شاخصه‌های فردیت مؤلف در گفتمان علوی مطالعه موردی خطبه 238 با محوریت دعوت به وحدت و نهی از تفرقه

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

• مریم هاشمی ¹
• معصومه نعمتی قزوینی ²

¹ استادیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

² دانشیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

https://doi.org/10.22067/jallv14.i2.2207-1154

چکیده

شناخت و درک عمیق از متن و پی بردن به لایه­های زیرین معنایی، نیازمند به‌ کارگیری ابزارهای روشمند علمی است. یکی از این ابزارها که در نظریۀ هرمنوتیک شلایر ماخر (1768-1834) مطرح می­شود تأویل روان­شناختی است که در جستار پیش رو در قالب یک نوع پارادایم معرفتی به نام پارادایم روان شناخت­گرا مورد استفاده قرار گرفته است. پارادایم روان شناخت­گرا بر اتخاذ مفاهیم رهیافتیِ ویژه­ای ازجمله فردیت مؤلف، انسانیت مؤلف، و فضای گفتمانی حاکم بر عصر مؤلف استوار می­گردد. مقالۀ حاضر با هدف تبیین شاخصه‌های فردیت امام علی (ع) در ارتباط با مفهوم راهبردی وحدت اسلامی در پی پاسخگویی به این سؤال است که بر اساس پارادایم روان شناخت­گرایِ شلایر ماخر، مفهوم رهیافتیِ فردیت مؤلف در خطبۀ 238 نهج‌البلاغه چگونه نمود یافته است. مسئله وحدت همچنان یکی از چالش­های جهان اسلام است که بازگشت به گفتمان ناب اسلامی و بازخوانی مبانی اصیل آن را به ضرورتی اجتناب‌ناپذیر مبدل می‌سازد. خطبۀ 238 با محوریت دعوت به وحدت و پرهیز از تفرقه یکی از منابع ارزشمند در این حوزه است. نتایج به ‌دست ‌آمده نشان می‌دهد که نظم ذهنی و ساختار منطقی حاکم بر گفتمان امام علی (ع) در ارتباط با مسئله وحدت، ریشه­یابی دقیق عوامل تفرقه­ساز و سپس ارائه راه‌ حل‌های رفع مشکل، جایگاه ویژه تعقّل و خردورزی در گفتمان علوی و خود پندارۀ مثبت در تعامل با مخاطب از برجسته ترین شاخصه­های فردیّت آن حضرت در خطبۀ مذکور به شمار می­آید.

کلیدواژه‌ها

• هرمنوتیک
• پارادایم روان شناخت گرا
• فردیت مؤلف
• وحدت اسلامی
• نهج البلاغه

مراجع

1. قرآن کریم

   1. آقاگل­زاده، فردوس. (1390).تحلیل گفتمان انتقادی. چاپ دوم، تهران: علمی و فرهنگی.
   2. ابن ابی الحدید المعتزلی، عبدالحمید من هبه الله مدائنی. (2005). شرح نهج البلاغه. تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، العراق: دار الکتاب العربی.
   3. ابن منظور. (بی تا). لسان العرب، قاهره: دار المعارف.
   4. الهی راد، صفدر. (1395). آشنایی با هرمنوتیک. چاپ اول. تهران: سمت.
   5. انوری، حسن. (1387). فرهنگ بزرگ سخن. چاپ ششم. تهران: سخن.
   6. بحرانی، کمال الدین میثم بن علی. (1999).شرح نهج البلاغه، بیروت: دارالثقلین.
   7. براندن، ناتانیل. (1388). روانشناسی حرمت نفس. ترجمه جمال هاشمی. چاپ چهارم. تهران: شرکت سهامی انتشار.
   8. برونو، فرانک. (1384). فرهنگ توصیفی روانشناسی. چاپ سوم. تهران: ناهید.
   9. بیات، عبدالرسول. (1381). فرهنگ واژه ها. قم: بنیاد فرهنگی و اندیشۀ دینی.
   10. پالمر، ریچارد. (1387). علم هرمنوتیک. ترجمه محمد سعید حنایی کاشانی. تهران: هرمس.
   11. جوادی آملی، عبدالله. (1380). وحدت جوامع در نهج البلاغه. قم: مرکز نشر اسراء.
   12. خوانساری، جمال الدین محمد. (1360). شرح غرر الحکم و درر الکلم للإمام أمیرالمؤمنین (ع). چاپ دوم. تهران: دانشگاه تهران.
   13. دهخدا، علی اکبر. (1377). لغت نامه دهخدا، چاپ دوم، تهران: دانشگاه تهران.
   14. شمس الدین، محمدمهدی. (1405). حرکة التاریخ عند الإمام علی علیه السلام. چاپ اول. تهران: بنیاد نهج البلاغه.
   15. علوی مقدم، مهیار. (1397). مطالعات ادبی هرمنوتیک متن شناختی، چاپ اول. تهران: سخن.
   16. مطهری، مرتضی. (1372). پیرامون جمهوری اسلامی. تهران: صدرا.
   17. مکارم شیرازی، ناصر. (1390).شرح پیام امام امیرالمؤمنین (ع). قم: امام علی بن ابی طالب.
   18. مکگراو، فیلیپ. (1387).خویشتن شناسی و عزت نفس. ترجمه عقدس رضایی، چاپ دوم. تهران: نسل نو اندیش.
   19. منتظری، حسینعلی. (1368). شرح خطبه قاصعه، چاپ اول، تهران: اطلاعات.
   20. نوربخش گلپایگانی، مرتضی. (1380). واژگان علوم اجتماعی. تهران: بهینه.
   21. واعظی، احمد. (1380). درآمدی بر هرمنوتیک. چاپ اول، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
   22. ولوی، علیمحمد. (1380). دیانت و سیاست در قرون نخستین اسلامی. چاپ اول. تهران: دانشگاه الزهرا.
   23. اقبالی، عباس. (1394). «تحلیل چند انگاره در نهج البلاغه». مجله زبان و ادبیات عربی.دوره هفتم. شماره 12، صص 31-50. DOI: 10.22067/jall.vi12.49809
   24. حسنی،سیدحمیدرضا. (1391). «درآمدی بر مبانی فهم متن از دیدگاه محقق اصفهانی و هرمنوتیک». نشریه حقوق اسلامی، شماره 34. صص71 تا 108.
   25. سالارزئی، امیرحمزه؛ عسگری، ابراهیم علی. (1392). «اندیشه ورزی در استنباط فقه». مجله پژوهش های فقهی، دوره 9.شماره1. صص 31-53. DOI:10.22059/jorr.2013.35770
   26. صفری فروشانی، نعمت الله. (1375) «مردم شناسی کوفه». مجله مشکوة. شماره 53. صص 13-41.
   27. قندهاری، مرتضی و همکاران. (1395). « ایجاد وحدت به مثابۀ احیای عقلانیت اسلامی». مجله اندیشۀ مذاهب اسلامی. دوره 1. شماره1 . صص 108-142.
   28. واعظ زاده خوانساری، محمد. (1380). «امام علی (ع) و وحدت». فصلنامه کتاب نقد. شماره 19، صص 4-31.
   • Ricoeur, & F.Schleiermacher. (1998). Hermeneutics and criticism and other writings.Cambridge University Press.