راهبردهای فراخوانی شخصیت جمیله بوحیرد در گفتمان‌های سیاسی شعر معاصر عربی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

• علی نجفی ایوکی

دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه کاشان، ایران،

https://doi.org/10.22067/jallv15.i2.66116

چکیده

مبارزه در راه عقیده و تلاش برای آزادی و دستیابی به عدالت اجتماعی، ازجمله بن‌مایه‌های اساسی شعر شاعران معاصر عربی است. یکی از شگردهایی که شاعران برای ترسیم خواسته‌ها و رؤیاهای خود به آن تمایل نشان داده‌اند، بهره‌گیری از چهره­های مبارز و الگوپذیری از آن‌ها در متن شعری است. در میان شخصیت­های دخالت­داده شده در شعر معاصر عربی، «جمیله بوحیرد» یکی از شخصیت‌های مهم و تأثیرگذار الجزائر به علت داشتن تجربه مبارزاتی با استعمار فرانسه و تحمل شکنجه و رنج‌های طولانی در زندان‌ها، به‌عنوان الگویی مناسب، موردتوجه شاعران قرارگرفته و با دلالت­های مختلف، حجم انبوهی از گفتمان­های سیاسی شاعران را به خود اختصاص داده است. برخی از آن شاعران همچون نازک الملائکه، عبدالمعطی حجازی، بدرشاکر السیاب، نزار قبانی و عبدالوهاب البیاتی تمرکز ویژه‌ای بر این شخصیت نمودند و تلاش کردند با کاربست راهبردهای مختلف، از رهگذر این چهره، مفاهیم متعدد ذهنی خود را به‌صورت ملموس و عینی برای مخاطبان ترسیم نمایند. در پرتو حضور پررنگ و محوری چهره یادشده در گفتمان شعری شاعران و بار معنایی­ای که بر دوش می­کشد، پژوهش حاضر می‌کوشد با رویکرد کیفی و روش توصیفی-تحلیلی، از راهبردهای فراخوانی این شخصیت، میزان حضور و نحوه دخالت‌دهی وی در شعر شاعران یادشده پرده بردارد و به تحلیل گفتمان و تشریح دلالت­های این شخصیت در متن شعری آنان بپردازد تا گامی در فهم دقیق­تر شعر معاصر برداشته باشد. نتایج تحقیق حکایت از این دارد که جمیله بوحیرد به عنوان یک الگو و کنشگر فعال، در گفتمان­های سیاسی در زمینه استعمارستیزی و بازستانی هویت از دست رفته، در بستر شعر شاعران مورد مطالعه ایفای نقش داشته است. در فرایند مفهوم­سازی، حضور این چهره در سروده­ها به صورت محوری بوده و در راستای کاهش فاصله عاطفی با او، به نام وی در آن متون تصریح شده است.

کلیدواژه‌ها

• گفتمان‌شناسی
• شعر معاصر عربی
• راهبردهای بیانی
• انقلاب الجزائر
• جمیله بوحیرد

موضوعات

• سبک شناسی

مراجع

1. 1 .أبوجبین، عطا محمد.(2004). شعراء الجیل الغاصب.ط1. عمان: دار المسیرة للنشر والتوزیع والطباعة.

   2. اسماعیل، عزالدین.(1988). الشعر العربی المعاصر، قضایاه وظواهره الفنیة والمعنویة. ط2.بیروت: دارالعودة.

   3.الأشتر، صالح. (1960). فی شعر النکبة. ط1سوریا: جامعة دمشق.

   4. الأعرجی، محمد حسین. (1985). مقالات فی الشعر العربی المعاصر.ط1 دمشق: الکاتب العربی.
   5. بطرس، أنطونیوس. (د.ت). بدرشاکر السیّاب شاعر الوجع.ط1 د.م.
   6. البعینی، نجیب. (2003). موسوعة الشعراء العرب المعاصرین. ط1بیروت: دار المناهل.
   7. بیاتی، عبدالوهاب. (1990م). دیوان.ج1.ط2 بیروت: دارالعودة.
   8. جایز الجازی، زیاد. (2011). ظواهر أسلوبیّة فی شعر عبدالمعطی حجازی. أطروحة نوقشت بجامعة مؤتة.
   9. جحا، خلیل. (2003). أعلام الشعر العربیّ الحدیث، من أحمد شوقی إلی محمود درویش.ط1. بیروت: دار العودة.
   10. حبنکة المیدانی، عبدالرحمن حسن. (1996). البلاغة العربیة، أسسها، وعلومها، وفنونها. دمشق: دار القلم.
   11. حجازی، أحمد عبدالمعطی. (1973). دیوان. ط2.بیروت: دار العودة.ط2.
   12. داد، سیما. (1383). فرهنگ اصطلاحات ادبی. چاپ اول .تهران: مروارید.
   13. رشید نعمان، خلف.(2006). الحزن فی شعر بدر شاکر السیّاب. ط1.بیروت: دار العربیّة للموسوعات.
   14. السیّاب، بدرشاکر. (2000). الأعمال الشعریّة الکاملة،ط3. بغداد: دار الحریّة للطباعة والنشر.
   15. السیّد جاسم، عزیز. (1990). الالتزام والتصوف فی شعر عبدالوهاب البیّاتی.ط1 بغداد: دار الشؤون الثقافة العامة.

