بررسی و تحلیل کارکرد موسیقی در تصویر‌های شعری حافظ رجب برسی حلّی (نمونه‌های مورد مطالعه: مدایح و مراثی اهل بیت علیهم السلام)

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

• علی جوادی ¹
• حجت اله فسنقری ²
• عباس گنجعلی ²
• سید مهدی نوری ²

¹ دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات عربی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران

² دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران

10.22067/jallv14.i4.82641

چکیده

موسیقی یکی از مهم­ترین عناصر سازنده شعر است که سبب رستاخیز کلمات و تشخص واژه­ها می‌شود. حافظ رجب برسی حلّی (744- 813ه.ق)، یکی از شاعران عصر مملوکی است که در مدح و رثای اهل بیت (ع) اشعاری بلیغ و نغز سروده و موسیقی در کلام او، جلو­ه­ای خاص دارد. ضرورت این پژوهش تبیین کارکرد معنایی انواع موسیقی در شعر و تبیین جایگاه ادبی برسی حلی به­عنوان یک شاعر شیعی است که شعرش علاوه بر مضمون والا از زیبایی­های لفظی و ساختاری در خدمت معنا برخوردار است. بنابراین هدف از پژوهش حاضر تحلیل کارکرد معنایی و زیباشناختی موسیقی در تصویرسازی­های حلی است. در این مقاله که با روش توصیفی- تحلیلی انجام شد، یافته­ها نشان داد که برسی با آگاهی از تأثیر موسیقی بر روان خوانندگان و آگاهی از جنبه­های زیباشناختی موسیقی، در بهره­گیری از موسیقی بیرونی و درونی موفق عمل کرده است؛ در حوزه موسیقی بیرونی به­خوبی توانسته میان مضامین شعری خود و وزن و بحر انتخابی، هماهنگی برقرار کند که این هماهنگی، باعث ایجاد پیوندی مستحکم میان شعر او و موسیقی آن شده است؛ برسی برای ایجاد تأثیرات مختلف در خوانندگان و آفرینش فضاهای گوناگون به زیبایی و درستی از قافیه که هر کدام آهنگ مخصوص به خود را دارد بهره­برده­است؛ در حیطه‌ی موسیقی درونی نیز شاعر به شیوه‌ی هنری هم از موسیقی اصوات مانند تکرار و جناس و هم از موسیقی معنوی مانند مراعات‌النظیر، تلمیح و دیگر آرایه­های بدیعی موسیقی آفرین استفاده کرده که باعث توافق، انسجام و هارمونی کلام شاعر شده و جلو­های موسیقایی خاصی در شعرش به­نمایش گذاشته که گوش‌نوازی و سحرانگیزی نغمه­ها و آواها، به لذّت روحی مخاطب و در نتیجه انتقال هر چه‌بهتر معنا به ذهن او کمک شایانی می­کند

کلیدواژه‌ها

• کارکرد زیبایی‌شناختی- معنایی
• موسیقی درونی
• موسیقی بیرونی
• . شعر متعهد اهل بیت
• بُرسی حلّی

