نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

دانشگاه علوم ومعارف قرآن کریم

چکیده

سبک‌شناسی نقش‌گرا به‌عنوان رویکردی به نسبت نوظهور، نظامی است میان زبان‌شناسی و نقد ادبی جدید؛ چراکه هم به مباحث زیبایی‌شناسی و ارزش‌گذاری و قضاوت ورود می‌کند و هم بر یافته‌های زبان‌شناسی تکیه دارد. ازاین‌رو تحلیل سبک‌شناختی، در رویارویی با جهان متن، درصدد دریافت زیبایی‌های منحصربه‌فرد چینش آن متن و کلیت یکپارچۀ آن و بررسی توانایی خالق متن در بهره‌گیری از امکانات زبانی است. پژوهش حاضر با اعتقاد به اینکه یکی از ویژگی‌های سبکی و ساختاری قرآن، به‌عنوان نمونۀ والای سخن فصیح و بلیغ، روساخت متغیر و ژرف‌ساخت پیوستۀ آن است، با تکیه بر روش توصیفی – تحلیلی و با استناد به رویکرد سبک‌شناسی نقشگرا، مقولۀ چرخش سبک‌شناختی را نقطۀ‌ آغاز خوانش متشابهات قرآنی قرار می‌دهد و در سیر تکوینی خود، به مؤلفۀ‌ ساختاری جایگزینی واژگانی در سه سطح اسم و فعل و حرف، می‌پردازد. این جستار، با ارائۀ تحلیلی زبانی – سبکی از جملاتی که دارای ساختاری مشابه هستند اما از نظر سبکی با یکدیگر متفاوتند، در مقام پاسخگویی به سبب تغییر سبک در گونۀ قرآنی برآمده است و از این امر به‌عنوان استفاده‌ای خلاقانه و بدیع از امکانات زبانی یاد می‌کند و نیز با بررسی رابطۀ متن و بافت در پرتو دو محور جانشینی و هم‌نشینی، تنوع سبکی در گونۀ قرآنی را یکی از عوامل توسعۀ معنایی و انسجام متن دانسته و ظرافت‌های معنایی نهفتۀ حاصل از آن را در آیات مذکور به نمایش می‌گذارد. از مهم‌ترین رهیافت‌های این جستار، برقراری پیوند میان مباحث بلاغت و علم مفردات سنتی و مسائل زبان‌شناسی نوین و ارائۀ نگاهی نو به صنعت التفات در علم بلاغت، و مسالۀ ترادف و اشتقاق در دانش مفردات است. همچنین از مهم‌ترین کارکردهای بلاغی آرایش سبکی جایگزینی واژگانی به‌عنوان محور اصلی پژوهش، می‌توان به آشنایی‌زدایی و به تبع آن برجسته‌سازی و ایجاد ابهام هنری اشاره کرد. وانگهی این آرایه، با توسعۀ معنایی خود موجب انسجام متن می‌شود. ازاین‌رو، می‌توان آن را یکی از عوامل انسجام واژگانی در نظریۀ‌ نقش‌گرای هلیدی و حسن قلمداد کرد و انسجام کلام را از دیگر کارکردهای بلاغی آن دانست.

