است. ازآنجاکه بر روی فراخوانی شخصیت میثم تمار در شعر معاصر عربی تاکنون پژوهشی انجام نگرفته است، بررسی و تحقیق درباره این موضوع، مهم و ضروری می­نماید. یافته­های بحث نشان می­دهد که ویژگی­های شخصیتی میثم چون حق مداری، حق­گویی، صراحت سخن، پایداری در برابر ستمگران و رسواسازی آن‌ها باعث شده دو شاعر مذکور با حس تجربۀ مشترک، شخصیت وی را محور قصاید خود قرار دهند. این دو شاعر با همزادپنداری خود و میثم به فراخوانی او در شعر خود پرداخته­اند و سعی کرده­اند مشکلات و نابسامانی­های سیاسی و فرهنگی جامعه و تجارب، دغدغه­ها و اندیشه­های اصلاحی خویش از ورای شخصیت میثم به خواننده منتقل کنند.

کلیدواژه‌ها

• شعر معاصر عربی
• فراخوانی شخصیت
• میثم تمار
• حسن آل حطیط العاملی
• جاسم الصحیح

موضوعات

• نقد ادبی

مراجع

1. ابن منظور، محمد بن مکرم. (1414). لسان العرب، بیروت: دار الصادر.
2. اسماعیل، عزّالدّین. (1994). الشعر العربی المعاصر (قضایاه، ظواهره الفنّیّة والمعنویة) قاهرة: المکتبة الآکادامیّة.
3. آل حطیط العاملی، حسن. (2016). دیوان المهاجر العاملی، بیروت: دار و مکتبة الهلال.
4. بلحاج، کاملی. (1395). تأثیر میراث قومی در شکل­دهی قصیده معاصر عربی، ترجمه حسین میرزایی­نیا و اسماعیل درخشان، مشهد: مینوفر.
5. بنعمارة، محمّد. (2001). الأثر الصّوفی فی الشّعرالعربیّ المعاصر، ط 1، المغرب، شرکة النّشروالتّوزیع، الدّار البیضاء.
6. الحداد، علی. (1986). أثر التراث فی الشعر العراقی الحدیث، بغداد: دارالشؤون الثقافیة.
7. داد، سیما. (1385). فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: مروارید.
8. زاید، علی عشری. (1987). استدعاء الشّخصیات التّراثیّة فی الشّعرالعربیّ المعاصر، طرابلس: منشورات الشّرکة العامة للنشر والتّوزیع.
9. زوزنی، حسین بن احمد. (1374). کتاب المصادر، تهران: البرز.
10. ستاری، جلال. (1384). جهان اسطوره­شناسی، اسطوره در جهان عرب و اسلام، تهران: مرکز.
11. سلیمان، خالد ا. (1376). فلسطین و شعر معاصر عرب، ترجمه شهره باقری و عبدالحسین فرزاد، تهران: چشمه.
12. صادقی اردستانی، احمد. (1391). میثم تمار، تهران: مشعر.
13. الصُّحیح، جاسم. (2004). دیوان اعشاش الملائکة، لبنان: دارالهادی للطباعة والنّشر.
14. عباس، احسان. (1992). اتجاهات الشعر العربی المعاصر، بیروت: دار الشروق.
15. عبو، عبدالقادر. (1393). فلسفه زیباشناسی در فضای شعر معاصر عربی، ترجمه حسین میرزایی نیا و معصومه حنایی فریمانی، مشهد: سخن گستر.
16. عسقلانی، ابن حجر. (1995). الإصابة فی تمییز الصّحابة، ج 3، بیروت: دارالکتب العلمیّة.
17. فتوح، احمد محمد. (۱۹۸۹). الحداثة الشعریّة مِن منظور الرمزی، القاهرة: دارالهانی.
18. الفراهیدی، خلیل بن احمد. (1409). کتاب العین، قم: نشر هجرت.
19. مجلس التعاون لدول الخلیج. (2007) دلیل الادباء بدول مجلس التّعاون، ط 1، الرّیاض: دارالمفردات.
20. محدّثی، جواد. (1375). میثم تمّار، قم: مرکزانتشارات دفترتبلیغات اسلامی.
21. محمدسعید، فاطمه زهراء. (1378). سمبولیسم در آثار نجیب محفوظ، ترجمه نجمه رجایی، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
22. معتزلی، ابن ابی الحدید. (1363). شرح نهج البلاغة، قم: مکتبة ایة اللّه المرعشی النّجفی.
23. الملائکة، نازک. (1397). رویکردهایی در تحلیل و نقد شعر معاصر عربی، ترجمه طیبه سیفی و رقیه خرمی، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
24. موسوی زنجان رودی، سید مجتبی (1377). میثم تمّار گنجینه اسرارعلی (ع). قم: انتشارات میثم تمّار.
25. موسی، خلیل. (2000). قراءات فی الشعر العربی الحدیث والمعاصر، دمشق: منشورات اتحاد الکتاب العرب.
26. نوری، میرزاحسین. (1408). مستدرک الوسائل، بیروت: مؤسسة آل‌بیت.
27. امین مقدسی و سمیرا فراهانی. (1398). «نقاب ابوذر غفاری در شعر معین بسیسو»، فصلنامه نقد ادب معاصر عربی، سال دهم، شماره20.صص49-25. 10.22034/mcal.2020.9906.1787 Doi:
28. حبیبی، علی اصغر وعبدالحمید احمدی. (1393) «ثنائیة التوظیف لقناع المسیح فی شعر السیاب». مجله زبان و ادبیات عربی.سال ششم. شماره 11، صص 147-172. 10.22067/jall.v6i11.43458 :Doi
29. طاهری، محمد. (1388). «نگاهی به سیر آراء و عقاید درباره نظریه محاکات»، ادب پژوهی، شماره 10، صص 207-226.
30. نجفی ایوکی، علی. (1401). «خوانش­های گوناگون شاعران معاصر عربی از داستان حضرت ایوب». مجله زبان و ادبیات عربی.سال پنجم. شماره نهم. صص 157-187. 10.22067/jall.v5i9.37333:Doi
31. همتی، شهریار و حامد پور حشمتی. (1401). «تقنیة قناع الشخصیّات التراثیة وتوظیفه الدلالیّ فی شعر سلیمان العیسی». مجله زبان و ادبیات عربی، سال چهاردهم. شماره 28، صص 1-17. 10.22067/jallv14.i1.66458 :Doi