واکاوی تکنیک‌های طنزآفرینی در مقامه‌ی اصفهانیه‌ی بدیع‌الزمان همدانی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

• مصطفی مهدوی آرا

استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران

https://doi.org/10.22067/jall.v11i2.60770

چکیده

طنز در آثار ادبی به شکل­های مختلفی نمود می­یابد و نویسندگان برای آفرینش خنده از تکنیک­های متعددی استفاده می­کنند؛ به‌کارگیری بازی­های زبانی، ایجاد موقعیت­های خنده­آور، ترسیم تصویرهای کاریکاتوری به‌وسیلۀ کلمات، شخصیت­­پردازی­های کُمیک، کوچک­نمایی، بزرگ­نمایی و ... ازجملۀ این تکنیک­ها می­باشد.­ بدیع‌الزمان همدانی توانسته است، در مقامات خود از این تکنیک­ها بهره ببرد و در قالب طنز، مسائل و مشکلات اجتماعی جامعه خویش را به چالش بکشد. مقامۀ اصفهانیه، داستان کوتاهی است که همدانی در آن، رواج باورهای خرافی، عقب‌ماندگی عوام و تعصبات دینی را در قالب ریشخندی انتقادی بیان کرده است. تحقیق حاضر در صدد است با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی شگردهای طنزآفرینی بدیع‌الزمان همدانی در این مقامه بپردازد. آنچه ضرورت انجام این پژوهش را تبیین می­سازد: اهمیتِ توجه به مقامات به‌عنوان میراث ادبی و بررسی آن، از ابعاد مختلف است و می­توان آن را به‌عنوان شاهکاری ادبی و الگویی طنزآلود از ادبیات قدیم، به طنزپردازان عصر حاضر معرفی کرد.  نتایج حاصل از این جستار نشان می‌دهد: در این مقامه، تکیۀ همدانی در طنزآفرینی، بر تکنیک‌های موقعیت محور و شخصیت محور بوده است. وی توانسته در قالب ریشخندی انتقادی و بدون آزار مخاطب، کاستی­های جامعه و سنت­ها و باورهای غلط مردمان زمانۀ خویش را بیان کند.

کلیدواژه‌ها

• طنزپردازی
• تکنیک‌ها
• طنز موقعیت‌محور
• طنز شخصیت‌محور
• مقامۀ‌ اصفهانیه

مراجع

1.  

