کاربست عناصر طبیعت در توصیف اندیشه‌های بدبینانه عباس محمود عقّاد

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

• پیمان صالحی ¹
• مهران معصومی ²

¹ دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه ایلام، ایران.

² دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه رازی کرمانشاه، ایران

https://doi.org/10.22067/jallv14.i3.2206-1149

چکیده

عبّاس محمود عقّاد یکی از سردمداران مکتب رومانتیک در مصر با تکیه بر اصول رومانتیسم و استفاده از پدیده‌های طبیعت، اوضاع و حوادثی را به تصویر کشیده است که بر زندگی فردی و اجتماعی وی تأثیرات منفی فراوانی را برجای گذاشته بودند. این پژوهش با رویکردی توصیفی- تحلیلی، عناصری را که عقاد برای بیان دیدگاه‌های بدبینانه خود در این زمینه به کار برده، به همراه علل آنها مورد بررسی قرار داده است. نتایج نشان از آن دارد که عواملی چون شکست عشقی، فرا رسیدن روزگار پیری، مرگ عزیزان، ظلم‌ و ستم و حوادث ناگواری که برای سرزمین عقّاد رخ داد، موجب ظهور بدبینی در اشعار او شد. تجربه‌های تلخ عقّاد در بستر دنیای عشق و عاشقی موجب شده است تا با پناه بردن به طبیعت و جلوه‌های آن، احساس درونش را تجلّی بخشد. وی که روزهای تلخ جوانی‌اش را سپری کرده است، عمر فنا شده‌ خویش را به درختی تشبیه کرده که برگ‌های سبزش را که نشانه‌ای از زندگی، امید و جوانی است، خشکیده می‌بیند. او ظلم و ستم را فراگیر می‌بیند؛ امّا چون خود را در مقابل آن ناتوان می‌یابد، با سرودن اشعاری پر از شِکوه، افکار خود را بیان می‌کند بلکه مرهمی بر دردهایش باشد. غلبه نگاه بدبینانه بر اندیشه عقاد موجب شده عنصری همچون خاک را که رمزی برای حفاظت از وطن است، ستمگری خطاب ‌کند که ظالمانه جوانان را به کام مرگ می‌کشاند. استفاده از پدیده‌های طبیعت چون بهار، خورشید، ماه، ستاره، صحرا، خاک، پرندگان و... ویژگی شاخص آن دسته از شعرهای این شاعر است که صبغه بدبینی بر آنها غلبه دارد.

کلیدواژه‌ها

• عبّاس محمود عقّاد
• شعر معاصر عربی
• بدبینی
• پدیده‌های طبیعت

مراجع

1. ال. گورین. فیلفرد و دیگران. (1370). راهنمای رویکردهای نقد ادبی. ترجمه زهرا میهن‌خواه. تهران: اطلاعات.
2. الأیوبی. یاسین. (1984). مذاهب الأدب معالم و انعکاسات. ط2. بیروت: دارالعلم للملایین.
3. الحاوی. إیلیا. (1998). الرومانسیة الشعر الغربی و العربی. ط8. بیروت: دارالثقافة.
4. داد. سیما. (1382). فرهنگ اصطلاحات ادبی. چاپ اول. تهران: مروارید.
5. السنید، حسن. (1988). أشیاء حذفتها الرقابة؛ ط1. بیروت: دارالفرات للنشر و التوزیع.
6. شفیعی کدکنی، محمد رضا. (1380). شعر معاصر عرب. چاپ دوم. تهران: سخن.
7. ضیف، شوقی. ( 1988). مع العقاد. قاهره: دارالمعارف. کورنیش النیل.
8. عقّاد، عبّاس محمود. (1927). مطالعات فی الکتب و الحیاة. القاهرة: مکتبة التجارة.
9. ................. (1982). اعاصیر مغرب. ج. بیروت: دارالعودة.
10. ..................... (1982). هدیة الکروان. ب. بیروت: دارالعودة.
11. ..................... (1982). یقظة الصباح. الف. بیروت: دارالعودة.
12. .................... (2013). دیوان من دواوین. القاهرة: مؤسسة هنداوی للتعلیم و الثقافة.
13. .................... (1964). حیاة القلم. القاهرة: الهیئة العامة للکتاب.
14. عوض، طاهر عبداللطیف. (1989). المرأة فی شعر العقاد. ط1. القاهرة: مکتبة الکلیات الأزهریة.
15. عویضه. کامل محمد. (1994). عبّاس محمود العقاد قطرات من بحر أدبه. ط1. بیروت: دارالکتب العلمیة.
16. غنیمی هلال. محمد. (1998). الأدب المقارن. ط2. القاهرة: دار نهضة مصر.
17. فتوحی. محمود. (1386). بلاغت تصویر. چاپ اول. تهران: سخن.
18. معلوف. لویس. (۱۳۷8). فرهنگ بزرگ جامع نوین(عربی به فارسی).ج1. ترجمه احمد سیاح چاپ دوم. تهران: اسلام.
19. مندور. محمد. (1995). الشعر المصری بعد شوقى. القاهرة: معهد الدراسات العربیة العالى.
20. الیافی. نعیم. (1983). تطوّر الصور الفنیّة فی الشعر العربی الحدیث. ط1. دمشق: اتحاد الکتاب العرب.
21. احمدی، محمدنبی و ایمان قنبری. (1399)، «نشانه­شناسی رمزگان زبانی در سروده "ملحمة الهجرة الثالثة" از کاظم السماوی». مجله زبان و ادبیات عربی. سال دوازدهم. شماره 2. پیاپی 23. صص 170- 181. Doi:10.22067/jallv12.i2.88021
22. اسماعیل­زاده، حسن. علی صیادانی. وحید خیری و بهمن آقازاده. (1400). «خوانش نشانه­شناسی قصیده "ریتا أحبینی" محمود درویش بر اساس الگوی مایکل ریفاتر». مجله زبان و ادبیات عربی. دوره سیزدهم. شماره 2. صص 122- 145. Doi:10.22067/jallv13.i2 2105-1050
23. اشرف­زاده، رضا. (1381). «رمانتیسم. اصول و نفوذ آن در شعر معاصر ایران». دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد: ش اول. صص234-215.
24. خورسندی. محمود. دهقان ضاد شهرضا. رسول. (1386). «تشاؤم در شعر ابوالعلای معرّی». مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. دوره 58.شماره.1 .صص 118-99.