تحلیل گفتمان ادبی لامیه امروالقیس«الا عم صباحا...»

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

• رضا افخمی عقدا ¹
• علیرضا روستایی ²

¹ دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی،دانشگاه یزد، ایران

² دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه یزد،ایران دانشگاه یزد

https://doi.org/10.22067/jallv13.i3.80646

چکیده

 
گفتمان ادبی یکی از رویکردهای نقدی معاصر است که از گذر تحلیل آثار ادبی تلاش می‌کند دریچه جدیدی در فهم متون ادبی گشوده و زیبایی‌های نهفته متن را آشکار کرده و تأثیر آن را در برانگیختن احساسات مخاطب مورد مطالعه قرار دهد. یکی از شاهکارهای امروالقیس، شاعر جاهلی، بعد از معلقه‌اش، میمیه "الا عم صباحا ..." است که از روزگاران گذشته تا به حال نظر بسیاری از ناقدان ادبی را به خود جلب کرده است. در این پژوهش تلاش شده است با روش توصیفی تحلیلی، تاثیر عوامل اجتماعی و موقعیتی زمان شاعر بر گفتمان او تحلیل و بررسی شود. تحلیل ساختارهای زبانی قصیده، نشان می‌دهد که عوامل اجتماعی و فرهنگی به صورت آگاهانه و یا ناخودآگاه در گفتمان شاعر تأثیر گذاشته است. همچنین بررسی موسیقی قصیده و ساختارهای نحوی و بلاغی و خلق تصاویر مختلف، افزون بر خلق زیبایی‌های ادبی در قصیده، در انتقال اندیشه حاکم بر ذهن شاعر و همراه کردن مخاطب با متن، تاثیر فراوانی داشته است.