موضوعات

• سبک شناسی

---

مراجع

1. قرآن کریم

   1. ابوستیت، شحات محمد عبدالرحمن. (1994). دراسة منهجیة فی علم البدیع، مصر.
   2. أفندی اصفهانی، عبدالله. (1401). ریاض العلماء. تحقیق: السیداحمدالحسینی الاشکوری. مطبعة الخیام.
   3. انیس، ابراهیم. (1952). موسیقی الشعر. الطبعة الثانیة. مکتبة الأنجلو المصریة.
   4. البرسی، رجب. (2015). دیوان الحافظ رجب البرسی الحلّی. تحقیق حیدر عبدالرسول عوض.ط1.بغداد.
   5. تفتازانی، مسعود بن عمر. (1412). شرح المقاصد. تحقیق: عبدالرحمن عمیره. قم: انتشارات شریف الرضی.
   6. الجاحظ أبو عثمان، عمرو بن بحر. (1990). البیان و التبیین. تحقیق: عبدالسلام محمد هارون. بیروت: دار الفکر.
   7. جرجانی، عبدالقاهر (1361). أسرار البلاغه. ترجمه: جلیل تجلیل. تهران: انتشارات دانشگاه طهران.
   8. جندی، علی. (1954). الشعراء و إنشادالشعر. مصر: دارالمعارف.
   9. حسنی، حمید. (1383). عروض و قافیه عربی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
   10. الدّمامینی، بدرالدین محمد بن أبی بکر. (1994). العیون الغامزة علی خبایا الرامزة. تحقیق الحسانی حسن عبدالله. ط2. القاهرة.:مکتبة الخانجی.
   11. ربابعه، موسی. (2008). تشکیل الخطاب الشعری. اردن: موسسة حمادة للدراسات الجامعة، أربد.
   12. سلطانی، محمد علی. (2008). المختار من علوم البلاغة و العروض. الطبعه الأولی. دمشق: برامکة.
   13. شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1396). موسیقی شعر. چاپ هفدهم.تهران: آگاه.
   14. الطّیّب، عبدالله. (1991). المرشد إلی فهم أشعار العرب و صناعتها، ط4. مطبعة جامعة الخرطوم.
   15. العاکوب، عیسی علی. (2002). العاطفة و الإبداع الشعری. الطبعة الأولی. القاهرة: دارالفکر.
   16. عباس، حسن. (1998). خصائص الحروف العربیة و معانی­ها. منشورات اتحاد الکتاب العرب.
   17. عبدالحمید، محمد. (2005). فی إیقاع شعرنا العربی و بیئته. ط1. الإسکندریة:دارالوفاء.
   18. عبداللطیف، محمد حماسة. (2001). اللغة وبناء الشعر. القاهرة: دار غریب.
   19. عبدالله موسی، صفاء. (2008). ظاهرة التکرارفی شعرالشاب الظریف. جامعة آل البیت.
   20. العربی، عمیش. (2005). خصائص الإیقاع الشعری. بحث فی الکشف عن آلیات ترکیب لغة الشعر، ط1. وهران: دارالأدیب.
   21. عوجیف، سمیر. (2015). جمالیة التشکیل الشعری -أبوتمام نموذجا-. وهران: جامعة احمدبن بلة.
   22. عزّالدین، علی السید. (1986). التکریر بین المثیر و التأثیر. الطبعة الثانیة. لبنان: عالم الکتب.
   23. قویمی، مهرنوش. (1383). آوا و القاء رهیافتی به شعر اخوان ثالث. تهران: نشرمرکز.
   24. القیروانی، ابن رشیق. (1981). العمدة فی صناعة الشعر، المحقق: محمدمحیی الدین عبدالحمید. ناشر: دارالجیل.
   25. الهاشمی، احمد. (2001). جواهر البلاغه. قم: مکتب نوید الاسلام.
   26. رضایی، رضا. (1394). «بلاغت اسلوب تکرار در مضامین طنز محمد مهدی جواهری و تحلیل معانی ثانویه». مجله زبان و ادبیات عربی، دوره 7.شماره12، صص101- 126 . Doi:22067/jall.v7i12.44837
   27. زرین­پور، داوود و سلیمان زاده نجفی، سیدرضا. (1396). «نقد موسیقایی لامیة الترک ولامیة الکرد». مجله زبان و ادبیات عربی. دوره8. شماره 16، صص 89-125.22067/jall.v8i16.49485.Doi:
   28. قنبری اقدم، ایمان. (1397). «تحلیل مضامین عاشورایی در مرثیه‌های رجب البرسی». فصلنامه مطالعات اسلامی متون ادبی. دوره 3.شماره 3.صص117-136.
   29. کاظم الهوادی، مشکور (2011). الجناس فی نهج البلاغة دراسة فی وظائفه الدلالیة والجمالیة. جامعة الکوفة: مجلة اللغة العربیة و آدابها. العدد (7009).صص49-66.
   30. اللبدی، محمد سمیر نجیب. (1428). «العدد بین الحساب و اللغة»، مطبعة اللغة العربیة الأردنی، العدد 73. صص 184 – 137.
   31. نعمتی قزوینی، معصومه. (2006). «تحلیل ساختاری و محتوایی اشعار منثور أمین الریحانی». مجله انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی. دوره 2. شماره6، صص121-145. 1001.1.23456361.1427.2.6.7.1 Dor: