نوع مقاله : علمی - پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران
2 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران
چکیده
مسئلۀ ویرانشهر و مفاهیم مرتبط با آن، همچون فرود و تباهی در جهان‌بینی و فلسفۀ اسلامی از برجستگی خاصی برخوردار است. بعد از جنگ جهانی دوم و فروریختن کاخ آمال و آرزوهای مردم، شاعران بیش از گذشته به مضامین ویرانشهری در اشعار خود پرداختند. در این میان، تاریخ و اوضاع سیاسی و اجتماعی دو کشور دوست و همسایه، ایران و عراق در دوره معاصر موجب نزدیکی و قرابت شگفت‌انگیزی در مضمون‌پردازی شاعران این دو کشور شده است. هر دو کشور طعم استعمار مستقیم یا غیرمستقیم، استبداد، جنگ، بی‌عدالتی و ستم را چشیده‌اند، ازاین‌رو شعر شاعران هر دو فرهنگ بخصوص بدرشاکر السیاب و مهدی اخوان ثالث، آینة مصائب و درد و رنج و آرزوهای مردمانی شده است که در ویرانشهرهای ساخته شده در اندیشه شاعرانشان زیسته‌اند. از آنجا‌که موضوع ویرانشهر حجم زیادی از اشعار دو شاعر موردنظر را به خود اختصاص داده است بررسی آن در پژوهش‌های معاصر ادبی اهمیت می‌یابد ولیکن علیرغم اهمیت این موضوع ، مساله ویرانشهر تاکنون در شعرشان، از دیدگاه تطبیقی مورد بررسی قرار نگرفته است؛ لذا نگارندگان برآن شدند که در این جستار بر بنیان توصیف و تحلیل در چهارچوب مکتب ادبیات تطبیقی آمریکایی، اشعار و اندیشه این دو شاعر و چگونگی ترسیم اندیشه ویرانشهر در سروده‌هایشان بررسی و تحلیل کنند. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد: شرایط نا به سامان زندگی سیاب و اخوان باعث سرودن مضامین ویرانشهری در شعر‌هایشان است و همچنین استفاده از عناصر زمان و مکان و نیز تکنیک تداخل زمان در مکان به زیبایی اشعارشان افزوده است. از طرفی سیاب و اخوان کوشیده‌اند با استفاده از تصاویر ویرانشهری و با تکیه بر عناصر زمان و مکان به بیان وخامت اوضاع زمانه خود بپردازند.
کلیدواژه‌ها
- آبراهامیان، یرواند. (1377). ایران بین دوانقلاب. ترجمه: کاظم فیروزمند ودیگران. تهران: امروز
- آشوری، داریوش (1355). فرهنگ علوم انسانی. تهران: نشر مرکز.
- احمدپور، علی. (1374). رمز ورمزگرایی در اشعار مهدی اخوان ثالث. چاپ اول. مشهد: ترنج.
- اخوان ثالث، مهدی (1369)؛ آخر شاهنامه، تهران: مروارید.
- ------------- (1382). از این اوستا. تهران: مروراید.
- ------------(1391). زمستان. چاپ بیست وهشتم. تهران: زمستان.
- ------------ (1390). گزینه ی اشعار. چاپ پانزدهم. تهران: مروارید.
- امرؤ القیس. (1984). دیوان امرئ القیس. محقق: محمد أبوالفضل إبراهیم. مصر: دار المعارف.
- بحراوی، حسن. (1990). بنیة الشکل الروائی. بیروت: المرکز الثقافی العربی.
- براهنی، رضا. (1371). طلا در مس. تهران: زریاب.
- بلاطه، عیسی. (2007). بدرشاکر السیاب، حیاته وشعره. بیروت: دارالنهار.
- توفیق، حسن. (2009). شعر بدرشاکر السیاب دراسة فنیة و فکریة. عمان، دارأسامه للنشر
- جیرار، جنیت. (1997). خطاب الحکایة بحث فی المنهج. ترجمه: محمد معتصم وعمر حلّی وعبدالجلیل الأزدی. چاپ هشتم. قاهره: المجلس الاعلی للثقافة.
- الجیوسی، سلمی خضراء. (2001). الاتجاهات والحرکات فی الشعر العربی الحدیث. چاپ اول. بیروت: مرکز دراسات الوحدة العربیۀ.
- حقوقی، محمد. (1380). شعر زمان ما. چاپ سیزدهم. تهران: نگاه.
- داد، سیما. (1382). فرهنگ اصطلاحات ادبی واژه‌نامه مفاهیم و اصطلاحات ادبی فارسی و اروپایی(تطبیقی و توضیحی)، تهران: مروارید.
- رجایی، نجمه. (1381). اسطوره رهایی، تحلیل روانشناسانه بر اسطوره در شعر عربی. مشهد: دانشگاه فردوسی.
- زرین کوب، عبدالحسین. (1355). دوقرن سکوت: سرگذشت حوادث واوضاع تاریخی ایران در دوقرن اول اسلام از حمله عرب تا ظهور دولت طاهریان. تهران: احمد علمی.
- ساعی، أحمد بسام. (1978). حرکة الشعر الحدیث فی سوریّه. دمشق: دارالمأمون للتراث.
- السیاب، بدرشاکر. (1989). دیوان. بیروت: دار العوده.
- ------------(2000). الاعمال الشعریة الکاملة. بغداد: دار الحریة.
- ----------- (2016). دیوان بدر شاکر السیاب. جلداول. بیروت: دارالعودة.
- ----------- (2016). دیوان بدر شاکر السیاب. جلد دوم. بیروت: دارالعودة
- قاسم، سیزا احمد. (1985). بناء الروایة. بیروت: دارالتنویر.
- شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1380). شعر معاصر عرب. تهران: سخن.
- الضاوی، احمدعرفات. (1384). کارکرد سنت در شعر معاصر عرب. ترجمه: سید حسین سیدی. چاپ اول. مشهد: دانشگاه فردوسی.
- عبود، حنا. (1980). مورفولوجیا المدینۀ فی الشعر السوری. دمشق: الموقف الأدبی.
- عقاق، قادة. (2001). دلالۀ المدینۀ فی الخطاب الشعری العربی المعاصر. دمشق: منشورات اتحاد الکتاب.
- عوض، لویس. (1967). الثورة و الأدب. قاهره: دارالکاتب العربی للطباعة و النشر.
- غنیمی هلال، محمد. (969). النقد الأدبی الحدیث. قاهره: دارالنهضة العربیة.
- فرزاد، عبدالحسین. (1380). رویا وکابوس: شعر پویای معاصر عرب. تهران: مروارید.
- فریمن، مارگارت. (1390). شعر و حوزه استعاره: به سوی نظریه شناختی در ادبیات. ترجمه فرزان سجودی، لیلا صادقی و تینا امراللهی. تهران: نقش جهان.
- کاسیرر، ارنست. (1378). فلسفه صورت‌های سمبلیک. اندیشه‌اسطوره‌ای. ج2.ترجمه یدالله موقن. تهران،: هرمس.
- لانگریگ، استیون همزلی. (1376). تاریخ سیاسی، اجتماعی واقتصادی عراق۱۹۰۰-۱۹۵۰. ترجمه علی درویش. مشهد: آستان قدس رضوی.
- لنگرودی، شمس. (1377). تاریخ تحلیلی شعر نو. چاپ دوم. تهران: مرکز.
- مختاری، محمد. (1372). انسان در شعر معاصر. تهران: نشر توس.
- نعمان، خلف رشید. (1426). الحزن فی شعر بدر شاکر السیاب. بیروت: دار العربیة للموسوعات.
- هداره، محمدمصطفی.(1994). بحوث فی الأب العربی الحدیث. بیروت: دارالنهضة العربیة،
- یعقوب، ناصر. (2004). اللغة الشعریة وتجلیاتها فی الروایة العربیة. بیروت: الموسسة العربیة للدراسات والنشر.
- یوسفی، غلامحسین. (1374). چشمه روشن. تهران: انتشارات علمی.
- حیدریان شهری، احمدرضا وصدیقی، کلثوم. (1390). «نشانه‌هایی از ویرانشهر در شعر خلیل حاوی». پژوهشنامه نقد ادب عربی)، شماره 3، صص91-89.
- سعید، فتحی. (1385). «بدر شاکر السیاب شاعر الموت». مجلة‌الأقلام. سال دوم. الجزء 17. (79).
- صدیقی، بهار.(بهارو تابستان 1398). «بازیابی نشانه‌های جریان سیال ذهن در چکامه‌های ادونیس». مجله زبان و ادبیات عربی. سال یازدهم. شماره1، صص278-253.
- نجفی ایوکی، علی و رسول نیا، امیرحسین و حسن پور، مهوش(پاییز و زمستان 1398). «نقد فرمالیستی سروده «انشودة المطرِ» بدر شاکر السیاب» مجله زبان و ادبیات عربی، سال یازدهم، شماره 2صص73-51
منبع اینترنتی:
- https://abadis.ir/fatofa/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D9%87%D8%B1/
)
ارسال نظر در مورد این مقاله