واکاوی صور خیال در چکامۀ ازریه با تکیه بر تصویرهای حماسی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

• سید مهدی نوری کیذقانی ¹
• احمد احمدی ²

¹ استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه حکیم سبزواری، ایران،

² استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران، ایران

https://doi.org/10.22067/jallv13.i3.2101-1009

چکیده

خیال از عناصر اصلی تشکیل­دهندۀ شعر و وجه تمایز شعر هنری و کلام ادبی با سخنان عادی است و حتی برخی مانند ارسطو بنیاد تعریف شعر را بر خیال استوار می­کنند. قصیدۀ بلند ازریه یکی از قصاید ارزشمند ادب عربی و دارای اسلوب ادبی زیبا و سبکی فاخر و حماسی است. چکامۀ مذکور سرودۀ شاعر توانمند عراقی «محمد کاظم ازری» (1143-1211هـ) است که 580 بیت از آن برجای مانده است. از ویژگی­های بارز این قصیدۀ بلند، کاربست تصاویر ادبی و خاصه حماسی زیبا، در آن است. شاعر در فرازهای مختلف قصیده، صحنه­های نبرد و مبارزه قهرمانان را در قالب تصاویر زیبا، حماسی و خیال­انگیز ترسیم کرده است. از آنجا که تاکنون پژوهشی مستقل بر روی تصاویر این چکامۀ ارزشمند ادب عربی و آیینی صورت نگرفته، کار بر روی تصاویر این قصیده با هدف زیباشناسی تصاویر آن، از اهمیت و ضرورت برخوردار است؛ در این مقاله سعی شده به شیوه توصیفی-تحلیلی مهم­ترین عناصر تشکیل­دهندۀ خیال در چکامۀ مزبور واکاوی و تحلیل شود. نتایج مقاله نشان می‌دهد که  شاعر با به­کارگیری هنری صور خیال توانسته به خوبی از عهده توصیف صحنه­های رزم و پیکار قهرمانان برآید. شاعر از انواع مختلف تشبیه­ مانند تشبیه بلیغ، تشبیه مقلوب، تشبیه مرکب و تمثیل به مثابه ابزاری هنری جهت ادای بهتر معانی کمک گرفته است؛ هم­چنان­که با جان­بخشی به ابزار جنگی چون شمشیر، نیزه و یا مفاهیم انتزاعی و ذهنی مانند مرگ، روزگار و یا مفاهیم متشکل از اجزاء بیرونی مانند جنگ و... بر پویایی تصاویر خود افزوده است. در کنار انواع مختلف تشبیه و استعاره، کاربست تعابیر کنایی دایرۀ تصاویر قصیده را گسترده­تر  ساخته است. افزون بر صور خیال بیانی، مواردی مانند اغراق­های هنری، تصاویر تلمیحی و تصاویر شنیداری، شاعر را در ترسیم فضای متناسب با حماسه یاری رسانده است.

کلیدواژه‌ها

• زیباشناسی
• تصاویر حماسی
• چکامۀ ازریه

مراجع

1.  

   1. احمدی، احمد. (1397) .شکوه شعر شیعی، سیری در چکامه ارزشمند ازریه.، تهران: دانشگاه تهران.
   2. الأزری، محمد کاظم. (140) الأزریة.، بیروت: دارالأضواء.
   3. أمین، محسن، ( بی تا). أعیان الشیعة. بیروت: دار التعارف للمطبوعات‏.
   4. البستانی، صبحی.(1986) .الصورة الشعریة فی الکتابة الفنیة، أصولٌ و فروع، بیروت: دار الفکر.
   5. التفتازانی، سعدالدین. (1385) .شرح المختصر، ط2 ، قم: اسماعیلیان.
   6. الدیباجی، سید ابراهیم.(1376).بدایة البلاغة، تهران: سمت.
   7. رجایی، نجمه. (1382). شعر و شرر، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
   8. ساسانی، فرهاد. (1383). استعاره: مبنای تفکر و ابزار زیبایی آفرینی. تهران: سوره مهر.
   9. شبر، جواد. (1409). ادب الطف، بیروت: دارالمرتضی.
   10. شفیعی کدکنی، محمد رضا. (1386). صورخیال در شعر فارسی، تهران: آگاه.
   11. ضیف، شوقی. (1383). تاریخ و تطور علوم بلاغت، ترجمه محمد رضا ترکی، تهران: سمت.
   12. علوی مقدم، محمد و رضا اشرف­زاده. (1384). معانی و بیان، تهران : سمت.
   13. علوی مقدم، محمد. (1364). جلوه جمال، نمونه اعلای بلاغت قرآن، قم: الهادی.
   14. غریّب، رز.(1378). نقد بر مبنای زیبا­شناسی، ترجمه نجمه رجایی ،چ 1، مشهد: دانشگاه فردوسی.
   15. فاضلی، محمد. (1376). دراسة و نقد فی مسائل بلاغیة هامّة ، چ1 ، مشهد : دانشگاه فردوسی.
   16. فشارکی، محمد. (1379). نقد بدیع، تهران: سمت.
   17. المجلسی، الشیخ محمدباقر. (1403) بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، بیروت: مؤسسة الوفاء.
   18. مصطفوی، حسن. (1360). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
   19. مطلوب، احمد. (2006) .معجم المصطلحات البلاغیة و تطورها. بیروت: الدار العربیة للموسوعات.
   20. مظفر، محمد رضا. (1409). الأزریة و تخمیسها. بیروت: دار الأضواء.
   21. الهاشمی، احمد.(1379). جواهر البلاغة.إشراف: صدقی جمیل، تهران: إلهام.
   22. هاوکس، ترنس. ( 1386). استعاره، ترجمه فرزانه طاهری، تهران: نشر مرکز.
   23. اسلامی، حمید رضا، بخشی، مریم، احمد زاده هوچ، پرویز و پاشایی، محمد،(1397). «واکاوی تصویر به مثابه کارپایۀ شعر خلیل حاوی». مجله زبان و ادبیات عربی. شماره 19. صص 35 -69
   24. اقبالی، عباس. (1388). «تصویرهای شنیداری در معلقات سبع»، مجلۀ زبان و ادبیات عربی، شماره 1، صص 25-40
   25. رجایی، نجمه. (1387). «نقش ساختار آوایی کلمه در موسیقی شعر معاصر عربی»، مجله زبان و ادبیات دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، شماره 4، صص 125-139.
   26. سارلی، ناصرقلی. ( 1385). «ماهیت و زیبا شناسی تشبیه مقلوب»، فصلنامه پژوهش­های ادبی، شماره 14، صص 53-72.
   27. عرفت­پور، (1397). «تصویر گرایی در شعر سعدی یوسف»، لسان مبین، دورۀ 10، شماره 32، صص87-65.
   28. میرلوحی، سید علی. ( 1355). «احوال و اشعار شیخ کاظم ازری»؛ مطالعات اسلامی، شماره 20، صص 87-113.
   29. نوری، سید مهدی. (1394). «تحلیل عناصر موسیقایی در چکامه ازریه»، فصلنامه لسان مبین، دورۀ 7، شماره22. صص123- 144.