معناشناسی اصول چهارگانه گرایس در رمان ساعت بغداد شهد الراوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• عزت ملاابراهیمی ¹
• پروانه صالحی فارسانی ²

¹ استاد گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه تهران، ایران

² دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی، دانشگاه تهران، ایران

https://doi.org/10.22067/jallv15.i4.2401-1371

چکیده

ادبیات از نقض ارتباط­ها و هنجارگریزی­ها شکل می­گیرد و ساختار روایت و القا گفتمان آثار روایی تا حدود زیادی وابسته به همین هنجارگریزی­ها و خروج از معیارهاست. در همین راستا و برای بررسی بخشی از این آشنایی­زدایی­ها، نظریه «اصول همکاری» از جانب محقق زبان­شناس و فیلسوف بریتانیایی «هربرت پل گرایس» (1913- 1988) مورد اهتمام است؛ او در نظریه خود از چهار اصل «کمیّت»، «کیفیت»، «ارتباط» و «روش» سخن می­گوید که گوینده ملزم به رعایت آن در گفتار و نوشتار است. با این وجود عدم رعایت این موارد در متن نشانگر ضعف و خروج اثر از دایره ادبیت نیست؛ بلکه به نظر گرایس در این صورت معانی ضمنی و تلویحی را به ارمغان دارد که کشف و بررسی آنها برای شناخت و نقد گفتمان و بن­مایه­های اثر ، مؤثر و کارا است. این مقاله با اتکاء بر روش توصیفی – تحلیلی و با کاربست این نظریه بر روی رمان «ساعت بغداد» (2016) شهد الراوی سعی می­کند معانی پنهان و لایه­ای زیرین گفتمانی و معنایی اثر را کشف و بررسی کند. مقاله ساعت بغداد از شهد الراوی، نویسنده زن جوان عراقی، پیرامون موضوع جنگ و اشغال در دهه­های اخیر در عراق به نگارش درآمده و نویسنده با دغدغه­های اجتماعی و سیاسی، زندگی شهروندان زن جامعه خویش را بازگو می­کند. نتایج پژوهش نشان می­دهد نویسنده هر کدام از این چهار اصل را در مقاطعی از رمان برای تجسم دقیق گفتمان جنگ و شخصیت­پردازی کارآمد از دختران عراقی درگیر اشغال عراق بعد از سال 2003 نقض کرده است.

کلیدواژه‌ها

• زبان‌شناسی
• اصول همکاری
• پل‌گرایس
• شهد الراوی
• ساعت بغداد

موضوعات

• معناشناسی

مراجع

1. آقاگل زاده، فردوس. (1385). تحلیل گفتمان انتقادی، چ1، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
2. ابراهیم، عبدالله.(2005). موسوعة السرد العربیة، بیروت: المؤسسة العربیة للدراسات و النشر.
3. التلاوی، محمد نجیب.(2000). وجهة النظر فی روایات الاصوات العربیة، دمشق: منشورات اتحاد کتاب العرب.
4. حامد أبو زید، نصر. (2008). اشکالیات القراءة وآلیات التأویل. الطبعة الثامنة، المغرب: المرکز الثقافی العربی، دار البیضاء.
5. الراوی، شهد. (2016). ساعة بغداد، لبنان: دارالحکمة.
6. الزجاج، ابراهیم بن السری.(1408). معانی القرآن واعرابه، تحقیق: عبدالجلیل شلبی، بیروت: عالم الکتب.
7. صانعی‌پور، محمدحسن.(1390). مبانی تحلیل گفتمان در قرآن کریم، چ1، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
8. صفوی، کورش. (1392). معنی‌شناسی­کاربردی، چ2، تهران: انتشارات همشهری.
9. عزام، محمد. (2005). شعریة الخطاب السردی،  دمشق: منشورات اتحاد کتاب العرب.
10. قائمی‌نیا، علیرضا.(1389). بیولوژی نص نشانه‌شناسی و تفسیر قرآن، چ1، تهران: سازمان پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
11. مک‌کاریک، ایرنا ریما. (1385). دانش‌نامۀنظریه‌هایادبی معاصر، ترجمه مهران مهاجر و محمد نبوی، چ2، تهران: آگه.
12. لاینز، جان.(1391). درآمدی بر معناشناسی زبان، ترجمه کورش صفوی، چ1، تهران: علمی.
13. رجبی، زهرا .(1397). «بررسی و تجلیل گفتگو­های سوره یوسف (ع) در قرآن بر اساس نظریه گرایس»، پژوهش های زبان شناختی قرآن. سال هفتم، شماره دوم، صص 35-50.  Doi:10.22108/nrgs.2019.115628.1393
14. صیادی نژاد، روح الله و حسن شاهی، سعیده. (1398). «بررسی تلویح گفتار در نمایشنامه «گنجشک گوژپشت محمد الماغوط»، نشریه زبان و ادبیات عربی، دوره یازدهم. شماره 2. صص 35-50. Doi:10.22067/jall.v11i2.50048
15. محمدی، اویس. (1402). «خوانشی روانکاوانه از الصبار بر اساس نظریۀ شخصیت فروید»،نشریه زبان و ادبیات عربی ، دوره پنجم،شماره2، صص 41-56. Doi:/10.22067/jallv15.i2.2302-1230
16. 16. Grice, H. P. (1975), Utterer's Meaning, Sentence Meaning and Word Meaning. In foundations of language, international Journal of Lanuguage and Philosophy, Vol. 4, D. Reidel Publishing Company: Dordrecht-Holland.
17. 17. Grice, H. P (1975), "Logic and Conversation". In Syntax and Semantics, Vol.3 Speech Acts. Eds, Peter Cole and Jerry L. Morgan, New York, San Francisco and London: Academic Press.
18. 18. Leech, G. (1983), Principles of pragmatics,London: Longman.
19. 19. Levinson, S.C (1983), Pragmatics, Cambridge: Cmbridge University Press.