پست مدرنیسم ایدئولوژیک از منظر نقد جامعه‌شناختی (بررسی موردی: قصیده فضیحة الثعلب اثر ابراهیم نصرالله)

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

• اعظم محمودی

استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

https://doi.org/10.22067/jallv13.i2.2103-1032

چکیده

نقد جامعه­شناختی ادبیات، از شیوه­های نوین نقد ادبی است که شکل­گیری آن به‌صورت روشمند و علمی به آغاز قرن نوزدهم میلادی بازمی‌گردد. به عقیدۀ صاحب­نظران عرصۀ جامعه­شناسی ادبیات، هر اثر ادبی بیان هنرمندانۀ وقایع اجتماعی زمانۀ خویش است. در این شیوۀ نقد، ساختار و محتوای اثر ادبی و ارتباط آن با شرایط محیط اجتماعی و سیاسی، جهان­بینی و نگرش پدیدآورنده اثر؛ و چگونگی انعکاس تصویر جامعه در جهان تخیلی و هنری او بررسی می­شود. پست‌مدرنیسم نیز یکی از رویکردهای جدید قرن معاصر است که بر حوزۀ معنایی وسیعی؛ ازجمله هنر و ادبیات، فرهنگ و سیاست، و اقتصاد دلالت دارد و بیانگر مرحلۀ جدیدی از تحولات تاریخ بشری است. این پژوهش سعی دارد به بررسی اجتماعی- سیاسی قصیدۀ فضیحة الثعلب اثر ابراهیم نصرالله یکی از برجسته­ترین شاعران و نویسندگان مقاومت فلسطینی بپردازد و وجوه پست‌مدرنیسم ایدئولوژیک را در آن ارزیابی کند. شیوۀ پژوهش توصیفی و روش تحلیل اطلاعات کیفی است. یافته­ها نشان می­دهد شاعر گرچه از لحاظ جنبه­های صوری و تکنیکی؛ از تمهیدات و شگردهایی بهره برده است که شعر او را در زمره آثار پست‌مدرنیستی قرار می­دهد ولی ازنظر محتوایی و معنایی با تکیه بر نگرش ایدئولوژیک خویش از برخی قواعد پست‌مدرنیسم عدول کرده و از آن در خدمت اشاعۀ باورهای عقیدتی خود بهره برده است. ابراهیم نصرالله در این قصیده کوشیده است تا در عین آفرینش یک اثر ادبی در قالب و صورتی نو، از چارچوب باورهای خویش خارج نشود و با برجسته ساختن ابعاد گوناگون ماهیت استکباری آمریکا از تفکر امپریالیستی این کشور انتقاد کند

کلیدواژه‌ها

• "نقد جامعه‌شناختی
• پست‌مدرنیسم
• ایدئولوژی
• ابراهیم نصرالله
• فضیحة الثعلب

مراجع

1. . پاینده، حسین (1390). داستان کوتاه در ایران (داستان­های پسا مدرن) ج3. تهران: نیلوفر.