   16.شبانه، ناصر. (2002). المفارقة فی الشعر العربی الحدیث، أمل دنقل، سعدی یوسف، محمود درویش نموذجاً. بیروت: الموسسة العربیة للدراسات و النشر.

   17. صبحی، محی الدین. (1986). الرّویا فی شعر البیّاتی. ط1.دمشق: اتحاد الکتّاب العرب.
   18. الضاوی،أحمد عرفات. (1384). کارکرد سنت در شعر معاصر عرب. ترجمه سیّد حسین سیدی، چاپ اول مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.

   19.طرفة بن العبد. (2002)، الدیوان، الشرح والتقدیم: مهدی محمد ناصر الدین،ط3. بیروت: دار الکتب العلمیة.

   20. عباس، احسان. (2001). اتجاهات الشعر العربی المعاصر. ط1.عمان: دار الشرق للنشر والتوزیع.

   21.عبدالواحد علی، فاضل. (1973). عشتار ومأساة تموز.ط1. بغداد: وزارة الثقافة والأعلام.

   22. عجور، محمد. (2010). التقنیات الدارمیة والسینمائیة فی البناء الشعری المعاصر.ط1. دولة الإمارات العربیة المتحدة: دائرة الثقافة والإعلام.
   23. عشری زاید، علی.(2006). استدعاء الشخصیّات التراثیّة فی الشعر العربیّ المعاصر. ط4.القاهره: دار الغریب.
   24. قبانی، نزار. (1983). الأعمال الشعریّة الکاملة، الجزء الثالث. ط1.دمشق: منشورات نزار قبانی.
   25. قمیحه، مفید محمد. (1981). الاتجاه الانسانی فی الشعر العربی المعاصر.ط2. بیروت: دار الآفاق الجدیدة.
   26. الملائکة، نازک. (1997). دیوان، المجلد الثانی.ط2 بیروت: دارالعودة.
   27. النّابلسی، شاکر.(1986). الضوء واللعبة، استکناه نقدیّ لنزار قبانی. ط1.بیروت: المؤسسة العربیّة للدراسات والنشر.

   28.بوقاسه، فطیمه.(2007). جمیله بوحیرد الرمز الثوری فی الشعر العربی المعاصر. جامعة منتوری-قسنطینه، الجمهوریة الجزائریّة.

   29.دیبو، أمل. (1982). الالتزام فی شعر بدرشاکر السیّاب. أطروحة نوقشت بالجامعة الامیریکّة ببیروت.

   30سلمان درویش، عیسی.(2003). الموت فی شعر السیّاب و نازک الملائکة، أطروحة نوقشت فی کلّیة التربیّة بجامعة بابل.

   31.قری، عالیة. (2007). البنی الإفرادیّة والترکیبیّة وأثرها فی بناء الدلالة الکلّیة عند أحمد عبدالمعطی حجازی، أطروحة نوقشت بجامعة الحاج لخضر باتنه.

   32. بخشنده، مریم، و احمدرضا حیدریان شهری. (1398). واکاوی تکنیک­های بیانی در میهن سروده­های شاذل طاقه، مجله زبان و ادبیات عربی، دوره یازدهم. شماره 2، صص 129-142، Doi:10.22067/jall.v11i2.74570.
   33. رسولی، حجت، ابوالفضل رضایی، سیده فیروزه حسینی. (1401). جستارهای زبانی در قصیده «أُطبق دُجی» سروده محمد مهدی جواهری با رویکرد آشنایی­زدایی آوایی، واژگانی و نحوی. مجله زبان و ادبیات عربی، دوره چهاردهم، شماره 3، صص 1-25، Doi:10.22067/jallv14.i3.2101-1013