واکاوی جامعه‌شناختی ادبی در داستان کوتاه «الزیف» بر اساس اسلوب لوسین گلدمن

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

• محمدرضا خضری ¹
• مریم عظمت پناه ²

¹ استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

² دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران،

https://doi.org/10.22067/jall.v12.i1.79335

چکیده

علم جامعه­شناسی ادبیات، دانش گسترده­ای است که دربردارنده­ی مجموعه­ی وسیعی از افکار و نظریات متفکران پیرامون پیوند میان ادیب و جامعه­ی وی است. ازاین‌رو مطالعات ادبی بر مبنای نظریات این اندیشمندان، گامی استوار و ضروری در زمینه­ی نقد متون ادبی به شمار می­رود و چه‌بسا نتیجه­ی پژوهش­های ادبی فارغ از این­گونه مطالعات ابتر است. یکی از اندیشمندان جامعه­شناسی ادبیات لوسین گلدمن است که بنیان­گذار سبکی نوین در این حوزه به شمار می­رود. شیوه­ی او به ساخت­گرایی تکوینی شهرت یافته است. او معتقد است اثر ادبی نتیجه­ی فرهنگ و آگاهی جمعی طبقه، عصر و یا نسل نویسنده است. لذا در روش خود در پیِ ایجاد ارتباطی معنادار میان اثر ادبی و مهم­ترین جنبه­های زندگی اجتماعی است. نجیب محفوظ داستان­پرداز و رمان­نویس معاصر مصر ازجمله نویسندگانی است که در آثارش به دنبال بیان آمال و محنت­های جامعه و طبقه­ی اجتماعی خود می­باشد. به‌گونه‌ای که از خلال بررسی آن‌ها به شیوه­ی ساخت­گرایی تکوینی، می­توان به پیوندهای وثیق ساخت درونی و ادبی این آثار با نگرش و آگاهی جمعی طبقه­ی اجتماعی نویسنده پی برد. ازجمله‌ی این آثار داستان کوتاه «الزیف» از مجموعة داستانی «همس الجنون» اوست؛ پژوهش حاضر به‌منظور بررسی این داستان کوتاه، نظریه­ی لوسین گلدمن را چراغ راه خود قرار داده است. بدین منظور ساختار داستان در دو سطح تفسیری – یعنی دریافت درون­متنی همچون بررسی ساختار معنایی- و سطح تشریحی –یعنی تحلیل بستر اجتماعی و فرهنگی داستان- مورد کاوش قرار می­گیرد. یافته­های پژوهش نشان می­دهد عناصر این داستان دارای ویژگی­هایی است که بیان­گر پیوند عمیق داستان با جامعه ­ی نجیب محفوظ است؛ همچنین نشان­ می­دهد که داستان ثمره­ی جهان­بینی و آگاهی جمعی گروهی است که نویسنده به آن تعلق دارد.

کلیدواژه‌ها

• واکاوی جامعه‌شناختی
• ساخت‌گرایی تکوینی
• لوسین گلدمن
• نجیب محفوظ
• الزیف

مراجع

 

1. أسود، فاضل. (1448). الرجل و القمة بحوث و دراسات. الطبعة الثانیة. قاهرة: دارالجیل.

2. پوینده، محمدجعفر. (1381). جامعه، فرهنگ، ادبیات لوسین گلدمن. تهران: نشر چشمه.

3. حسن، رجب. (1393). نجیب یقول. قاهرة: الهیئة المصریة العامة للکتاب.

4. حمدانی، حمید. (1990). بنیة النص السردی. بیروت: دار البیضاء.

5. زیما، پیرو. (1377). جامعه­شناسی رمان از نظرگاه گلدمن، مترجم: محمدجعفر پوینده. تهران: انتشارات نقش جهان.

6. ستوده، هدایت­الله. (1378). جامعه­شناسی در ادبیات فارسی. تهران: انتشارات آوای نور.

7. شمیسا، سیروس. (1378). عنصر داستان. تهران: انتشارات سمت.

8. عطیة، أحمد محمد. (1997). مع نجیب محفوظ. بیروت: دارالجیل.

9. گلدمن، لوسین. (1382). نقدتکوینی. مترجم: محمدتقی غیاثی. تهران: انتشارات آگاه.

10. محفوظ، نجیب. (1990). المؤلفات الکاملة. ج 1. بیروت: مکتبة لبنان.

11. ندیم خشفة، محمد. (1977). تأصیل­النص. مرکز الإنماء الحضاری.

12. وادی، طه. (د.ت). مدخل إلی تاریخ الروایة المصریة. الطبعة الثانی. قاهره: دارالنشر للجامعات.

13. ایزانلو، امید. (1393). تحلیل و نقد جامعه­شناختی داستان­های جلال آل احمد و نجیب محفوظ (رساله دکتری). قابل بازیابی از گنج، پایگاه اطلاعات علمی ایران

 (http://gang.irandoc.ac.ir/#/search? key words = امید ایزانلو) 

14. عسگری، آزاده. (1394). نقد جامعه­شناختی رمان السکریه اثر نجیب محفوظ از دیدگاه لوسین گلدمن(پایان­نامه ارشد). قابل بازیابی از گنج، پایگاه اطلاعات علمی ایران

(http://gang.irandoc.ac.ir/#/search? key words =گلدمن )

15. شهبازی، آرزو و دیگران. (1393). «نقد ساخت­گرایی تکوینی رمان همسایه­ها اثر أحمد محمود». فصلنامه تخصصی مطالعات داستانی. سال دوم. شماره سوم. صص 91-66.

16. عبداللهی، حسن و امید ایزانلو. (1391). «تحلیل جامعه­شناختی رمان «زقاق المدق» از نجیب محفوظ». پژوهش­نامة نقد ادب عربی. شمارۀ4. صص 126-105.

17. معروف، یحیی و مسلم خزلی. (1395). «تحلیل روانشناسانه رمان زقاق المدق اثر نجیب محفوظ». فصلنامه علمی- پژوهشی نقد ادب معاصر عربی. سال ششم. شماره سیزده پیاپی. صص235 -213.

18. ولی­پور­ هفشجانی، شهناز. (1387). «لوسین گلدمن و ساخت­گرای تکوینی». مجله دانشکده علوم انسانی دانشگاه سمنان. سال 7. شماره 25. صص 143-129.