آموزش اندیشه برای کودکان در ادبیات داستانی معاصر مصر (مطالعۀ موردی:«تاجربغداد» اثر کامل کیلانی: براساس نظریۀ لبپمن)

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

• سیده زهرا حسینی طالمی ¹
• تورج زینی وند ²

¹ دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

² استاد گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

https://doi.org/10.22067/jallv13.i2.2104-1042

چکیده

داستان «تاجر بغداد» اثر کامل کیلانی( 1897-1959م ) نویسنده و اندیشمند معاصر مصری است. کیلانی در این اثر، داستان و عناصر داستانی را ابزاری برای آموزش اندیشه و فلسفه برای کودکان به­کارگرفته است. در این پژوهش توصیفی- تحلیلی، هدف اساسی آن است تا با بهره‌گیری از مؤلفه‌های متیولیپمن، این مؤلفه­های اندیشه ورزی را ضمن بررسی شیوه بازخوانی این داستان­کهن در این اثر داستانی معاصر تحلیل نماید. برنامه فلسفه برای کودکان که بنیان‌گذار آن لیپمن است، در صدد است تا به‌وسیله داستان، نیاز اساسی مخاطبان خردسال را که همان آموزش اندیشه، استدلال، نقد، پرسش از چیستی و چرایی پدیده‌ها، آموزش استفاده از آموخته‌ها در زمان و مکان مناسب، دریافت پاسخ پس از تأمل و اندیشه، درک ارتباط منطقی بین پدیده‌ها است، پاسخ دهد. او به‌وسیله داستان، کودکان و نوجوانان را از نقدناپذیری، مطلق‌گرایی و عدم توجه به آراء دیگران پرهیز می‌دهد. کودکان در فرآیند داستان یاد می­گیرند که فرضیه‌ها را به چالش بکشند و استدلال‌ها را بیازمایند و به دنبال حقایق باشند. یافته‌های پژوهش، بیانگر این است که کیلانی تلاش می­کند تا سبک و محتوای این داستان را در مسیر آموزش تفکر خلّاق و انتقادی طرح نماید. او در این داستان با استفاده از بازی و به شیوۀ گفت‌وگو، داستان را به جلو رانده است. کودکان در این داستان، دارای شخصیت مستقل هستند. قضاوت قاضی را به چالش می‌کشند و یا بهره­گیری از استدلال­های منطقی، حقیقت را اثبات می­کنند. در حقیقت، میان سبک داستان‌نویسی کیلانی و نظریۀ لیپمن، نوعی اشتراک و همسویی دیده شده است. هردو، داستان را اساس آموزش قرار داده و مسائل اساسی زندگی را در قالب داستان مطرح و به چالش می­کشند و کودکان با استفاده از نقش­آفرینی، نحوۀ استدلال، به چالش­کشیدن، مفهوم‌سازی و تفکر انتقادی گام در مسیر اندیشه ورزی برمی‌دارند.

