خوانش‌پدیدارشناسانه قصیدۀ شجرة القمر از نازک‌الملائکه براساس‌نظریه هوسرل

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

• علی پیرانی شال ¹
• زهرا ایزدی ²

¹ دانشیارگروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

² دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

https://doi.org/10.22067/jallv15.i4.2308-1307

چکیده

پدیدارشناسی توصیفی با هدف مبارزه با شک‌گرایی و نسبیت‌گرایی با شعار به سوی خود اشیاء و در جهت اثبات فلسفه به عنوان یک علم متقن، توسط ادموند هوسرل پایه‌گذاری شد. هدف از این روش رجوع به نمودها و توصیف بدون ‌پیش داوری آنها بود. این رویکرد با انتقاداتی مواجه شد که هوسرل را برآن داشت تا برای پاسخ به مسئله وجود عالم و واقعیت آن، فلسفه استعلایی را بنا نهد. پدیدارشناسی استعلایی با معرفی مفاهیم پیچیده‌ای چون التفات، فروکاست، نوئما و نوئسیس، اگوی محض، زیست‌جهان و سطوح مختلف زمان از جمله زمان آگاهی مطلق همراه است. آموزه‌هایی کاملاً انتزاعی که به تفسیر و تبیین نیاز دارد. چنانچه خوانش فلسفی بعضی اشعار، امری محال فرض نشود، این عمل، علاوه بر تبیین آموزه‌های دشوار پدیدارشناسی برای مخاطبان، مقدمات آشکارساختن جنبه‌های زیبائی‌شناختی شعر را نیز فراهم می‌سازد. بنابراین پژوهش حاضر پس از بررسی‌ ویژگی‌های شخصیت پسر در قصیده شجرة القمر از نازک الملائکه و توجه به مفهوم انتزاعی درخت ماه از یکسو و انطباق تطور معنایی ابژه ماه در این شعر بر مراحل تغییر نظریه هوسرل از سوی دیگر، این قصیده را برای خوانش فلسفی با رویکرد پدیدارشناسی هوسرلی مناسب تشخیص داده و به واکاوی آن پرداخته است. نتایج نشان می‌دهد که طیف معنایی ابژه ماه برای پسر، مفاهیمی چون پرنده، کودک و سپس بذر را در برداشته‌است. به این ترتیب که اگوی محض(پسربچه) پس از مراحل مختلف فروکاست، نوئمای ماه را به صورت بذری که قابلیت رشد و نمو دارد، تقویم کرده‌است و در نهایت تصویر درخت ماه را پدیدآورده که اشاره بر سطح سوم زمان آگاهی از دیدگاه هوسرل دارد. علاوه بر این، خوانش فلسفی این قصیده، موضوع چرخش پدیدارشناسی استعلایی هوسرل را  نیز در آثار متأخر او تبیین می‌کند.

کلیدواژه‌ها

• پدیدارشناسی استعلایی
• هوسرل
• نازک الملائکه
• شجرة القمر

موضوعات

• نقد ادبی

مراجع

1. 1.احمدی، بابک(1400).ساختار و تأویل متن، چاپ 22، تهران: مرکز.

   2.اسمیت، ای. دی(1397)، ادموند هوسرل ایده پدیده‌شناسی، ترجمه: حسن عرب، تهران: زندگی روزانه.

   3.اینگاردن، رومن(1396)، درباره انگیزه‌هایی که هوسرل را به ایده‌آلیسم استعلایی سوق دادند، ترجمه: محمد اصغری، تهران: تمدن علمی.

   4.بوشنسکی، إ.م(1992)، الفلسفة المعاصرة فی أروبا، تعریب: عزت قرنی، الکویت: المجلس الوطنی للثقافة و الفنون و الآداب.

   5.پازوکی، بهمن(1399)، درآمدی بر پدیدارشناسی هوسرل بررسی بعضی مفاهیم اساسی، تهران: موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.

   6.الحوت، محمود سلیم(1955)، فی طریق المیثولوجیا عندالعرب، بیروت: دارالکتب.  

   7. رشیدیان، عبدالکریم(1384)، هوسرل در متن آثارش، تهران: نی.
   8. ساکالوفسکی، رابرت(1395)، درآمدی برپدیدارشناسی، ترجمه: محمدرضا قربانی، تهران: گام نو.

   9.شفیق شیّا، محمد(2009)، فی الأدب الفلسفی، بیروت: المؤسسة الجامعیة للدراسات و النشر و التوزیع.