کلیدواژه‌ها

الف) کتاب‌ها
1. قرآن کریم
2. ابن سیده، علی بن إسماعیل. (2008م). المخصص، بیروت: دار الکتب العلمیة. ط الأولی.
3. أبو خرمة، عمر. (2004م). نحو النص نقد النظریة و بناء أخری. الأردن: إربد. عالم الکتب الحدیث. ط الأولی.
4. أبو عبیده، معمربن مثنی. (1374ق). مجاز القرآن. تعلیق د. محمد فؤاد سزکین. ج1. القاهرة: مکتبة الخانجی. ط‌الأولی.
5. ابن فارس، آبو الحسین أحمد. (1429ق). معجم مقاییس اللغة. تصحیح محمد عوض مرعب وفاطمة محمد أصلان. بیروت: دار إحیاء التراث العربی. ط الأولی.
6. احمدی، بابک. (1380ش). ساختار و تاویل متن. تهران: نشر مرکز. چ پنجم.
7. ایزوتسو، توشیهیکو. (1378ش). مفاهیم اخلاقی دینی در قرآن. ترجمه فریدون بدره‌ای. تهران: فرزان‌روز.
8. بنت‌الشاطئ، عائشة عبدالرحمن. (1977م). التفسیر البیانی للقرآن الکریم. ج1. القاهرة: دارالمعارف. ط الخامسة.
9. التفتازانی، سعدالدین مسعود بن عمر. (1424ق). المطول شرح تلخیص مفتاح العلوم. تحقیق عبدالحمید هنداوی. قم: مؤسسة نشر الإمام المنتظر(عجل الله تعالی فرجه الشریف). ط الأولی.
10. الجرجانی، عبدالقاهر. (1425ق). دلائل الإعجاز. شرح د. محمد التنجی. بیروت: دارالکتاب العربی. ط الأولی.
11. الحاتمی، ابن المظفز. (1979م). حلیة المحاضرة فی صناعة الشعر. تحقیق د. جعفر الکیانی. العراق: دار الرشد للنشر. ط الأولی.
12. حجیج، معمر. (2007م). إستراتیجیة الدرس الأسلوبی. عین ملیلة: دار الهدی للطباعة والنشر والتوزیع.
13. الخطیب الإسکافی، ابوعبدالله محمد بن عبدالله. (1422ق). درة التنزیل وغرة التأویل. تحقیق محمد مصطفی آیدین. ج2. المملکة السعودیة: جامعة أم‌القری. ط الأولی.
14. خلیل، إبراهیم محمود. (1430ق). فی اللسانیات ونحو النص؛ عمان: دار المسیرة للنشر والتوزیع والطباعة. ط الثانیة.
15. داد، سیما. (1385ش). فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: انتشارات مروارید. چ سوم.
16. راغب الإصفهانی، أبوالقاسم حسین بن محمد. (1426ق). مفردات ألفاظ القرآن. تحقیق صفوان عدنان داوودی. قم: طلیعة النور. ط‌الأولی.
17. الزمخشری، محمود بن عمر. (1429ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل. توثیق أبوعبدالله الدانی بن منیر آل زهوی. ج2. بیروت: دارالکتاب العربی.
18. السامرائی، فاضل صالح. (1427ق). بلاغة الکلمة فی التعبیر القرآنی. القاهرة: شرکة العاتک لصناعة الکتاب للطباعة والنشر والتوزیع. ط الثانیة.
19. ــــــــــــــــــ. (1427ق). التعبیر القرآنی. عمان: دار عمار. ط الرابعة.
20. سلیمان، فتح‌الله أحمد. (1425ق). الأسلوبیة مدخل نظری و دراسة تطبیقیة. تقدیم طه وادی. القاهرة: مکتبة الآداب.
21. شکری، محمد عیاد. (1402ق). مدخل إلی علم الأسلوب. الریاض: دار العلوم. ط الأولی.
22. شمیسا، سیروس. (1388ش). کلیات سبک‌شناسی. تهران: نشر میترا. چ دوم.
23. عبدالرؤوف، حسین. (1390ش). سبک‌شناسی قرآن کریم (تحلیل زبانی). ترجمه پرویز آزادی. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(علیه‌السلام). چ اول.
