واکاوی جنبه‌هایی از شخصیّت اخلاقی دعبل برپایه اشعارش (شجاعت، بدزبانی)

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

• سید عباس حسینی ¹
• مرضیه آباد ²
• امیر مقدم متقی ²

¹ دکتری گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

² دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

https://doi.org/10.22067/jallv13.i4.81277

چکیده

اگر شاعر یا ادیبی درآفرینش اثر هنری، رسالتی را جستجو کند، مهم‌ترین رسالتی که بیش از هر چیز باید مورد توجه قرارگیرد، اخلاق است. با توجه به رویکرد اعتقادی و سیاسیِ خاصّی که دعبل دارد، همواره و در طول تاریخ، شخصیّت و شعر شاعر محل تاخت و تاز گروه‌های موافق و مخالف واقع شده است. گروهی بیشتر از روی غرض ورزی تمام محاسن اخلاقی او را نادیده گرفته و شخصیّتی سراسرگناه آلود از او ترسیم نموده‌اند. در طرف مقابل گروهی که به اصطلاح در اردوگاه موافقان صف‌آرایی نموده‌اند، با غلو و بزرگ‌نمایی و خَلق شخصیتی آرمانی و پیامبرگونه به شکلی دیگر به تخریب شخصیت شاعر پرداخته‌اند. این دوگانگی و آشفتگی در تبیین شخصیت شاعر، مقدمات سردرگمی مخاطبان را فراهم آورده و آنان را در شناخت جنبه‌های مختلف شخصیت وی، با نوعی تردید و سردرگمی مواجه ساخته است؛ از این‌رو برآن شدیم تا طرحی نو درافکنیم و به‌جای توجه به آرای سایر پژوهشگران، که غالباً تحقیقاتشان را با تعصّب و غرض‌ورزی آمیخته‌اند، محور و اساس قضاوت را دیوان شاعر قرار دهیم؛ تا ضمن بررسی و تحلیل مهم‌ترین مؤلفه‌های اخلاق در دو جنبه مثبت و منفی به تصویری درست از شخصیت شاعر دست‌یابیم. نتایج تحقیق-که برآمده از شعر شاعر است- نشان می‌دهد؛ شجاعت به‌ عنوان فضیلت برتر اخلاقی به شکلی زیبا در وجود شاعر تجلّی یافته است و شاعر با اختصاص حجم نسبتاً زیادی از ابیات، جلوه‌هایی از شجاعت خود را به نمایش گذاشته است. در نقطه مقابل بدزبانی و سخنانِ پرده­درانه با نمودی که در شعر شاعر دارد موجبات تنزّل شخصیت شاعر را فراهم آورده و او را در مظان برخی از اتهامات قرار داده است.

کلیدواژه‌ها

• شخصیّت
• شجاعت
• بدزبانی
• اشعار
• دعبل

مراجع

1. قرآن کریم

   1. ابن مسکویه(1371). تهذیب الأخلاق وتطهیر الأعراق، قم: نشر بیدار.
   2. ابوالعلاء المعرّی، احمد بن عبدالله(1964). رساله الغُفران، بیروت: دار الصادر.
   3. آذرشب، محمدعلی(1382). تاریخ الأدب العربی فی العصر العباسی الأول، تهران: انتشارات سمت.
   4. الإصفهانی، ابوالفرج(1972). الأغانی، بیروت: موسسة جمال.
   5. الحموی، یاقوت(1980). معجم الأدباء، بیروت: دار الفکر.
   6. دعبل الخزاعی، علی(1967). شرح دیوان، الطبعه الأولی، موسسه الأعلمی.
   7. الدجیلی، عبدالصاحب عمران.(1972). شرح دیوان دعبل الخزاعی، بیروت: دارالکتاب اللبنانی.
   8. راغب اصفهانی، حسین بن محمد(بی تا). معجم مفردات لألفاظ القرآن. مکتبه المرتضویه.
   9. سبحانی نیا، محمدتقی(1392). رفتار اخلاقی انسان باخود. چاپ اول. موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث.
   10. الأشتر، عبدالکریم(1983م). شرح دیوان دعبل الخزاعی، دمشق: طبع مجمع اللغه العربیه.
   11. شوقی ضیف(1427ق). تاریخ الأدب العربی ج 3، الطبعه الثانیه، قم: ذوی القربی.
   12. العسکری، ابوالهلال(1953م). الصناعتین، الطبعة الأولی، بیروت: دارإحیاء.
   13. 13. غریب، رز(1378). نقد برمبنای زیبایی شناسی، ترجمه: نجمه رجایی: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
   14. قلی زاده، مصطفی(1373). دعبل خزاعی شاعردار بردوش، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.

    15.گوهری، محمدجواد(1368). دعبل بن علی الخُزاعی. تهران: چاپخانه سپهر.

   16. مطهری، مرتضی(1379). فلسفه اخلاق، قم: صدرا.
   17. میرزا احمد، علیرضا(1388). کندوکاوی در حیات و اندیشه سیاسی دعبل خزاعی. چاپ اول. تهران: پژوهشکده علوم انسانی ومطالعات فرهنگی.
   18. نادری، محمد.(1395). باید و نبایدهای اخلاقی با تاکید بر آیات و روایات، چاپ اول. تهران: انتشارات مگستان.
   19. هاشمی، احمد.(1394). جواهر البلاغة. ط الثانیة، دار الاحیاء التراث العربی.
   20. یعقوبی، ابوالقاسم.(1391). سیری در سیره اخلاقی امام حسین، چاپ اول. قم: انتشارات دارالفکر.
   21. افخمی عقدا، رضا، جمشیدی، فاطمه. (1395). «واکاوی احساس کهتری در شخصیّت عنترة بن شداد از رهگذر سروده‌هایش»مجله زبان و ادبیات عربی شماره 14. صص52-27.(doi:10.22067/jall.v8114.45757).
   22. محمودی، أعظم (1400). «پست مدرنیسم ایدئولوژیک از منظر نقد جامعه شناختی» مجله زبان و ادبیات عربی، شماره 25، صص62-45.(doi:10.22067/jallv13.i2.2103-103).
   23. . مختاری، قاسم(1379). «نقدی برآراء مغرضانه برخی ازناقدان پیرامون شخصیت ادبی سرایندگان متعهدشیعی» مجله دانشگاه تهران، صص250-241.
   24. . معروف، یحیی (1391). «شخصیه دِعبل الخُزاعِی مِن خِلال التَناقُضات» فصلنامه إضاءات نقدیه، العددالثامن، صص147-133.