تحلیل انتقادی گفتمان مهاجرت در رمان «ساعة بغداد» از شهد الراوی بر پایه نظریه نورمن فرکلاف

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

• سمیه نیک فر ¹
• اردشیر صدر الدینی ²
• مصطفی یگانی ²

¹ دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مهاباد، آذربایجان غربی، ایران

² استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مهاباد، آذربایجان غربی، ایران

10.22067/jallv15.i3.2306-1283

چکیده

تحلیل گفتمان انتقادی، نظریه­ای نظام­مند از نورمن فرکلاف است که برای تحلیل آثاری که در پیوند نزدیک با شرایط اجتماعی و سیاسی جامعه تولید می­شوند کارایی قابل ‌ملاحظه‌ای دارد و برای بررسی نحوه بازگویی آنچه در جامعه می‌گذرد مناسب است. این نظریه در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین به بررسی اثر می­پردازد. در سطح اول یعنی توصیف به بررسی صوری و فرمی اثر از جهت واژگان و تعابیر به کار رفته و در سطح تفسیر به کردار گفتمانی در اثر و میزان تأثیر گفتمان یا گفتمان­های رایج و هژمونی غالب در آن و در سطح تبیین به بازتاب کردار اجتماعی و چگونگی بازتاب مسائل اجتماعی در اثر می­پردازد. «شهد­الروای»، نویسنده جوان و تازه­کار عراقی، دو اثر مهم خود را در دهه دوم قرن بیست و یکم به نگارش درآورده است و اثر نخست او به نام «ساعة بغداد» (ساعت بغداد) تحسین ناقدان و مخاطبان زیادی را برانگیخته است. این مقاله به شیوه روش توصیفی – تحلیلی به بررسی و تحلیل گفتمان انتقادی این رمان برای کشف عاملیت شرایط اجتماعی و گفتمان­های مولَّد جامعه می­پردازد. در واقع هدف این مقاله کشف رابطه میان جنگ و اشغال با تولید و تقویت گفتمان مهاجرت است که برای شهروندان عراقی به ویژه افراد تحصیل­کرده امری اجتناب­ناپذیر است. طبیعی است که کشف گفتمان­ها و عوامل تشکیل دهنده آن در یک اثر، از جهت جامعه­شناسی و ادبی از ضرورت و اهمیت فراوانی برخوردار است. نتیجه تحقیق نشان می­دهد که نویسنده بسیاری از عناصر زبانی و ساختاری اثر را در ذیل تأثیرپذیری از شرایط اجتماعی ناگوار جنگ، محاصره و اشغال به کار برده است و در صدد توجیه و عادی جلوه دادن گفتمان مهاجرت است که گفتمانی برگزیده و زاییده شرایط اجتماعی کارگزاران سیاسی است.

کلیدواژه‌ها

• تحلیل گفتمان
• کردار گفتمانی و اجتماعی
• نورمن فرکلاف
• شهد‌الراوی
• ساعة بغداد

موضوعات

• نقد ادبی

مراجع

1. آقاگل‌زاده، فردوس.(1390). تحلیل گفتمان انتقادی. چ2. تهران: علمی و فرهنگی.
2. بحراوی، حسن.(1990). بنیة الشکل الروائی. بیروت: المرکز الثقافی العربی.
3. بدوی، أحمد.(2009). التحلیل النّقدی للخطاب فی العلوم الاجتماعیة. بیروت: مرکز دراسات الوحدة.
4. پاینده، حسین.(1382). نقد ادبی و دموکراسی: جستارهایی در نظریه و نقد ادبی جدید. تهران: نیلوفر.
5. پک، جان.(1366). شیوة تحلیل رمان. چ1، ترجمه احمد صدارتی، تهران: مرکز.
6. حسینة، مسکین.(2013). شعریة العنوان فی الشعر الجزائری المعاصر. رسالة الدکتوراه، الجزائر: جامعة وهران.
7. حلمی، خلیل.(1998). دراسات فی اللغة والمعاجم. بیروت: دار النهضة.
8. درپر، میرم.(1392). سبک شناسی انتقادی. تهران: علم.
9. الراوی، شهد.(2016). ساعة بغداد. بغداد: داربابل.
10. عکاشه، محمود.(2005).التحلیل اللغوی فی ضوء علم الدلاله، قاهره: دارالنشر للجامعات.
11. فتوحی، محمود.(1391). سبک‌شناسی. تهران: سخن.
12. فرکلاف، نورمن.(1379).تحلیل انتقادی گفتمان. ترجمة فاطمه شایسته پیران و همکاران. چ1. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
13. کمبل، جوزف.(1391). قدرت اسطوره. ترجمه عباس مخبر. چاپ 7. تهران: مرکز.
14. یارمحمدی، لطف‌الله.(1393). گفتمان‌شناسی رایج و انتقادی. چ1. تهران: هرمس.
15. یورگنسن، ماریان و لوئیز فیلیپس.(1395). نظریه و روش در تحلیل گفتمان. ترجمۀ هادی جلیلی. تهران: نشر نی.
16. آقاگل‌زاده، فردوس و مریم ‌سادات غیاثیان.(1386). «رویکردهای غالب در تحلیل گفتمان انتقادی». پژوهش زبان و زبان‌شناسی. دوره 3 .شماره5. صص39ـ54.
17. پهلوان‌نژاد، محمدرضا و ناصری‌مشهدی، نصرت.(1387). «تحلیل متن نامه‌ای از تاریخ بیهقی با رویکرد معنی شناختی کاربردی نامۀ سران تگین‌آباد».دوفصلنامه علمی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی. دوره 16. شمارۀ 62.صص 37ـ58.
18. حدادی، الهام.(1391). «کردار گفتمانی و اجتماعی در رمان سفر درجه بر پایه الگوی تحلیل گفتمان». فصلنامه علمی پژوهشی نقد ادبی. دوره 5. شماره 18 صص 81-109.
19. زارع، ناصر .رسول بلاوی و زهرا هاشمی تزنگی.(1399). «تحلیل گفتمان رمان الحرب فی بر مصر» اثر یوسف القعید (براساس نظریۀ تحلیل گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف)»، مجله زبان و ادبیات عربی. دوره 12. شماره 1 . صص 147- 160. Doi:10.22067/jall.v12.i1.77205
20. کاظمی، پریسا.(1400). «تحلیل انتقادی گفتمان مجموعه اشعار الحبیب الإفتراضی غادة السمان بر اساس الگوی نورمن فرکلافـ،». مجله زبان و ادبیات عربی. دوره 13. شماره 4. صص: 63-83. Doi: 10.22067/jallv13.i4.85843