24. العروی. محمد إقبال. (1417ق). اطرادات أسلوبیة فی الخطاب القرآنی. الرباط: دارالأمان. ط الأولی.
25. الغرناطی، أحمد بن الزبیر. (1403ق). ملاک التأویل. تحقیق سعید الفلاح. ج1. بیروت: دار الغرب الإسلامی. ط الأولی.
26. طبل، حسن. (1418ق). أسلوب الالتفات فی البلاغة القرآنیة. القاهرة: دار الفکر العربی. ط الأولی.
27. الطوسی، أبوجعفر محمدبن حسن. (1430ق). التبیان فی تفسیر القرآن. ج15. قم: موسسه نشر اسلامی. چ اول.
28. فاضلی، محمد. (1376ش). دراسة و نقد فی مسائل بلاغیة هامة. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد. چ اول.
29. فتوحی رود معجنی، محمود. (1390ش). سبک‌شناسی؛ نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها. تهران: نشر سخن. چ اول.
30. فخر الرازی، محمد بن عمر. (1411ق). مفاتیح الغیب أو التفسیر الکبیر. ج 15،14،8،3. بیروت: دارالکتب العلمیة.
31. الکرمانی، برهان‌الدین محمود بن حمزه. (1415ق). البرهان فی توجیه متشابه القرآن. تحقیق د. السید الجلیلی. القاهرة: مرکز الکتاب للنشر. ط الأولی.
32. الکواز، محمد کریم. (1426ق). الأسلوب فی الإعجاز البلاغی للقرآن الکریم. بنغازی: جمعیة الدعوة الإسلامیة العالمیة. ط الأولی.
33. محمد، عزة شبل. (2007م). علم لغة النص. القاهرة: مکتبة الآداب. ط الثانیة.
34. مصلوح، سعد. (1404ق). الأسلوب دراسة إحصائیة؛ القاهرة: دارالفکر العربی. ط الثانیة.
35. مکارم شیرازی، ناصر و همکاران. (1380ش). تفسیر نمونه. ج12. تهران: دارالکتب الإسلامیة. چ نوزدهم.
36. ـ موسی سامح، ربابعة. (2003م). الأسلوبیة مفاهیمها وتجلیاتها. الأردن. إربد: دار الکندی للنشر والتوزیع. ط الأولی.
37. میرصادقی، میمنت. (1385ش). واژه‌نامۀ هنر شاعری. تهران: کتاب مهناز. چ سوم.
38. النحوی، عدنان علی رضا. (1419ق). الأسلوب والأسلوبیة بین العلمانیة و الأدب الملتزم بالإسلام. الریاض: دار الفحوی للنشر والتوزیع. ط الأولی.
ب) مقالات
1. أحمد، یحیی. (1989م). «الاتجاه الوظیفی ودوره فی تحلیل اللغة». الکویت: مجلة عالم الفکر. المجلد العشرون. العدد الثالث. صص637-666
2. حری، ابوالفضل. (1390ش). «بررسی شگرد قرآنی التفات در پرتو ساختار اطلاعات گفتمان». فصلنامۀ پژوهش‌های زبان وادبیات تطبیقی. ده. ش4. صص17-39
3. سرکی، نادره سادات و فرزان سجودی. (1393ش). «گونه‌شناسی صنعت التفات در قرآن مجید با توجه به مؤلفه‌های گفته‌پردازی». فصلنامۀ جستارهای زبانی. ده. ش1 (پیاپی17). صص 297-310
4. عبدالحلیم، محمد. آ. س. (1383ش). «صنعت التفات در قرآن(2)». ترجمه ابوالفضل حری. مجله زیباشناخت. ش10. صص 359-382
5. عماش، محمد کاظم. (1432ق). جهود هالیدی فی الاتجاه الوظیفی. العراق: جامعة بابل. کلیة الدراسات القرآنیة. صص 1-13
6. www.uobabylon.edu.iq
7. Robinson, Neal.(1996). ̒ Discovering the Quran: A contemporary Approach to a Veiled Text ̓, SCM Press Ltd.
8. Halliday, M.A.K.(1973). ̒ Explorations in the Functions of Language ̓, London: Edward Arnold, Review by M. Gregory, Journal of Linguistics 3, 1967, 177-98
CAPTCHA Image