نوع مقاله : علمی - پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران
2 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران
3 استاد گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران
چکیده
اضطراب اثرپذیری نظریهایست دربارة اثرپذیری شاعران که نخستینبار هارولد بلوم آن را پیش کشیدهاست؛ دیدگاهی برپایۀ بینامتنیت که بر دو اصطلاح «پیشین» و «پسین» بنا شده و از پیوند ستیزهجویانه میان شاعر معاصر با گذشته و ترس از اثرپذیری وی سخن میگوید. شاعر پسین برای اینکه اثرپذیریاش را پنهان و خود را شاعری نوآور بشناساند، فرم و درونمایۀ سخن را دگرگون میکند. نگرانی یا ترس اثرپذیری، در بسیاری از سرودهها و گزارشهایی که وضعیت سرایندگانِ سدههای سوم و چهارم هجری را در ادبیات عربی آینگی میکند، پدیدهای آشکاراست. در جستار پیشِرو با روشی مقایسهای-تحلیلی، نخست تلاش میشود با نگاه بهسرودههای شعری، گزارشهای تاریخی-ادبی و دیدگاههای سخنسنجان آن روزگار، به ذهنیّت سرایندگان دستیافته، نگرانی یا دلواپسی آنها نسبت به موضوعهایی چون تقلید و نوآوری آشکار شود، سپس با نگاه بهنظریۀ بلوم، بررسی شود که ابوالطیب متنبّی از چه شیوههایی برای دیگرگوننشاندادن سخن خود از گذشتگان، بهره بردهاست. پژوهش پیشِرو نشان میدهد که برخودبالیدنهای این سرایندگان و کوچکپنداشتن پیشینیان و همروزگارانشان، بیش از آنکه از سرِ رقابت و ستیزهجویی شخصی باشد، ریشه در انگیزههای روانی و نگرانیهای ذهنی آنها دارد و شیوههای سخنسنجی آن روزگار نیز بر این فشار روانی افزوده است؛ از اینرو انجام چنین پژوهشی بایسته مینماید. برخودبالیدن زیاد سرایندگان به توان هنری خود و کوچکپنداشتن دیگران، نشاندهندۀ دلشوره یا نگرانی آنها از موضوع اثرپذیری است. متنبّی با بهرهگیری از شگردهایی چون ایجاز، غلوّ یا اغراق در تصویرسازی، برعکسنمودن مفاهیم تکراری، بهرهگیریاز استعارههای دور و تشبیههای پنهان یا ضمنی بهجای نمونههای نخنماشده توانستهاست فرمها و مایههای تکراری را تازه و خود را شاعری نوآور بشناساند.
کلیدواژهها
موضوعات
- ابنالرومی. (2003). الدیوان. تحقیق حسین نصار. قاهره: دارالکتب والوثائقالقومیه.
- ابنالمعتز. (د.تا). الدیوان. بیروت: دارصادر.
- ابنوکیعالتنییسی، الحسنبنعلی. (1994). المنصف للسارق والمسروقمنه. تحقیق عمرخلیفهبنإدریس. ط1. منشورات جامعه قاریونس.
- أبوتمام. (د.تا). الدیوان. تحقیق محییالدینالخیاط. لاط. القاهره، نظارهالمعارفالعمومیه.
- أبونواس(1988م). الدیوان. تحقیق إیفالد فاغنر. شتوتغارت: دار فرانز شتایز فیسبادن.
- ایگلتون، تری. (1380). پیشدرآمدی بر نظریۀ ادبی. ترجمۀ عباس مخبر. چ تهران: مرکز.
- البدیعی، یوسف. (2009). الصُبح المُنبیء عن حیثیه المتنبی. تحقیق مصطفیالسقّا وآخرین. ط3. القاهره: دارالمعارف.
- البرقوقی، عبدالرحمن. (2007). شرح دیوان المتنبی. تحقیق یوسفالشیخمحمدالبقاعی.بیروت: دارالکتاب العربی.
- بلوم، هارولد. (2000). خریطة للقراءه الضالّه. ترجمه عابدإسماعیل. بیروت: دارالکنوزالأدبیه.
- --------. (2019). قلقالتأثر(نظریه فیالشعر). ترجمه عابدإسماعیل. بیروت: دارالکنوزالأدبیه.
- الجرجانی، ابوالحسن. (1992). الوساطه بینالمتنبی وخصومه. سوسه: دارالمعارف.
