خوانش تطبیقی بازتاب هویت در رمان نوجوان عربی و فارسی براساس نظریه اریک اریکسون (مطالعه موردی: فاتن و هستی)

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

• الهام خادمی ¹
• مرضیه آباد ²
• محمد جواد مهدوی ³
• مهدی کرمانی ⁴

¹ دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

² دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد،ایران

³ استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

⁴ استادیار گروه علوم اجتماعی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

10.22067/jallv15.i3.2309-1311

چکیده

در این پژوهش به بررسی هویت در دو رمان نوجوان عربی و فارسی براساس نظریه رشد روانی‌اجتماعی اریک هامبورگر اریکسون پرداخته شده است. در این نظریه، نوجوانی در مرحله پنجم قرار دارد و چالش اصلی این دوران بحران هویت؛ البته نه به معنای مخاطره‌آمیز آن است. دو رمان بررسی‌شده عبارت‌اند از: «فاتن»، اثر فاطمه شرف‌الدین نویسنده‌ لبنانی و «هستی»، اثر فرهاد حسن‌زاده نویسنده‌ ایرانی. فاتن در فضای جنگ داخلی لبنان (1985) و هستی در اوایل جنگ ایران و عراق (1980) روایت می‌شود و شخصیت‌های اصلی در هر دو، دختران نوجوان هستند. در رمان‌های نوجوان شرف‌الدین به تحلیل و نقد اوضاع اجتماعی‌ لبنان، پرداخته می‌شود و در رمان‌های نوجوان حسن‌زاده رویکرد توانمندسازی و آگاهی‌بخشی به دختران به‌صورت برجسته‌ای نمود دارد. پژوهش‌ها از یک‌سو بر اهمیت مرحله‌ نوجوانی و ضرورت شکل‌گیری هویتِ موفق در این مرحله تأکید دارد و از سوی دیگر، غفلت پژوهشگران ادبی از این دوران را نشان می‌دهد؛ به همین دلیل در پژوهش حاضر، با بهره‌گیری از نظریه‌ اریکسون و با استفاده از روش توصیفی-‌تحلیلی و با رویکرد ادبیات تطبیقی، این دو اثر بررسی شد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد، در رمان‌های فاتن و هستی، ویژگی‌های نوجوان براساس نظریه رشد روانی‌اجتماعی اریکسون در سه دسته‌بندی قرار می‌گیرد: 1. بحران هویت؛ 2. هویت‌یابی که خود شامل زیرمجموعه‌های همانندسازی، دریافت حمایت از جامعه، اعتراض نوجوان به نظام ارزشی بزرگ‌سالان و عشق در نوجوانی است؛ 3. تعهد. از بررسی جایگاه هویت و چالش‌های هویتی نوجوانان در رمان‌های فاتن و هستی، نتیجه‌گیری می‌شود که ترغیب جدی مخاطب نوجوان به کسب هویت سالم و موفق از طریق تحصیل، مطالعه و معاشرت با افراد شایسته، هدف اصلی دو رمان است.

