بررسی حقیقت‌مانندی در نمایشنامه‌های عاشورایی معاصر (مورد پژوهی "الحر الریاحی"، "الحسین ثائرا" و "الحسین")

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

• نرگس انصاری ¹
• صفورا فصیحی ²

¹ دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه بین المللی امام خمینی، قزوین، ایران

² دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه بین المللی امام خمینی، قزوین، ایران

https://doi.org/10.22067/jallv14.i4.2204-1132

چکیده

حقیقت‌مانندی از عناصر مهم داستان و نمایشنامه است و به میزان انطباق اثر با واقعیت بیرون و حوادث آن بستگی دارد. این تطابق نه به‌صورت کامل و شرح دقیق واقعیت است؛ چراکه این امر، اثر ادبی را از ادبیت دور و آن را متنی تاریخی می­سازد. انعکاس واقعیت و بازیابی آن در اثر به نحوی که برای مخاطب باور پذیر باشد. واقعیت برون‌متنی، ساختاری است که هر نویسنده با توجه به رویکرد و سبک ادبی خود، آن را در اثرش به­کار می­گیرد. ادبیات نمایشی عاشورایی، به دنبال احیای ادبی واقعه­ی‌ کربلا در قالب نمایشنامه است و مشخص کردن مرز بین واقعیت و ادبیت و خیال در این آثار مورد توجه پژوهش حاضر بوده است. این ژانر ادبی اگرچه در مقایسه با سایر انواع ادبی به‌خصوص شعر عاشورایی کمتر متداول بوده است، اما نمایشنامه‌های عربی متعددی می­توان یافت که هر یک از زاویه‌ای خاص به وقایع کربلا پرداخته‌اند؛ ازجمله سه نمایشنامه­ی‌ شاخص "الحر الریاحی" اثر شاعر و نویسنده عراقی "عبدالرزاق عبدالواحد"، نمایشنامه­ی "الحسین ثائرا" اثر نویسنده مصری "عبدالرحمان شرقاوی" و نمایشنامه­ی "الحسین" اثر نویسنده سوری "ولید فاضل" که با توجه به محتوای مشترک، زمینه بهره­مندی از ساختار مشترک را نیز دارا هستند. پژوهش حاضر تلاش دارد با روش تحلیلی–توصیفی به بررسی انطباق سه اثر هنری با واقعیت تاریخ کربلا بپردازد. بر اساس بخشی از یافته­های پژوهش نویسندگان از ابزارهای مختلفی چون شخصیت‌های واقعی و تاریخی، روایت حوادث تاریخی، استفاده از پیرنگ منطقی و طبیعی برای تقویت حقیقت مانندی آثار خود بهره برده­اند، اما اثر عبدالواحد با بیشترین دخل و تصرف به جنبه­های ادبی و هنری اثر خود افزوده و از روایت عاشورا برای انتقال دلالت­های معنایی خاص خود استفاده کرده است. اثر شرقاوی نیز بیش از دو اثر دیگر به روایت تاریخ کربلا نزدیک‌تر می­شود. جنبه رئالیسم دینی با نقل حوادث خارق‌العاده در نمایشنامه­ی "الحسین" قابل ملاحظه است.