   2. پوینده، محمد جعفر (1378). تا دام آخر. گزیده گفتگوها و مقاله­ها. تهران: چشمه.
   3. پین، مایکل (1382). فرهنگ اندیشه انتقادی از روشنگری تا پسامدرنیته. ترجمۀ پیام یزدانجو. تهران: مرکز.
   4. رضایی، عرب علی (1382). واژگان توصیفی ادبیات. تهران: فرهنگ معاصر.
   5. شفیعی کدکنی، محمد رضا (1395). صور خیال در شعر فارسی. چاپ هیجدهم. تهران: نیل.
   6. شمیسا، سیروس (1371). بیان. چاپ دوم. تهران: انتشارات فردوسی.
   7. صفوی، کوروش (1383). از زبان شناسی به ادبیات. نظم. چاپ دوم. تهران: سوره مهر.
   8. فرکلاف، نورمن (1379). تحلیل انتقادی گفتمان. ترجمه فاطمه شایسته پیران و دیگران. تهران:مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه­ها.
   9. کوهن، جان (1986). بنیة اللغة الشعریة. ترجمة محمد الوالی و محمد العمری. الطبعة الأولی . المغرب: الدار البیضاء.
   10. لوئیس، بری و دیگران (1383). مدرنیسم و پسا مدرنیسم در رمان (پسا مدرنیسم و ادبیات). گزینش و ترجمه حسین پاینده. تهران: روزنگار.
   11. لیوتار، ژان- فرانسوا (1380). وضعیت پست مدرن. ترجمه حسینعلی نوذری. تهران: گام نو.
   12. مکاریک، ایرناریما (1390). دانشنامۀ نظریه­های ادبی معاصر. چاپ 4. تهران: آگه.
   13. نصرالله، ابراهیم (1993). فضیحة الثعلب. الطبعة الأولی. عمان- اردن:دار الشروق للنشر و التوزیع.
   14. وائل برکات، وائل والسیّد غسّان (1995). مقدمة فی المناهج النقدیة للتحلیل الأدبی. دمشق
   15. وحیدیان کامیار، تقی و عمرانی، غلامرضا (1386). دستور زبان فارسی 1. چاپ نهم. تهران: سمت.
   16. الیسوعی، روبرت ب. کامیل (1996). أعلام الأدب العربی المعاصر. الطبعة الأولی. بیروت: الشرکة المتحدة للتوزیع.
   17. یورگنسن، ماریان و فیلیپس لوییز (1389). نظریه و روش در تحلیل گفتمان. ترجمه هادی جلیلی. تهران: نشر نی.
   18. تدینی، منصوره (1387). «مدرنیسم و پست مدرنیسم در ادبیات داستانی معاصر». رشد آموزش زبان و ادب فارسی. دوره بیست و یکم. ش3. صص 17-12.
   19. حسینی، لیلا و صدقی، حامد (1399). «بررسی پارادوکس در شعر عرار- مطالعۀ موردی: دیوان عشیات وادی الیابس». دو فصلنامه زبان و ادبیات عربی. سال دوازدهم. شمارۀ2. صص 56- 36.
   20. خضری، سید محمد رضا و عظمت پناه، مریم (1399). «واکاوی جامعه شناختی ادبی در داستان کوتاه الزیف بر اساس اسلوب لوسین گلدمن». دو فصلنامه زبان و ادبیات عربی. سال دوازدهم. شمارۀ1. صص 194- 181.
   21. رحمتی، مریم؛ همتی، شهریار و کرمی، سارا (1398). «تحلیل نشانه شناختی تصاویر روی جلد دیوان­های شعری ابراهیم نصرالله» (بررسی موردی: دیوان­های «نعمان یستردّ لونه» و«فضیحة الثعلب»). دو فصلنامه نقد ادب معاصر عربی. سال نهم.. صص 95- 73.
   22. رحیم­بیگی، ساناز؛ براتی، محمود و هاشمی، مرتضی (1395). «تحلیل سطح بلاغی (ادبیت) و ایدئولوژیک (اندیشگانی) زبان در رمان­های پسا مدرن ایرانی». فصلنامه نقد ادبی. سال 9. ش33. صص 175- 151.
   23. عسگری حسنلو، عسگر (1387). «سیر نظریه­های نقد جامعه شناختی ابیات». ادب پژوهی. ش4. صص64- 43.
   24. علائی، مشیّت (1380). «نقد ادبی در جامعه شناسی». کتاب ماه ادبیات و فلسفه. سال چهارم. ش 10و 11. صص 33-20.
   25. قهرمانی، علی و قهرمانپور، معصومه (1398). «بررسی تکنیک کولاژ در شعر سوزان علیوان با تکیه بر دیوان "رشق الغزال"». فصلنامه لسان مبین. سال یازدهم. ش37. صص87- 71.
   26. هاجری، حسین (1384). «انعکاس اندیشه­های پست­ مدرن در ادبیات داستانی معاصر ایران (1379- 1357)» مجموعه مقالات «ما و پست مدرنیسم». چاپ اول. پژوهشگاه علوم انسانی. تهران.
   27. Hutcheon, Linda (1999). A poetics of postmodernism (History, Theory, Fiction). New York and London: Routledge.