- حلمیبک، محمدکمال. (1921). أبوالطیبالمتنبی حیاته وخلقه وشعره وأسلوبه. مکتبةالشباب.
- الخیاط، جلال. (1987). المثال والتحول فی شعرالمتنبی وحیاته. ط2. بیروت: دارالرائدالعربی.
- الرویلی، میجان وسعدالبازعی. (2002). دلیل الناقدالأدبی. ط3. المغرب: الدار البیضاء.
- زامل، صالح. (2003). تحوّلالمثال دراسه لظاهره الاغتراب فی شعرالمتنبی. بیروت: المؤسسهالعربیه.
- شراره، عبداللطیف. (1988). أبوالطیّبالمتنبی دراسه ومختارات. بیروت: الشرکهالعالمیه للکتاب.
- ضیف، شوقی. (د.تا). عصرالدول والإمارات(الجزیرهالعربیه، العراق،إیران). ط3. القاهره: دارالمعارف.
- العقاد، عباسمحمود. (1436). أبوالطیّب المتنبّی. الریاض: کتاب المجلّهالعربیه، 225.
- المعری، ابوالعلاء. (1957). سقطالزند. بیروت: دارصادر للطباعه والنشر.
- مقدادی، بهرام. (1393). دانشنامۀ نقد ادبی از افلاتون تا بهامروز. تهران: چشمه.
- مکاریک، ایرنا ریما. (1951). دانشنامۀ نظریههای ادبی معاصر. ترجمۀ مهران مهاجر ومحمد نبوی. چ2. تهران: آگاه.
- جوخان، ابراهیم عقله. (2006). «التناص فی شعر المتنبی». جامعهالیرموک. أطروحهالدکتوراه.
- غانم، رولا خالدمحمد. (2010). الآخر فی شعرالمتنبی. نابلس: جامعهالنجاح. رسالهالماجستیر.
- کریم، رمضانمحمود. (2002). شعر المعرّی من منظور القراءه والتأویل. عراق: جامعه بغداد، أطروحهالدکتوراه
- پروینی، خلیل، کبری روشنفکر،سیدحسین گوشکی (1399). «قراءه أدونیس للمتنبی فی "الکتاب" دراسه فی ضوء نظریه قلقالتأثر لهارولد بلوم». دراسات فیالعلومالإنسانیه. المجلد 27. العدد2.صص 17-1.
Dor:20.1001.1.23834269.1441.27.2.5.2
- زکی، محمد. (2017). «التناص وقلقالتأثر لدی الشاعر المعاصر». آداب عینالشمس. المجلد45.العدد 3.صص1-24.
- صابری،سمیه،ایوب مرادی، فاطمه کوبا. (1400). «مقایسۀ حکایت ابراهیم ادهم بر لب دریا بر اساس نظریۀ اضطراب تأثیر». مطالعات عرفانی. دوره 17. شماره2.صص 80-251.
- طاهری، قدرتالله و سودابه فرخی. (1392). «رابطۀ نیما با سعدی بر اساس نظریۀ اضطراب تأثیر هارولد بلوم». پژوهشهای ادبی. سال10. شماره42.صص 80-53. Dor:20.1001.1.17352932.1392.10.42.3.8
- طاهرینیا، علیباقر و سبحان کاووسی و سیدمهدی مسبوق. (1393). «بررسی اصول و شیوههای نقد ادبی نزد ابوالقاسم السبتی». زبان و ادبیات عربی. سال6. شماره11.صص 72-53.Doi:10.22067/jall.v6i11.35937
- غلامعلیزاده،جواد، فائزه عرب یوسفآبادی. (1396). «ارتباط ترامتنی اشعار حکمی حافظ شیرازی و ابوالفتح بستی با قرآن کریم». زبان و ادبیات عربی. سال9. شماره16.صص 224-203. Doi:10.22067/jall.v8i16.50149
- مرسی، رشید.(2018). «قلقالتأثیر ومحنهالشعر المحدث، ابنالمعتز محاوراً لامرئالقیس». الآداب واللغات. شماره9. صص 214-236.
- نعنافروش، فاطمه، محبوبه خراسانی، عبدالرضا مدرس زاده(1394). «تأثیرپذیری از نویسندگان پیشین در شاهکارهای نثر فارسی». سبکشناسی نظم ونثر فارسی. سال9. شماره3.صص118-101.
ارسال نظر در مورد این مقاله