نوع مقاله : علمی - پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران
2 دکتری زبان و ادبیات عربی، دانشگاه اراک، اراک، ایران
3 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران
چکیده
جادوی مجاورت یکی از مهمترین مباحث در تحلیل ساختار موسیقایی شعر است که موردتوجه پژوهشگران واقعشده و شامل محورهای همنشینی و جانشینی است. جادوی مجاورت به معنای توازنهای موسیقایی و آوایی در متن است. محورهای جانشینی و همنشینی از مهمترین ابزارهای مطرح شده در نقد فرمالیستی و علم معناشناسی به شمار میآیند. رابطه جانشینی، پیوند موجود میان واحدهایی است که به جای هم انتخاب میشوند و در همان سطح، واحدهای تازهای پدید میآورند. در محور همنشینی ارتباط واژه با واژههای پیش و پس از آن بررسی میشود. موسیقی مشترک بین واژهها بدون در نظر گرفتن بعد معنایی آنها منجر به حضور واژهها در کنار هم میگردد. محور جانشینی و همنشینی شیوهای برای تعیین ویژگیهای سبک هنری و ادبی به شمار میآید. این پژوهش قصد دارد تأثیر جادوی مجاورت را در آفرینش معنا و موسیقی به روش توصیفی - تحلیلی در حماسة «مجد الإسلام» واکاوی نماید. عاملی که بر ضرورت انجام این جستار تأکید میکند، تبیین روشهای مؤثر در آفرینش معنا، هارمونی و موسیقی شعر احمد محرم و کشف زیباییهای فنی و سبکی در حماسه «مجد الإسلام» برای مخاطب است. یافتههای این جستار حاکی از آن است که رابطه جانشینی و همنشینی موجب انسجام و اتحاد معنایی در حماسه «مجد الإسلام» شده است. همنشینی درست کلمات، عرصه را برای تمایز سبک این اثر حماسی فراهم کرده است. بهکارگیری صنایع ادبی و همنشینی آنها در کنار هم و بهرهمندی از مشخصات آوایی سبب هماهنگی و ایجاد موسیقی ویژهای در این اثر شده است و بدین ترتیب مفاهیم و معناها با تأکید بیشتری ذکر شده است. گزینش صحیح واژهها در این اثر حماسی موجب توجه بیشتر مخاطب به اشعار احمد محرم میشود؛ چراکه هنگامیکه واژهای در معنای صحیح استفاده شود انسان مشتاق آن شده و این موسیقی برخاسته از کلمات سبب فخیم شدن سخن میشود.
کلیدواژهها
موضوعات
- احمدی، بابک. (1385). ساختار و تأویل متن. چاپ دوازدهم. تهران: مرکز.
- برتنس، هانس. (1394). مبانی نظریه ادبی، ترجمه محمدرضا ابوالقاسمی، تهران: ماهی.
- الجندی، علی. (1954م). فن الجناس. القاهرة: دار الفکر العربی.
- ابن زکریا، ابی حسین أحمد بن فارس. (2001م). معجم مقاییس اللغة. ج 5. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
- سجودی، فرزان. (1380). ساختگرایی و پسا ساختگرایی مطالعات ادبی، تهران: سوره مهر.
- سعید الجبار، مدحت. (1984م). الصورة الشعریة عند أبی القاسم الشابی. لیبی: الدار العربیة للکتاب والمؤسسات الوطنیة.
- شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1373). موسیقی شعر. چاپ چهارم. تهران: آگاه.
- شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1391). رستاخیز کلمات. تهران: سخن.
- طباطبایی، سید محمد حسین. (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن. ج 20، چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
- طبرسی، فضل بن سهل، (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. ج 10، چاپ سوم، تهران: ناصر خسرو.
- ابن عاشور، محمد طاهر. (د.ت). موجز البلاغة. تونس: مطبعة التونسیة.
