مفهوم‌سازی احساسات براساس طرحواره‌های تصوری در رمان «مسری الغرانیق فی مدن العقیق»

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

• طیبه فتحی ایرانشاهی ¹
• سید محمود میرزایی الحسینی ²
• شیرین پورابراهیم ³

¹ دانش آموخته دکتری گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه لرستان، خرم آباد

² دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران

³ دانشیار گروه زبانشناسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

https://doi.org/10.22067/jallv13.i4.2108-1071

چکیده

احساسات از مفاهیم انتزاعی قابل‌تأمل در بررسی‌های معناشناسان شناختی است. زبان بشر، کلامی یا نوشتاری، نمودی است که تا حدودی پرده از راز مفهوم­سازی­های مربوط به مفاهیم پیچیده انتزاعی از جمله مفاهیم عاطفی برمی‌دارد. طرحواره‌های تصوری که مبتنی­بر شناخت مجسم و تجربه‌بنیادند، سازوکار اصلی بسیاری از چنین مفهوم‌سازی‌هاست. از طرفی، زبان ادبی و متون روایی بازتاب گستردة حوزه‌های انتزاعی مربوط به احساس‌اند؛ بنابراین بررسی طرحواره­های تصوری در یک متن ادبی می‌تواند ما را به جنبه‌هایی از ‌نظام احساسی عاطفی حاکم بر آن متن ادبی و روایی رهنمون کند. پژوهش حاضر به توصیف و تحلیل طرحواره­های تصوری حوزۀ احساسات در رمان «مسری الغرانیق فی مدن العقیق» اثر أمیمة الخمیس (نویسنده سعودی) در چهارچوب نظریة طرحوارة تصوری لیکاف و جانسون (1987) می­پردازد. ضرورت و اهداف پژوهش حاضر شناخت ذهنیت نویسنده و نظام فکری وی با استفاده از ابزار زبانی موجود در متن رمان است که در باب حوزۀ احساسات به‌ کار رفته است. مسألة این است که طرحواره‌های موجود در متن کدام‌اند و چگونه به مفهوم‌سازی احساسات در ذهن مخاطب کمک می‌کنند و با درون‌مایة داستان چه ارتباطی دارند. برای این منظور، طرحواره‌های مربوط به احساسات از متن مذکور به روش نمونه‌گیری هدفمند استخراج و در چهارچوب نظریه طرحواره‌های تصوری مورد بررسی قرار گرفت. نتایج تحقیق نشان می­دهد نویسنده با به­کار­گیری ایزار­های­ معنی‌ساز (صورت­های زبانی موجود در متن)، توانسته­است به احساسات مدنظر خود عینیت بخشد. این صورت‌ها طرحواره بنیاد و شامل طرحواره­های حجمی، مقدار، حرکتی و مسیر، جهتی، دور و نزدیک و قدرتی می‌باشند. این طرحواره‌ها مفاهیم احساسی را اغلب به‌طور استعاری، در متن منعکس می­کند و در ذهن خواننده برمی‌انگیزند. همچنین، این مفهوم‌سازی‌های طرحواره -بنیاد همراه با ذهنیت و اندیشۀ عقل‌گرای راوی و نویسنده است

کلیدواژه‌ها

• نظریة طرحواره‌های تصوری
• حوزة مفهومی احساس
• متون ادبی
• أمیمة الخمیس
• مسری الغرانیق فی مدن العقیق

مراجع

1. افراشی. آزیتا. (1397). استعاره و شناخت. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
2. جانسون، مارک. (1397). بدن در ذهن: مبنای جسمانی معنا. تخیل و استدلال. ترجمه جهانشاه میرزا بیگی. تهران: آگاه.
3. الخمیس، أمیمه. (2017). مسری الغرانیق فی مدن العقیق. لبنان: دارالساقی.
4. راسخ، مهند. (1393). درآمدی بر زبانشناسی شناختی. مفاهیم و نظریه‌ها. تهران: سمت.
5. روشن. بلقیس و لیلا اردبیلی. (1395). مقدمه‌ای بر معناشناسی شناختی. چاپ دوم. تهران: علم.
6. صفوی، کورش. (1379)، درآمدی بر معناشناسی. تهران: حوزه هنری.
7. ابن فارس، احمد بن فارس. (1979). معجم مقاییس اللغة‏، تحقیق: عبدالسلام محمد هارون. بیروت: دارالفکر.
8. ابن منظور. محمد بن مکرم. ‏(1955 و 1956). لسان العرب. الطبعة الثالثة. بیروت: دار صادر.
9. کوچش، زولتن (1398). مقدمه‌ای کاربردی بر استعاره. ترجمه شیرین پور ابراهیم. چاپ دوم، سمت.
10. لیکاف، جورج. مارک جانسون. (1399). استعاره­های که با آن زندگی می­کنیم. ترجمه راحله گندمکار. تهران: نشر علمی.
11. نیلی‌پور، رضا (1398). زبانشناسی شناختی. دومین انقلاب معرفت‌شناختی در زبانشناسی. تهران: هرمس.
12. بارسلونا، آنتونیو. (1399). «در توجیه‌پذیری ادعای انگیختگی مجازی برای استعاره مفهومی». استعاره و مجاز با رویکردی شناختی (گردآورنده آنتونیو بارسلونا). برگردان فرزان سجودی، لیلا صادقی، تینا امراللهی. تهران: نقش‌جهان. صص 49-95. (Doi: 10.1515/9783110894677.1 )
13. تیلر، جان رابرت (1390). «بسط مقوله مجاز و استعاره». ترجمه مریم صابری نوری فام در کتاب استعاره مبنای تفکّر و ابزار زیبایی‌ آفرینی. گروه مترجمان به کوشش فرهاد ساسانی. تهران: سوره مهر. صص 66-35.

 doi:10.1515/9783110219197.3.323))

14. حاجی رجبی، نفیسه، عبدالهی، حسن، نوروزی، علی(1399).«طرحواه­های قدرتی و جهتی در حبسیه‌های محمدجواد جزایری»، زبان و ادبیات عربی (دو فصلنامه علمی). 12(1). صص 32- 17. ((doi:10.22067/jall.v12.i1.53424.
15. سادات الحسینی، راضیه سادات، میرزایی، فرامرز (1393)، «کارکردهای توصیف در رمان حین ترکنا الجسر»، مجله زبان و ادبیات عربی (مجله ادبیات و علوم انسانی سابق). 6(11).صص 28-1. doi: 10.22067/jall.v6i11.32403)).
16. شاملی، نصرالله. حاجی قاسمی، فرزانه. (1397). «بسط استعاری مفاهیم ذهنی مرتبط با «روز قیامت» در قرآن کریم از منظر معناشناختی (بر اساس طرح‌واره‌های تصویری حجمی)». پژوهش‌های زبان‌شناختی قرآن (2). صص 17-34.

(doi: 10.22108/nrgs.2017.85874).

17. لیکاف، جورج. (1390)، «نظریه معاصر استعاره». ترجمه فرزان سجودی. در کتاب استعاره مبنای تفکّر و ابزار زیبایی‌آفرینی، گروه مترجمان به کوشش فرهاد ساسانی، تهران: سوره مهر، صص 230-135.

10.1017/CBO9781139173865.013): (doi

18. محمدی آسیا آبادی. علی و همکاران (1391). «طرح‌واره حجمی، کاربرد آن در تجارب عرفانی». پژوهش‌های ادب عرفانی6(20).صص 162-141.