   کتابنامه

   1. ابراهیم، زکریا. (بی تا). سیکولوجیة الفکاهة و الضحک. مصر. دار مصر للطباعة.
   2. اصلانی، محمدرضا. (1385). فرهنگ واژگان و اصطلاحات طنز. تهران: کاروان.
   3. برغسون، هنری. (بی تا). الضحک. مصر. المؤسسة الجامعیة للدراسات و النشر و التوزیع. مترجم: علی مقلد. طبعة الثالثة و العشرین (www.Booksstream.com)
   4. پلارد، آرتور. (1378). طنز؛ از مجموعه سبک­ها و مکتب‌ها و اصطلاح‌های ادبی و هنری. ترجمه: سعید سعیدپور. تهران: نشر مرکز.
   5. پورمحبی، فرزین. (1392). فنون نگارش طنز در ادبیات. تهران: انتشارات ساقی.
   6. تجبر، نیما. (1390). نظریۀ طنز بر بنیاد متون برجسته طنز فارسی. تهران: انتشارات مهرویستا.
   7. جنی روش. (138). نگارش کمدی. مترجم معصومه امین و داریوش مودبیان.‌ تهران: اداره کل پژوهش‌های سیما.‌
   8. حری، ابوالفضل. (1387). درباره طنز رویکردهای نوین به طنز و شوخ طبعی. تهران: انتشارات سوره مهر.
   9. الحوفی، أحمد محمد. (2005). الفکاهة فی الأدب أصولها و أنواعها. مصر: نهضة مصر للطباعة و النشر و التوزیع. الطبعة الثانیة.
   10. خلیفه، علی محمد سید. (2010). الفکاهة فی مقامات بدیع‌الزمان الهمدانی. اسکندریة: دار الوفاء. الطبعة الاولی.
   11. الزمخشری، جار الله محمود. (2010). أسرار البلاغة. الطبعة الثانیة. ‌بیروت: دار الکتب العلمیة.
   12. شرف، عبدالعزیز. (1992). الأدب الفکاهی. الطبعة الثانیة. مصر. جیزة: الشرکة المصریة العالمیة للنشر. لونجمان.
   13. الشکعه، مصطفی. (2003). بدیع الزمان الهمذانی (رائد القصه العربیه). الطبعه الاولی. الدار العصریه اللبنانیه. لبنان.
   14. صالح، علی عزیز. (2010). الفکاهة فی النثر العباسی. بیروت: دار الکتب العلمیة.
   15. الضمور، نزار عبدالله خلیل. (2012). السخریة والفکاهة فی النثر العباسی. عمان: دار الحامد للنشر والتوزیع.
   16. العقاد، عباس محمود. (1969). جحا الضاحک المضحک. بیروت: دار الکتاب العربی.
   17. فریحه، أنیس. (1962). الفکاهة عند العرب. بیروت: مکتبة رأس بیروت.
   18. الکک، ویکتور. (1961). بدیعات الزمان. المکتبها لکاثولیکیه. بیروت.
   19. کردچگینی، فاطمه. (1388). کتاب طنز 5. گردآورنده سید عبدالجواد موسوی. تهران: انتشارات سوره مهر.
   20. المولی، باسم. (2012). سیکولوجیة الفکاهة فی مقامات بدیع­الزمان الهمدانی. إسکندریة: المکتب الجامعی الحدیث.
   21. نلسون، تی، جی، ا. (1389). کمدی نظریۀ کمدی در ادبیات نمایشنامه و سینما. ترجمه: سید محمد انوشه. یزد: انتشارات علم نوین.
   22. همدانی، احمدبن حسین. (1387). مقامات بدیع‌الزمان همدانی. مترجم سید حمید طبیبیان. تهران: انتشارات امیر کبیر. چاپ اول.
   23. الهمذانی، ابوالفضل بدیع‌الزمان. (2012). المقامات. شرح: محیی الدین عبدالحمید. بیروت: المکتبة العصریة.
   24. حسینی، سید مرتضی و سجاد زارع. (1393). «السخریة فی شعر إبراهیم طوقان». مجلة الأدب العربی. العدد الأول. السنة السادسة. الربیع و الصیف. صص 108-89.
   25. صفایی، علی و حسین ادهمی. (1393). «نمود تکنیک‌های طنز در ساختار پیرنگ داستان‌های فرهاد حسن­زاده». فصل‌نامه علمی-پژوهشی پژوهش زبان و ادبیات فارسی. شماره سی و دوم. بهار . صص166-119
   26. صفایی، علی و حسین ادهمی. (1394). «نگاهی به مولفه‌ها و الگوهای طنز در آثار هوشنگ مرادی کرمانی». پژوهشنامۀ ادب غنایی دانشگاه سیستان و بلوچستان. سال سیزدهم. شمارۀ بیست و چهارم. بهار و تابستان. صص 232-211.
   27. طالبیان، یحیی و فاطمه تسلیم جهرمی. (1388). «مطایبه در کاریکلماتورها ویژگی‌های زبان طنز». نشریه فنون ادبی. سال اول. شماره اول. سایت:uijs.ui.ac.ir
   28. محمد، درانی. (2012). مفهوم الضحک فی الخطاب الفلسفی هنری برغسون نموذجاً. پایان نامۀ کارشناسی ارشد. الجزایر: دانشگاه وهران.
   29. میمونه، سعیدی. (2012). بناء الشخصیة الکومیدیة فی مسرح عبدالقادر علولة. پایان نامۀ کارشناسی ارشد. الجزایر: دانشگاه وهران.