- عباس، احسان. (1998م). خصائص الحروف ومعانیها. دمشق: منشورات اتّحاد کتّاب العرب.
- علیپور، مصطفی. (1378). ساختار زبان شعر امروز. چاپ چهارم. تهران: فردوس.
- غریب، رز. (1378). نقد بر مبانی زیباشناسی و تأثیر آن در نقد عربی. ترجمه نجمه روحانی. مشهد: دانشگاه فردوسی.
- الفار، مصطفی. (2007م). شاعر احمد محرم؛ دراسة فی حیاته وشعره. عمان: منشورات أمانة عمان الکبری.
- فیضی، کریم. (1388). صد سال تنهایی. تهران: اطلاعات.
- قومی، مهوش. (1383). آوها و القاء. تهران: نشر هرمس.
- محرم، أحمد. (2011م). دیوان مجد الإسلام. مصر: کلمات عربیة للترجمة والنشر.
- مکاریک، ایرناریما. (1388). دانشنامه نظریههای ادبی معاصر. ترجمه مهران مهاجر و محمدرضا نبوی. چاپ چهارم. تهران: آگاه.
- المصطفوی، حسن. (1393). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. ج 10. قم: مرکز نشر آثار العلامة المصطفوی.
- ناصر عاشور، فهد. (2004م). التکرار فی شعر محمود درویش. عمان: دار الفارسی للنشر والتوزیع.
- هدارة، محمد مصطفی. (1990م). فی النقد الحدیث. بیروت: دار الکتب.
- جمشیدی، فاطمه، وصال، میمندی، فاطمه، قادری، رضا افخمی عقدا. (1399). «نگاهی به سبک فردی «علی فوده» در سروده «بلال حبشی» با تکیه بر سطح زبانی آن. فصلنامه زبان و ادبیات عربی. سال دوازدهم. شماره 2. صص 1-20. Doi:10.22067/jallv12.i2.56241.
- جوادی، علی، حجتاله فسنقری، عباس گنجعلی، سید مهدی نوری کیذقانی. (1401). «بررسی و تحلیل کارکرد موسیقی در تصویرهای شعری حافظ برسی حلّی (نمونههای مورد مطالعه: مدایح و مراثی اهل بیت علیهم السلام). . فصلنامه زبان و ادبیات عربی. سال چهاردهم، شماره 4. صص 1-29. Doi:10.22067/jallv14.i482641
- زاد خوت، مینا، حیدر حسنلو. نزهت نوحی و حسین آریان. (1402). «بررسی جادوی مجاورت در مجموعة آیینهای برای صداها سرودة شفیعی کدکنی». مجله مطالعات زبانی و بلاغی. شماره 3. صص 301- 334.
- شفیعی کدکنی، محمدرضا و میترا گلچین. (1381). «جلوههایی از جادوی مجاورت در مثنوی». دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. شماره 4 و 5. صص 29- 42.
- غفوریفر، محمد، مهدی خرمی و حسن شمس آبادی. (1395). «تحلیل سبکشناسی آوایی خطبههای نهجالبلاغه»، زبان فصلنامه زبان و ادبیات عربی. شماره 15. صص 123-156. Doi: 1022067/jallv8.i15.48320
- قربانزاده، بهروز و سارا تقوایی. (1402). بررسی جلوههای آوایی دیوان «أحزان صحراویة». فصلنامه زبان و ادبیات عربی. شماره 13. صص 79-95. Doi: 1022067/jallv15.i3.2311-1342
- مختاری، قاسم و مژگان نصیری. (1394). «بررسی حماسههای اسلامی در شعر معاصر عربی». ادب عربی. شماره 2. سال 7. صص 261-279.
- نوروزی، یعقوب. (1401). «جادوی مجاورت در شعر شفیعی کدکنی». فصلنامه زیباییشناسی ادبی، دوره سیزدهم. شماره 53. صص 183- 208.
ارسال نظر در مورد این مقاله