کلیدواژه‌ها

• هویت
• رمان نوجوان
• اریک هامبورگر اریکسون
• فاطمه شرف‌الدین
• فرهاد حسن‌زاده

موضوعات

• نقد ادبی

مراجع

1. حسن‌زاده، فرهاد.(1389). هستی. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
2. خسرونژاد، مرتضی.(1387). دیگرخوانی های ناگزیر. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
3. دان، رابرت جی.(1385). بحران های هویت: نقد اجتماعی پست مدرنیته. ترجمه صالح نجفی. تهران: جهان کتاب.  
4. راجر، آلن.(1397). رمان عرب. ترجمه محمد جواهرکلام. تهران: شادگان
5. شاملو، سعید.(1372). مکتب ها و نظریه ها در روانشناسی شخصیت. چاپ چهارم. تهران: نشر فجر.
6. شرف‌الدین، فاطمه.(2017). فاتن. الطبعة الثانیة. شارقة: کلمات.
7. علیخانی، علی اکبر.(1386). هویت و بحران هویت.چاپ دوم.تهران: پژوهشگاه علوم انسانی، فرهنگ و مطالعات اجتماعی.
8. کوتیه، إی جیمس و لیفین،تشارلز جی.(2021). تکوین الهویة والشباب والتنمیة. المملکة العربیة السعودیة: دار الکتاب التربوی.
9. گیدنز، آنتونی.(1378). تجدد و تشخص: جامعه و هویت شخصی در عصر جدید. ترجمه ناصر موفقیان. تهران: نشر نی.
10. میلر، پارتیشیا اچ.(1393). نظریه های روانشناسی رشد از کودکی تا بزرگسالی. ترجمه پرویز شریفی درآمدی و محمد رضا شاهی. تهران: ویرایش.
11. یونگ، کارل گوستاو.(1380). انسان در جستجوی هویت خویشتن. ترجمه محمود بهفروزی. تهران: جامی.
12. سروش، وجیهه؛ امیری، جهانگیر؛ سلیمی، علی؛ معروف، یحیی. (1401). «روابط عاطفی در دو رمان «أنا أحیا» و «عادت می کنیم» بر اساس نظریه هرم عشق استرنبرگ». زبان و ادبیات عربی، دوره 14، شماره 3. صص 84-99.

 Doi:10.22067/jallv14.i3.2209-1188

13. السلطان، ابتسام محمود محمد سلطان.(2004). تطور الهویة و علاقته بنمو الأحکام الخلقیة لدی المراهقین. رسالة ماجستیر. کلیة التربیة، جامعه موصل.
14. کوتس، کارن.(1400). «ادبیات نوجوان بزرگ شدن در حوزه نظریه». مترجم: محمدجواد مهدوی. هورام، دوره 1، شماره 1، صص 43-59.
15. مریمی، الهام و احمدرضا حیدریان شهری.(1401). «بازنمایی جایگاه زن در جامعه سنتی رمان‌های میرال الطحاوی؛ الخباء و نقرات الظباء». زبان و ادبیات عربی، دوره 14، شماره، صص 35-50. 10.22067/jallv14.i2.80842 Doi:
16. 16. Erikson, Erik. H. (1963). Childhood and Society. New York: Norton.
17. 17. ----------------- (1964). Insight and responsibility. New York: Norton.
18. 18. ------------------(1968a). Identity and Identitydiffusion. New York: Wiley.
19. 19. ----------------- (1968b). Identity: Youth and crisis. New York: Norton.
20. 20. -----------------(1975).Life history and the historical moment. New York: Norton.
21. 21. Evans, Richard I. (1967). Dialogue with Erik Erikson. New York: Harper & Row.
22. 22. Ryckman, Richard M. (2008). Theories of Personality. Ninth Edition. USA: Thomson Wadsworth.
23. 23. Trites ,Seelinger Roberta.(2000).disturbing the Universe: Power and Repression in Adolescent Literature. Iowa City: University of Iowa Press.

24.Bezci, Şenol. (2008). "Youth in crisis: an eriksonian interpretation of adolescent identity in “franny”". Novitas-ROYAL (Research on Youth and Language).2(1). 1-12.

25. 25. Côté, James E (2018). "The enduring usefulness of erikson’s concept of the identity crisis in the 21st century: an analysis of student mental health concerns". Identity.18(4). 251-263. DOI: 10.1080/15283488.2018.1524328.
26. 26. Desrochers, Stephan, Jeanine Andreassi, and Cynthia Thompson (2004). "Identity Theory". Organization Management Journal (Palgrave Macmillan Ltd.). (1).1. 61-69.
27. 27. Schachter, Elli (2014). "Multiple identities as viewed by Eriksonian theory and its critics:A psychological perspective with relevance to contemporary Jewish education". International Journal of Jewish Education and Research. 2013 (5-6). 71-90.