بررسی جلوه‌های آوایی دیوان "احزان صحراویة" تیسیر سبّول

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

• بهروز قربان زاده ¹
• سارا تقوایی ²

¹ دانشیارگروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه مازندران، ایران

² استادیار گروه فلسفه وکلام اسلامی دانشگاه جهرم، ایران

https://doi.org/10.22067/jallv15.i3.2311-1342

چکیده

موسیقی از عناصر ساختارساز و جدایی ­ناپذیر شعر است که به شکل­های مختلفی جلوه می­نماید. این موسیقی گاه حاصل کاربرد اوزان عروضی و قوافی است و گاه حاصل هماهنگی و ترکیب کلمات و طنین خاص هر حرف در مجاورت با حروف دیگر است. تیسیر سبول (1939 – 1973) شاعر معاصر اردنی در اشعار خود، از تکنیک­های مختلفی جهت خلق موسیقی بهره برده است. مقاله حاضر با شیوة توصیفی – تحلیلی در صدد بررسی سبک شخصی شاعر در انتخاب وزن و موسیقی از رهگذر تحلیل بسامد این شگرد هنری در اشعار اوست. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که در بخش موسیقی بیرونی، شاعر از بحر رمل (فَاعِلاتُنْ) که دارای هجاهای بلند و تسکین­ها (سکته­ها)ی عروضی درون­ مصراعی است بیشترین استفاده را برده که خاصیت و کاربرد عمومی این بحر در قواعد عروضی فارسی و عربی برای مضمون غم و اندوه است. هدف از این پژوهش کشف و پیدایی سبک شعری تیسیر در لایه آوایی به­منظور شناسایی متغیرهای برجسته­ ساز، شکل و نقش آن‌ها در زمینه کیفیت معنابخشی به افکار شاعر است. نتایج این بررسی نشان می­دهد که تیسیر اوزان را متناسب با موضوع و درون­مایه شعر انتخاب کرده است و با تکنیک­های هنجارگریزی چون تضمین، تدویر، و درآمیختگی شعر نو و کلاسیک توجه مخاطب را به اشعار خویش جلب کرده است. تکرار قافیه، یکی از پربسامدترین شکل تکرار در موسیقی درونی اشعار تیسیر است. غرض اصلی از این نوع تکرار علاوه بر تأکید و تکیه بر کلمه، تحکیم معنا و قوت بخشیدن بـه آن است. تیسیر به موسیقی دیداری نیز توجه خاصی نشان داده که این موسیقی از طریق نوشتن پلکانی و عمودی سطر های شعری، جلوه نموده است. غرض اصلی این نوع موسیقی، برجسته کردن یک مصراع در برابر مصرع­های دیگر، تشخص بخشیدن و تأکید کردن هر کلمه یا سطر مصراع است.

کلیدواژه‌ها

• موسیقی بیرونی
• موسیقی درونی
• آشنایی‌زدایی
• تدویر
• واج‌آرایی

موضوعات

• سبک شناسی

مراجع

1. ابن رشیق.(1972) .العمدة. ط4. سوریا: دار الجیل.
2. ابن منظور، محمد بن مکرم.(د.ت). لسان العرب. بیروت:دار صادر.
3. أبو العدوس، یوسف.(2007). الأسلوبیة، الرؤیة والتطبیق. ط1. الأردن – عمّان: دار المسیرة.
4. احمدی، بابک.(1391). حقیقت و زیبایی. تهران: مرکز.
5. انوشه، حسن.(1376). دانش نامه ادب فارسی. چاپ اول، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
6. أنیس، إبراهیم.(1972). موسیقی الشّعر. ط4، بیروت، لبنان: دار القلم للطباعة والنشر.
7. حمد، عبد الله خضر.(2013). أسلوبیة الانزیاح فی شعر المعلّقات. أسلوبیة الانزیاح فی شعر المعلّقات. إربد- الأردن: عالم الکتب الحدیث.
8. خواجه نصیر الدین طوسی، محمد بن محمد.(1369). معیار الأشعار. با تصحیح و اهتمام جلیل تجلیل. چاپ اول. تهران: ناهید.
9. خوروش، عبد الله.(د.ت). تأثیر موسیقی بر اعصاب و روان. چاپ اول. اصفهان: بنگاه مطبوعاتی مطهر اصفهان.
10. روزبه، محمد.(1381). ادبیات معاصر ایران (شعر). تهران: روزگار.
11. سبّول، تیسیر.(د.ت). الأعمال الکاملة. نقّحه: سلیمان الأزرعی. دار ابن رشد للطباعة والنشر.
12. شفیعی کدکنی، محمدرضا.(1368). موسیقی شعر. چاپ دهم. تهران: آگاه.
13. ـــــــــــــــ .(1391). رستاخیز کلمات. تهران: انتشارات سخن.
14. ـــــــــــــــ .(1393). صورخیال در شعر فارسی. چاپ 17. تهران: آگه.
15. عشری زاید، علی.(2002). عن بناء القصیدة العربیة الحدیثة. ط4، القاهرة: مکتبة ابن سینا.
16. علی، عبد الرضا.(1997). موسیقى الشعر العربی قدیمه وحدیثه. دار الشروق.
17. الغرفی، حسم.(2001). حرکیة الإیقاع فی الشعر العربی المعاصر. إفریقیا الشّرق: الدار البیضاء.
18. قاسی، صبیرة.(2008). بنیة الإیقاع فی الشعر المعاصر النظریة والتطبیق، صلاح عبد الصبور نموذجا. ط1. القاهرة: مکتبة الآداب.
19. محسنی، احمد.(1382). ردیف و موسیقی شعر. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
20. ناتل خانلری، پرویز.(1377). وزن شعر. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
21. الهاشمی، أحمد.(2007). جواهر البلاغة. علّق علیه ودقّقه: سلیمان الصالح. ط2. بیروت، لبنان: دار المعرفة.
22. روحانی، مسعود.(1390). «بررسی کارکردهای تکرار در شعر معاصر»، مجله بوستان ادب. دانشگاه شیراز. سال سوم. شماره دوم. صص 145 - 168 .22099/JBA.2012.284. Doi:10
23. زرّین­پور، داوود وسلیمان­زاده نجفی، سیّد رضا.(1396). «نقد موسیقایی لامیة الترک ولامیة الکرد». مجله زبان و ادبیات عربی. سال 9. شماره 16. صص. 89-125. Doi: 10.22067/jall.v8i16.49485
24. سراج، سید حسام الدین.(1368). «موسیقی شعر». نشریه سوره. دروه ی اول. شمارة 8. صص 56 تا 57 .
25. عثمان، إیاد عبد الودود.(2014). «سیمیائیة الشکل الکتابی وأثره فی تکوین الصورة البصریة». مجلّة الدیالی. العدد الثالث والستون. صص98-124.
26. مرگان­پور، مسعود، حسین شمس آبادی، حسین میرزایی نیا، عباس گنجعلی.(1398). «سبک­شناسی لایه آوایی اشعار خلیل حاوی». مجله زبان و ادبیات عربی .سال یازدهم. شماره1. صص 57-87. Doi:10.2206/ jall.v11i2.57991
27. یوسفی، غلامحسین.(1357). «موسیقی کلمات در شعر فارسی». مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی. سال چهارم. شماره 2. صص 252 – 285.