کلیدواژه‌ها

• داستان
• تفکر کودک
• نظریۀ متیو لیپمن
• کامل کیلانی
• تاجر بغداد

مراجع

1.      قرآن کریم

   1. تقوی کوتنایی، علیرضا.( 2017). شناخت عنصر پیرنگ(طرح) داستان در مثنوی ویس و رامین فخر الدین اسعد گرگانیسمنان: پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی.
   2. ثابت­قدم، مرتضی و بهرامیان، پریسا( 1390). پرورش خلاقیت. چاپ اول, اصفهان: فرهنگ مردم.
   3. حسینی، زهراء(2001) الطفل و الادب العربی الحدیث. لبنان- بیروت: دارالهادی.
   4. شریعتمداری، علی( 1366). روانشتاسی تربیتی.تهران: امیر کبیر.
   5. صدر الدین شیرازی، محمد بن ابراهیم.( 1388). اسفار اربعه. مترجم: محمد خواجوی، تهران: مولی.
   6. عامری،داود و مختاری، محمودو نصیری ، قادر.( 1387). کانون تفکّر درآمدی بر کانون­های تفکّر و اتاق­های فکر، تهران: پژوهشکده مطالعات و تحقیقات بسیج.
   7. فیشر، رابرت.(1385). آموزش تفکّر به کودکان. ترجمۀ مسعود صفایی مقدم و افسانه نجاریان.اهواز: رسش.
   8. کیلانی، کامل(2012). تاجر بغداد،جمهوریة مصر العربیة.قاهرة: کلمات عربیة للترجمة و النشر.
   9. لیپمن، متیو ؛ شارپ، آن مارگارت؛ اسکانیان فردریک.( 1394). کودکان و مهارت تفکّر راهنمای آموزش تفکّر و سبک زندگی به دانش­آموزان، ترجمه: عبدالمهدی معرف­زاده و سید منصور مرعشی و علی شریفی. تهران: پارسیک.
   10. مجلسی، محمدباقر.( 1390). بحارالأنوارالجامعة لدُرر أخبار الائمة الأطهار. المجلد الأول. تهران: الأسلامیة.
   11. معری، ابوالعلاء.(1994). شرح اللزومیات. المجلد الثانی. إشراف و مراجعة حسین نصار. مصر: الهیئة المصریة للکتّاب.
   12. میکانی، عباس.( 1389). خلاقیت و تفکّر. روان شناسی و آموزش و پرورش کودکان تیز هوش. چاپ اول. تهران: آوای نور.
   13. میرصادقی، جمال.( 1385). عناصر داستان. تهران: سخن.
   14. ناجی، سعید. ( 1389) .کودک فیلسوف. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
   15. _______.(1390). کندوکاو فلسفی برای کودکان و نوجوانان، گفت­وگو با پیشگامان.ج 1و2، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
   16. وایز برگ، رابرت.( 1379) . خلاقیت فراسوی اسطوره نبوغ مترجم: مهدی والفی. چاپ اول. تهران: روزنه.
   17. یونسی، ابراهیم.( 1388). هنر داستان­نویسی. تهران: نگاه.
   18. آذریزدی، مهدی( 1391) «نظرات مهدی آذریزدی در باب بازنویسی در یک نوشته منتشر نشده از او»، مجلۀ فرهنگ مردم، شماره 43و 44: صص 48-64.
   19. امین مقدسی، ابوالحسن؛ قیصری، مهدیه( 1399).« مطالعۀ وجود منطق گفتار در شعر عبدالوهاب بیاتی با رویکردی به منطق مکالمۀ باختین، مجله زبان و ادبیات عربی.سال دوازدهم. شمارۀ 2 . صص223-205.
   20. بهروزی، مجتبی؛ حبیبی، علی اصغر(1397)، « تحلیل و مقایسۀ سبک شخصیت­پردازی رمان­های عصفور من­الشرق و الشحاذ بر اساس فرضیۀ بوزیمان» مجله زبان و ادبیات عربی، شماره 18. صص36-1.
   21. پناهی، مهین. (1390).«بررسی و مقایسه شیوه آموزش تفکّر نزد فریدالدین عطار و متیو لیپمن». مجله تفکّر و کودک، شماره 3. صص3-24.
   22. رشتچی، مژگان( 1389) «ادبیات داستانی کودکان و نقش آن در رشد تفکّر»، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال اول. شماره 2. صص23-37.
   23. عظمت­مدار، فاطمه و نصرآبادی، بختیار و حیدری، محمدحسین.( 1397). «بررسی ظرفیت یه داستان از رساله­ی دلگشای عبیدزاکانی بر اساس مؤلفه­های تفکّر فلسفی لیپمن» مطالعات ادبیات کودک. شیراز. سال نهم، شماره 2 پیاپی 18.صص99-122.
   24. غفوریان محدث، اسماء و مهدوی، محمدجواد و بامشکی، سمیرا.( 1395). «مقایسۀ دو روایت نوشتۀ مهدی آذریزدی و کامل کیلانی از داستان ابوقیر و ابوصیر هزار و یک­شب بر مبنای نظریۀ فزون متنیت»، یازدهمین گردهمایی بین­المللی انجمن زبان و ادب فارسی گیلان. صص 71- 100.
   25. فرمهینی فراهانی، محسن و میرزا محمدی، محمد حسن و خارستانی، اسماعیل.( 1387). «تبیین تطبیقی اهداف آموزش فلسفه به کودکان در کشورهای مختلف». مجلۀ حکمت و فلسفه.سال چهارم. صص: 45-.70.
   26. فروزنده، مسعود.( 1388). « نقد و تحلیل عناصر داستان در گزیده­ای از داستان­های کودکان». مجلۀ ادب­پژوهی گیلان. سال 3. شمارۀ 9. صص 151- 171.
   27. مجید حبیبی عراقی، لیلا.(1392). «خوانش فلسفی گزیده متون داستانی کلاسیک فارسی متناسب با اهداف برنامه فلسفه برای کودکان: گلستان سعدی-بوستان سعدی- مثنوی معنوی- کلیله­ودمنه». پژوهشگاه علوم انسانی. سال چهارم. شماره 2. صص75-100.
   28. عظمت­مدارفرد، فاطمه.(1396)، شناسایی مؤلفه­های تفکّر فلسفی لیپمن در منتخب داستان‌های طنز ادب فارسی و تدوین راهنمای داستان­ها، رساله دکتری، اصفهان: علوم تربیتی.

   29.USA:Kendall/Hunt. Splitter, Laurence (1993). “Philosophy for Children an Important Curriculum, Innovation”, in Matthew Lipman(ed), Thinking Children and Education, USA:Kendall/Hunt.

   30.Lipman ,matthew(2003). Thinking in education, second edition. Cambridge: Cambridge University press.

   31.مغالطه چیست؟ فصل 5 قسمت 1: درآمد به منطق. تاریخ بازدید: 21/ 3/ 1399 به نشانی اینترنتی

   http://khccsc.ir/logic/copi/ch5/ch5sec1.htm

   32.محمدی، ناهید، خلاقیت و نوآوری: تعریف، مفاهیم، و مدیریت آن، تاریخ بازدید: 19/ 2/ 1399 به نشانی اینترنتی

   www.mgtsolution.com/show/468246586