جستاری بر مکانیسم "جبران" و فرایندهای آن در آینۀ ادبیات ادونیس و شاملو

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

• مهدی نودهی ¹
• عباس گنجعلی ²
• سید مهدی نوری کیذقانی ³

¹ دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران

² دانشیار زبان و ادبیات عربی دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران

³ استادیار زبان و ادبیات عربی دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران

https://doi.org/10.22067/jall.v11i2.64246

چکیده

از میان روان­شناسانی چون آدلر¹، یونگ²، فروید³، اریک فروم⁴، لاکان⁵ و... که تحلیلی روانکاوانه به ادبیات و هنر داشته‌اند، می­توان گفت که رویکرد روان­شناختی آدلر به این دو مقوله،  با استناد به محوریت تأثیر "احساس نقص" در شکل‌گیری ادبیات یک شاعر، از جامعیت بالاتری برخوردار بوده است. آدلر رویکرد فکری خود را بر­­­مبنای احساس حقارت بنا نهاد؛ بد­ین معنا که شکل­گیری بسیاری از مؤلفه­های هنری و ادبی به‌نوعی برخاسته از احساس نقصی سرکوب‌شده است که با تکیه ‌بر مکانیسم جبران به منصه ظهور رسیده­اند. در حوزه ادبیات، ادونیس و شاملو از جمله سرایندگان بنام معاصر­ند که تأثیر بسزایی بر­ روند تصویر و معنا در حوزه شعر داشته­اند. آن‌ها گرایش سنت­گرا به شعر ­را مردود­ دانسته­ و با تکیه ‌بر شناختی جامع از مسیر ذهنی انسان امروزی به موسیقی و مفهوم شعر جهت­گیری خاصی داده‌اند که با رنگ و لعابی روان­شناختی همراه بوده است. جستار پیش­رو می­کوشد تا با تکیه ‌بر نقد تطبیقی، گفتگو­مندی متن و روش توصیفی- تحلیلی، به بررسی روان‌شناسی فردی دو شاعر پرداخته، سپس محورهای حاصل از احساس حقارت موجود در ادبیات آن‌ها را در قالب فرایندهایی چون "جابجایی"⁶، "آرمان‌گرایی"⁷ و "انکار"⁸ موردبررسی و واکاوی قرار دهد. قدر مسلم اینکه، دوران کودکی و افت‌ وخیزهای فردی دو شاعر، ضمن ایجاد ذهنیتی منحصربه‌فرد در آن‌ها، رویکرد ادبی خاصی از آن‌ها به‌جای گذاشته و همین مسئله، زمینه شکست هنجارهای ساختاری و معنایی را در زمینه هنری‌شان ایجاد کرده است. این جستار، بر مبنای مکتب آمریکایی، اصالت اشتراک موجود در متن هنری دو شاعر را با محوریت مکانیسم جبران، مطمح نظر قرار داده است

کلیدواژه‌ها

• روان‌شناسی ادبیات
• مکانیسم جبران
• ادونیس
• شاملو

مراجع

منابع و مآخذ

 اختیاری، بهروز/ باقرزاده، حمید(1381). شاملوشاعرشبانه ها وعاشقانه ها، تهران، انتشارات هیرمند.

 ادونیس، علی احمد باسعید،(2005). ،تنبأ ایها الأعمی، بیروت، دار الساقی.

 ------،-----، (1975). الاعمال الشعریة الکاملة، الطبعة الرابعه، لبنان، بیروت، دارالعودة.

 ----،-----، (1996). الاعمال الشعریة الکاملة، أغانی مهیار الد‌ مشقی و قصائد اخری، الطبعه الرابعه، دمشق، بیروت، دار المدى للثقافة و النشر.

 امیری، جهانگیر/ فاروق نعمتی،( 1394). تحلیل روان شناختی هجویات حطیئه بر اساس نظریه آدلر و هورنای، فصل نامه لسان المبین (دانشگاه قزوین)، سال هفتم، شماره 21، پاییز، ص 156-131.

 حقوقی، محمد، (1373). شعرزمان ما، چاپ هفتم، تهران، نشرنگاه، 1373ه.ش.

 رجب، محمود، (1967). مصطلحات سارتر الفلسفیه ، نشریه فلسفه وکلام وعرفان التفکر الاسلامی، العدد 25،صص 20-23.

 سلامی، سید حسن،(1387). رهیافت دین شناختی مارکس، نشریة فلسفة کلام وعرفان هفت آسمان ، شماره 38 ، تابستان، صص 211-242.

 شاملو، احمد؛(1389). هوای تازه، چاپ نهم، تهران، انتشارات نگاه.

 ---- ،--- ،(1389). آیدا در آینه، چاپ نهم، تهران، انتشارات نگاه.

 ---- ، --- ،(1389). باغ آینه، چاپ نهم، تهران، انتشارات نگاه.

 ----،--- ،(1389). مدایح بی صله، چاپ نهم، تهران، انتشارات نگاه.

 شمیسا، سیروس، (1370). انواع ادبی، تهران، انتشارات میترا، تهران.



 عرب، عباس، (1381). ادونیس در عرصه شعر و نقد معاصر عرب، چاپ 1، انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد،

 مجابی، جواد، (1391). آینه بامداد، چاپ یکم، تهران، نشر نگاه.

 محمد، احمد فضل، (1977). علم النفس والأدب، الجدید، شماره 140، صص 63-64.

 فتوحی، محمود، (1385). بلاغت تصویر، چاپ گلرنگ، تهران، انتشارات سخن.

 ناصحی، عباس علی/ فیروزه رئیسی،( 1386). مروری بر نظریات آدلر، تازه های علوم شناختی، شماره 33؛ صص55-66.

 نبیل سلامة / اکتشف سوریا/ http://www.discover-syria.com/news/113

 نجومیان، امیر علی؛(1391). به سوی تعریفی تازه از ادبیات تطبیقی و نقد تطبیقی، پژوهش های ادبی، شماره 38 ؛صص 115- 138.

 نشاوی، نسیب، (1980). مدخل الی دراسة المدارس الادبیة فی الشعر العربی المعاصر، سوریه، دمشق، ناشر خود مولف.

 نیاکی، ناصر، (1377). شاملو از آغاز تا...، مجله کیهان فرهنگی، مرداد، شماره 144، صص 62-67.

 منوچهریان، پرویز، ( 1362). عقده حقارت (شناخت تحلیلی و راه درمان آن)، چاپ اول، تهران، انتشارات گوتنبرگ.

 هربر، شاف/ برادران رفیعی، (1351). روان شناسی آدلر، جستار های ادبی، شماره 29، صص 97-112.