کلیدواژه‌ها

• حقیقت‌مانندی
• نمایشنامه
• عاشورا
• الحر الریاحی
• لحسین ثائرا
• الحسین

موضوعات

• سبک شناسی

مراجع

1. اگری، لاجوس. (١٣٦٤). فن نمایشنامه­نویسی، ترجمه مهدی فروغ. چاپ دوم. تهران: نگاه.
2. براهنی، رضا.(1362). قصه نویسی. چاپ دوم. تهران: نشر نو.
3. بنعزوز، محمد بن عبد العظیم. (٢٠٠٦ ).معجم مصطلحات الأدب الإسلامی، الریاض: دار النحوی.
4. بی­نیاز، فتح االله.(١٣٩٢). درآمدی بر داستان­نویسی و روایت­شناسی. تهران: افراز.
5. داوود، مناضل. (٢٠٠٦). مسرح التعزیة فی العراق. دمشق: دار المدی للثقافة والشعر.
6. دستغیب، عبدالعلی. (١٣٧٦). به سوی داستان نویسی بومی. تهران: حوزه هنری.
7. الدسوقی، عمر. (د تا). المسرحیة؛ نشأتها وتاریخها واصولها. القاهرة: دار الفکر العربی.
8. سید حسینی، رضا.(1376). مکتب های ادبی، تهران: نگاه.
9. الشرقاوی، عبدالرحمن. (بی تا). الحسین ثائراً، القاهرة: مؤسسة روز الیوت.
10. فاضل، ولید.( 1998). الحسین ـ مسرحیة تراجیدیة فی ثلاثة فصول، بیروت ـ لبنان: مرکز الغدیر للدراسات والنشر.
11. عبدالواحد، عبدالرزاق. (٢٠٠٠ ).الأعمال الشعریة، بغداد: دار الشؤون الثقافیة العامة.
12. القط، عبدالقادر. (لا تا). من فنون الأدب، المسرحیة، بیروت: دار النهضة العربیة.
13. کافی، غلامرضا. (١٣٨٦). شرح منظومه ظهر (نقد و تحلیل شعر عاشورایی از آغاز تا امروز). تهران: مجتمع فرهنگی عاشورا.
14. کنّی، ویلیام پاتریک.(1380). چگونه ادبیات داستانی را تحلیل کنیم. ترجمه مهرداد ترابی نژاد و محمد حنیف، تهـران: زیبا.
15. المحامی، محمد عبد الرحیم عنبر. (١٩٦٦). المسرحیة بین النظریة والتطبیق. لاط: الدار القومیة.
16. مکی، ابراهیم. (١٣٨٣). شناخت عوامل نمایش: نگاهی اجمالی به فرایند نمایش و بررسی جامع اصول و میانی متون نمایشی. چاپ چهارم، تهران: سروش.
17. میرصادقی، جمال.(1394). ادبیات داستانی. چاپ هفتم. تهران: سخن.
18. انصاری، نرگس.(1397).«زیبایی­شناسی خلاقیت هنری در نمایشنامه منظوم الحرالریاحی». نقد ادب معاصر عربی،دوره8. شماره15.صص57- 84. 10.29252/MCAL.2019.1282: Doi
19. پروینی، خلیل؛ زودرنج، صدیقه.(١٤٢٤). «خصائص القصة الإسلامیة»، مجلة العلوم الإنسانیة. العدد ١٠ . صص40-٣٣.
20. تقوی، علیرضا.(1396). «شناخت عنصر حقیقت­مانندی در داستان ویس و رامین اثر فخرالدین اسعد گرگانی»، فصلنامه تحقیقات جدید در علوم انسانی. دوره3. شماره22. صص219-226.
21. خزاعی فر، علی. (١٣٨٤). «رئالیسم جادویی در تذکره الاولیا». دوره ٧ ،شماره ١. صص ٦ – ٢١.
22. خیراندیش، سیدمهدی؛رجایی، حمیدرضا. (1398). «حقیقت­مانندی در رمان فلسفی-فانتزی راز رنگین کمان، پژوهشنامه ادبیات داستانی». شماره2. صص67-86.
23. خلیلی، مریم؛ خانی، احسان. (1392). «حقیقت­مانندی در داستان رئالیستی این شکسته­ها از جمال میرصادقی». همایش پژوهش های زبان و ادبیات فارسی، دوره 7.
24. رودگر، محمد. (١٣٩٥).«شگردهای باورپذیری در داستانهای مارکز»، فصلنامه تخصصی مطالعات داستانی، سال سوم، شماره دوم، صص ٥٢ – ٦٦ .
25. عباسی، حسین؛احمدیان، حمید؛ ابن الرسول، سید محمدرضا. (2016). ‌«استدعاء شخصیة الحسین(ع) والحرالریاحی فی شعر الصابئة المندائیین عبدالرزاق عبدالواحد أنموذجاً». آداب ذی قار. العدد17. صص296-325.
26. غسان، غنیم. (2017). «المسرح الشعری و الشاعر العربی عبدالرزاق عبدالواحد». الموقف الادبی. العدد551. صص210-217.
27. فسنقری، حجت اله، بهروز سالمی. (1397). «جلوه‌های پایداری در نمایشنامه الحسین ثائرا شهیدا اثر عبدالرحمن الشرقاوی». ادب عربی (دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران). دوره 10. شماره1. صص217-235.
28. فصیح رامندی، صفورا؛ انصاری، نرگس؛ شیخی، علیرضا. (1401). «ساختارشناسی نمایشنامه عاشورایی بر مبنای نظریه فریتاگ (مورد پژوهی نمایشنامه منظوم الحر الریاحی)». مجلة الجمعیة الایرانیة للغة العربیة و آدابها. دوره 18. شماره 63. صص127-158.
29. محمدی فشارکی، محسن؛ خدادادی، فضل الله. (1391). «از تاریخ تا داستان؛ تحلیل عناصر مشترک بین تاریخ و داستان». پژوهشهای تاریخی. دانشگاه اصفهان. دوره 4. سال چهارم. شماره 3 . ص 86-71.
30. موسی، فاطمه(1346)، «عبدالرحمن الشرقاوی قصّاصاً» الکاتب، العدد93،صص87-96.
31. میرزایی­نیا، حسین؛ عرب یوسف آبادی، عبدالباسط.(1391). «کارکرد سنت در نمایشنامه الملک هو الملک اثر سعداالله ونّوس». مجله زبان و ادبیات عربی. شماره ششم. صص107-135. 10.22067/jall.v4i6.16285 Doi:
32. نصیری، روح الله.(1391). «بررسی طرح نمایشی و معیارهای دراماتیزه شدن در مقامات حریری»، مجله زبان و ادبیات عربی، شماره ششم. صص137-165.Doi:10.22067/jALL.V4I6.16286
33. زودرنج، صدیقه(1387) «تحلیل انتقادی نمایشنامه اسلامی در ادبیات معاصر عربی» رساله دکتری دانشگاه تربیت مدرس.
34. سوزنی، جمیل؛ میرزایی، فرامرز؛ سلیمی، علی. (1389). «تحلیل العناصر المسرحیة فی مسرحیتی "الحسین ثائراً و الحسین شهیدا" للشاعر عبدالرحمن الشرقاوی». پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه رازی.