نقد فرمالیستی سرودۀ «أنشودة المطر» بدرشاکر السیّاب

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

• علی نجفی ایوکی ¹
• امیر حسین رسول نیا ²
• مهوش حسن پور ³

¹ دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه کاشان، ایران،

² استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه کاشان، ایران

³ دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه کاشان، ایران

https://doi.org/10.22067/jall.v11i2.46984

چکیده

   نقد فرمالیستی یکی از رویکردهای نقدی متن محور است که توجّه به شکل و فرمِ اثر ادبی را در دستور کار خود دارد. یک منتقد شکل­گرا در پی این نیست که ادیب در آفرینش ادبی خود چه می‌خواهد بگوید، بلکه می­کوشد تا دریابد که شاعر یا نویسنده مقصود خویش را چگونه بیان می­کند و تلاش دارد از رهگذر شکلِ متن، به معنا و مفهوم پنهان آن دست یابد. با توجه به این امر که سرودۀ «أنشودة المطرِ» "بدر شاکر سیّاب" به رغم شهرت فراوانش تاکنون از دیدگاه نقد فرمالیستی مورد بررسی قرار نگرفته است، در جستار حاضر، نگارندگان برآنند تا با شیوۀ تحلیلی– انتقادی این سروده­ را از نظرگاه مکتب فرمالیسم روسی بررسی نمایند و این فرضیه را مورد تحلیل قرار دهند که شگردهای شکلی به کار رفته در شعر از یک سو به افزایش زیبایی­ روساخت آن انجامیده و از سوی دیگر مشخص کنندۀ هدف و مقصود شاعر است. نقد شکل­گرایانۀ این سروده گویای آن است که شاعر برای القای حسّ پایداری و ظلم ستیزی، آواها، حروف، واژگان و جملات را به شیوه­ای منسجم و هدفمند به کار گرفته تا مخاطب با دیدن شکل زیبای بیرونیِ متن به معنا و شکل درونی آن پی ببرد. در ضمن شاعر کوشیده با کاربرد آشنایی­زدایی و استفاده از شگردهایی همچون متناقض­نما، کنایه، استعاره و . . .  بر ادبیّت شعر خویش بیفزاید.

کلیدواژه‌ها

• نقد فرمالیستی
• انسجام
• متناقض‌نما
• بدر شاکر السیّاب
• أنشودة المطر

مراجع

1. ابن جنّی، أبوالفتح عثمان. (1954). سرّ صناعة الإعراب. قاهره: د.ن.
2. احمدی، بابک. (1370). ساختار و تأویل متن. تهران: نشر مرکز.
3. الأعرجی، حسین. (2007). مقالات فی الشعر العربی المعاصر. بغداد: دارالشؤون الثقافیة العامّة.
4. انیس، ابراهیم. (1965). موسیقی الشعر. الطبعة الثالثة. قاهره: مکتبة الأنجلو المصریة.
5. بریسم، قاسم. (2000). منهج النقد الصوتی فی تحلیل الخطاب الشعری. د.م: دارالکنوز الأدبیة.
6. تجلیل، جلیل. (1367). جناس در پهنۀ ادب پارسی. تهران: وزارت فرهنگ وآموزش عالی.
7. الجواری، أحمد عبدالستّار. (2006). نحوالمعانی. الطبعة الثانیة. بیروت: المؤسّسة العربیّة للدراسات و النّشر.
8. جیدة، عبدالحمید. (1980). الإتجاهات الجدیدة فی الشعر العربی المعاصر. د.م: دارالشمال.
9. الحاوی، ایلیا. (1983). بدر شاکر سیّاب شاعر الأناشید و المراث. بیروت: دارالکتاب اللبنانی.
10. سلمان درویش، عیسی. (2003). الموت فی شعر بدر شاکر سیّاب و نازک الملائکه. د.م: د.ن.
11. شایگان فر، حمیدرضا. (1380) نقد ادبی. تهران: دستان.
12. شفیعی کدکنی، محمّدرضا. (1391). رستاخیز کلمات. درس گفتارهایی دربارۀ نظریۀ ادبی صورتگرایان روس. تهران: سخن.
13. صفوی، کوروش. (1390). درآمدی برمعنی شناسی. تهران: سوره مهر.
14. طاووسی، سهراب. (1391). آیین صورتگری. تأمّلی در فرمالیسم و کاربرد آن در شعر معاصر ایران. تهران: ققنوس.
15. الطوانسی، شکری. (1998). مستویات البناء الشعری عند محمد ابراهیم أبی سنة. قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتّاب.
16. علوی مقدم، مهیار. (1377). نظریه‌های نقد ادبی معاصر. صورتگرایی وساختارگرایی. تهران: سمت.
17. عباس، حسن. (1998). خصائص الحروف. دمشق: اتّحاد الکتاب العرب.
18. غنیمی الهلال، محمّد. (1973). النقد الادبی الحدیث. بیروت: دارالثقافة.
19. فریزر، جیمز. (1982). أدونیس أو تموز. جبرا ابراهیم جبرا. بیروت: المؤسسة العربیة للدراسات والنشر.
20. قویمی، مهوش. (1383). آوا والقا. رهیافتی به شعر اخوان ثالث. تهران: هرمس.
21. کنوان، عبدالرحیم. (2002). من جمالیات إیقاع الشعر العربی. الرباط: دار أبی رقارق للطباعة و النشر.
22. ناظم، حسن. (2002). البنى الأسلوبیة. دراسة فی أنشودة المطر للسیّاب. بیروت: المرکز الثقافی العربی و دارالبیضاء.
23. پاینده، حسین. (1383). «تباین و تنش در ساختار شعر نشانی». نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی. سال 47. شمارۀ 192. صص 1-19.
24. روحانی، مسعود. (1390). «بررسی کارکردهای تکرار در شعر معاصر». مجلّۀ بوستان ادب. سال 3. شمارۀ 2. صص 146-168.
25. السد، نورالدین. (د.ت). «المکونات الشعریة فی بائیة مالک بن ریب». مجلة اللغة و الأدب. العدد 14. صص 39 - 60.
26. طهماسبی، عدنان و ناصر زارع. (1390). «متناقض نما در نمادهای شعر أنشودة المطر». ادب عربی. سال سوم. شماره 1. صص 177 - 197.