کلیدواژه‌ها

• گفتمان ادبی
• لامیة امروالقیس
• لایه ادبی
• لایه نحوی
• لایه دلالی

مراجع

1. قرآن کریم

   1. ابن جنی، ابوالفتح عثمان (1998) الخصائص، مصر، الهیئه المصریة للکتاب.
   2. ابن منظور، محمدبن مکرم (1414) لسان العرب، الطبعه الثالثه، بیروت، دار صادر.
   3. احلام ماهر محمد (2008) صیغة فعل فی القران الکریم (دراسه صرفیه دلالیه)، دارالکتب العلمیه.
   4. امروالقیس (2004) دیوان شعر، صححه مصطفی عبد الشافی، لبنان بیروت، دارالکتب العلمیه.
   5. بستانی، بطرس(لا‌تا) ادباء العرب فی الجاهلیه وصدر الاسلام حیاتهم وآثارهم، موسسه هنداوی للتعلیم والثقافه.
   6. البهبیتی، نجیب محمد (1950) تاریخ الشعر العربی حتی آخر القرن الثالث، قاهره، دار الکتب المصریه.
   7. بلیت، هنریش (1999) البلاغه والاسلوبیه نحو نموذج سیمیایی للتحلیل النص، ترجمه محمد العامری، بیروت دارالبیضا.
   8. جرجانی، شیخ عبدالقاهر (1383) دلائل الاعجاز، ترجمه محمد رادمنش، دانشگاه تهران، چاپ اول.
   9. حسیب، عماد (2011) البناء الدرامی فی الشعر العربی القدیم، الطبعه الاولی، قاهره، شمس للنشر.
   10. خاقانی، محمد (1376) جلوه های بلاغت در نهج البلاغه، تهران، بنیاد نهج البلاغه.
   11. خالفی، حسین (2011) تحلیل الخطاب، بیروت، دار الفارابی.
   12. خضر حمد، عبدالله (2017) السبع المعلقات دراسه اسلوبیه، بیروت، دارالقلم.
   13. رجایی، نجمه (1378) آشنایی با نقد معاصر عربی، مشهد، دانشگاه فردوسی.
   14. رومیه، وهب احمد (1996) شعرنا القدیم والنقد الجدید، الکویت، المجلس الوطنی.
   15. سامرائی، ابراهیم (1996) الفعل زمانه وابنیته، بغداد، مطبعه العانی.
   16. شرشار، عبدالقادر (2006) تحلیل الخطاب الادبی وقضایا النص، الطبعه1، بیروت، اتحاد العرب.
   17. شفیعی کدکنی، محمدرضا (1383) صورخیال در شعر فارسی،تهران، چاپ ششم، آگاه.
   18. ........................................ (1393) موسیقی شعر، تهران، آگاه.
   19. شوشتری، محمد ابراهیم خلیفه (1387ه) الجامع فی العروض الادبی بین النظریه والتطبیق، قم، مهر.
   20. شوقی ضیف (1427م) تاریخ الادب العربی(ج1)، الطبعه الثانی، قم، ذوی القربی.
   21. شمیسا، سیروس (1373ه) کلیات سبک شناسی شعر، تهران، انتشارات فردوس.
   22. صفوی، کوروش (1383ه) درآمدی بر معناشناسی، تهران، سوره مهر.
   23. عباچی، اباذر (1377ه) فی البدیع والعروض والقافیه، چاپ اول، تهران، سمت.
   24. عباس، حسن (1998م) خصائص الحروف العربیه ومعانیها، دمشق، اتحاد کتاب العرب.
   25. العبودی، ضیاء غنی لفته (2011م) معلقه امروالقیس فی دراسات القدامی والمحدثین، الطبعه الاولی، دار الحامد للنشر والتوزیع.
   26. الفاخوری حنا (1374ه) تاریخ ادبیات زبان عربی، مترجم: عبدالمحمد آیتی، چاپ سوم، تهران، توس.
   27. فایز، علی (لا‌تا) الرمزیه والرمانسیه فی الشعر العربی، الطبعه الثانیه، مکتبه فلسطین للکتب المصوره.
   28. فتوحی، محمود رود معجنی (1390ه) سبک شناسی نظریه ها، رویکردها، روشها، تهران، سخن.
   29. فرکلاف، نورمن (1379ه) تحلیل انتقادی گفتمان، گروه مترجمان، تهران، چاپ اول، تحقیقات رسانه‌ها.
   30. قجری، حسین علی، جواد نظری (1392ه) کاربرد تحلیل گفتمان در تحقیقات اجتماعی، تهران، چاپ اول.
   31. قویمی، مهوش، (1383ه) آواها والقاها، رهیافتی به شعر اخوان ثالث، چ اول، هرمس.
   32. کزازی، میر جلالدین (1368ه) زیباشناسی سخن پارسی، تهران، چاپ اول، علامه طباطبایی.
   33. مبارک، محمد الصاوی (1992م) البحث العلمی أسسه وطریقة کتابته، القاهرة،المکتبة الاکادیمیة.
   34. معروف، یحیی (1378ه) العروض العربی البسیط، تهران، سمت.
   35. میلز، سارا (1393ه) گفتمان، چاپ دوم، مترجم: نرگس حسن‌لی، نشر نشانه.
   36. نازک، الملائکه (1976م) قضایا الشعر المعاصر، مکتبه النهضه، الطبعه الثالثه.
   37. افخمی‌عقدا، رضا (1390ه) «نگاهی نمادین به حضور شتر در شعر دوره جاهلی» ادب عربی، شماره 3، سال 3، زمستان 1390، صص 281-247
   38. حنفی، حسن (1423ه) «تحلیل الخطاب» مجله قضایا اسلامیه معاصره، العدد19، صص 216-237.
   39. زارع، ناصر (1399ه) «تحلیل گفتمان رمان الحرب فی بر مصر» بر اساس نظریه تحلیل گفتمان انتقادی نورمن کلاف، مجله زبان و ادب عربی، شماره 1، سال 12، بهار و زمستان 1399، صص 160-147.
   40. زکی عبد طه، یحیی (2011م) «رمزیه الطلل والمراة فی القصیده العربیه قبل الاسلام» مجله کلیه التربیه الاسلامیه، العدد السبعون.
   41. قائمی، مرتضی (1388ه) «فضای موسیقایی معلقه امروالقیس» مجله انجمن ایرانی زبان وادبیات عربی، شماره 12، پاییز 1388، صص 107-134.
   42. قبادی، حسینعلی (1389) «تحلیل رمان در افق گفتمانی آن» همایش پژوهش‌های زبان وادبیات فارسی، تربیت معلم سبزوار، آبان 1398، صص877-895.
   43. میرزایی، فرامرز (1384) «روش گفتمان کاوی در شعر» مجله الجمعیه الایرانیه بلغه العربیه وآدابها، شماره4، زمستان 1384، صص43-67.
   44. یحیایی ایله‌ای (1390) «تحلیل گفتمان چیست» تحقیقات روابط عمومی، سال دهم، شماره 60، اردیبهشت وخرداد 1390، صص58-64.