   10.شوالیه، ژان، گربران، آلن(1384)، فرهنگ نمادها، ج3 و 4، ترجمه:‌ سودابه فضایلی، تهران: جیحون.

   11.الشهرزوری، یادکار لطیف(2015)، الظاهراتیة و النقد الأدبی، الأصول المعرفیة للمناهج النقدیة، دمشق: دار الزمان للطباعة و النشر و التوزیع.

   12.ضاهر، عادل(1400)، شعر و وجود پژوهشی فلسفی در شعر أدونیس، ترجمه: سید حسین سیدی، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.

   13.غراندن، جان(2017)، المنعرج الهرمینوطیقی للفینومینولوجیا، تعریب: عمر مهیبل، بیروت: الدار العربیة للعلوم ناشرون.

   14. کوپر، جی سی (1380 )، فرهنگ مصور نمادهای سنتی، چ1 ،ترجمۀ ملیحه کرباسیان، تهران: نشر فرشاد.

   15.کوک، راجر(1386)، درخت زندگی، ترجمه: سوسن سلیم زاده و هلینا مریم قائمی، تهران: جیحون.

   16.گریمال، پیر(1378)، فرهنگ اساطیر ایران و روم، ترجمه: احمد بهمنش، چ4، تهران: امیرکبیر.

   17.نازک الملائکة(1997)، دیوان اشعار، ج2، بیروت: دارالعودة.

   18.ناظمیان، رضا، قربانی مادوانی، زهره(1399)، شعر نو عربی، تهران: علامه طباطبایی.
   19. ورنو، روژه، وال، ژان(1392)، نگاهی به پدیدارشناسی و فلسفه‌های هست بودن، ترجمه: یحیی مهدوی، تهران: خوارزمی.

   20.ویلاردمایول، ویکتور(1398)، هوسرل، ترجمه: سینا رویایی، تهران: آگاه.

   21.هوسرل، ادموند(2010)، مباحث منطقیة، مقدمات فی المنطق المحض، ج 1، تعریب: موسی وهبة، ابوظبی: کلمة و المرکز الثقافی العربی.

   22.هوسرل، ادموند(2007)، فکرة الفینومینولوجیا، تعریب: فتحی إنقزو، لبنان: المنظمة العربیة للترجمة.

   23.امیری، مصطفی(1388)، «زندگی و حیات علمی، سالشمار زندگی هوسرل»، کتاب ماه فلسفه، شماره 29، صص4 -24.  

   24.چیت‌ساز، مازیار، حجتی، محمدعلی، احمدی افرمجانی، علی اکبر، نبوی، لطف الله (1392)،«هوسرل اول و دوم: تطور آرای هوسرل در مورد فلسفة زبان»، حکمت و فلسفه، دوره 9، شماره 2، صص 147-161.  

   25.راثی، فاطمه(1390)،«زمان‌اندیشی درونی از دیدگاه هوسرل»، جستارهای فلسفی، شماره 20‌، صص 63-90. 

   26.عموری، نعیم(1401)،«دراسة دلالیة سردیة فی قصیدة شجرة القمر لنازک الملائکة»، بحوث فی اللغة العربیة، عدد 26، صص 63-74. doi: 10.22108/RALL.2020.121895.1266

   27.فتوحی رودمعجنی، محمود(1401)، «خویشاوندی شعر و فلسفه در قرن بیستم»، نقد ادبی، سال 15، شماره 60، صص 147-174.

   28.کنعانی، ابراهیم(1393)، «شعر قیصر امین پور از منظر پدیدارشناسی»، پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی، دوره 5، شماره 18،صص 143-162.

   29.میرزاده صوغانی، طاهره، احمدی چناری، علی اکبر، حبیبی، علی اصغر(1400)، «واکاوی جلوه‌های کهن الگوی آنیموس در شعر نازک الملائکه»، زبان و ادبیات عربی، دوره 13، شماره3، صص 60-77. DOI:10.22067/jallv13.i3. 2106-1055

   30. 30. Husserl, E. (1991). On the Phenomenology of the Consciousness of Internal Time (1893-1917), translated by John Barnett Brough; Dordrecht/ Boston/ London: Kluwer Academic Publishers.
   31. 31. Husserl, E. (1970).The Crisis of European Sciences and Transcendental Phenomenology: An Introduction to Phenomenological Philosophy, translated by David Carr, Evanston: Nortwestern University Press.

   32. Sokolowski, R.(2000). Introduction to Phenomenology, Cambridge University Press