جستارهای زبانی در قصیده" أطبق دُجی" سروده محمد مهدی جواهری با رویکرد آشنایی زدایی آوایی، واژگانی و نحوی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

• حجت رسولی ¹
• ابوالفضل رضایی ²
• سیده فیروزه حسینی ³

¹ استاد گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه شهید بهشتی تهران، ایران

² )دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه شهید بهشتی تهران.

³ دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه شهید بهشتی تهران، ایران،

https://doi.org/10.22067/jallv14.i3.2101-1013

چکیده

محمد مهدی جواهری شاعر معاصر عراق، از پیشگامان شعر ملی و از احیاگران شعر قدیم به شمار می‌آید. محتوای اشعار جواهری، درآمیخته با انواع شگردهای زبانی است. او با اعتقاد به اینکه زبان یک شاعر، مؤثرترین سلاح برای بیان اندیشه‌های اوست؛ از شگردهای زبانی متنوعی بهره گرفت. قدرت تاثیرگذاری اشعار جواهری و پیامدهایی که به همراه داشته است؛ از مسألۀ مهم در ارزیابی آثار اوست. اما باید دید جواهری از چه شیوه‌هایی جهت ارائه مقصود خود بهره گرفته و به چه خلاقیت‌ها و نوآوری‌هایی دست یافته است؟ پژوهش حاضر کوشیده است به روش توصیفی تحلیلی و بر مبنای نظریۀ‌ آشنایی‌زدایی، شواهدی از انواع آشنایی‌زدایی را در قصیدۀ «أطبق دجی» ارائه دهد. هدف این پژوهش، شناساندن شگردهای آشنایی‌زدایی در اشعار جواهری و دست‌یابی به نوآوری‌های شاعر از منظر زیباشناختی به عنوان نمونه‌ای از ادبیات معاصر عراق است. یافته‌های پژوهش بیانگر آن است که انواع آشنایی‌زدایی اعم از آوایی، واژگانی و نحوی در این قصیده به کار گرفته شده است. جواهری با تنوع در کاربست هنرسازه‌ها اعم از تکرار، حذف، فاصله، تقدیم و تاخیر و نمادها؛ فضای مناسبی را برای تأمل و برانگیختن احساس و عاطفۀ مخاطب گشود. در بین انواع آشنایی‌زدایی، اسلوب«تکرار» با شیوه‌های متنوعی مانند تکرار مصوت، صامت، واژه، ترکیب‌ها، اشتقاق و عبارات و با هدف افزایش موسیقی شعر و توازن آوایی و تاکید بر اندیشه؛ بیشترین بسامد را دارد. میل ذاتی جواهری به اسلوب زیباشناسی و دقت شاعر در گزینش واژگان مناسب، عامل مهمی در سبک شعری اوست. تناسب اجزای عبارات و واژگان در هم‌نشینی با یکدیگر و در آمیختن چندین اسلوب و فن از بارزترین شگرد جواهری در این قصیده است.

کلیدواژه‌ها

• أطبق دُجی
• محمد مهدی جواهری
• آشنایی زدایی آوایی
• واژگانی
• ‌نحوی

مراجع

1. قرآن کریم

   1. ابن منظور،محمد بن مکرم.(2010).لسان العرب.ج 2.بیروت: دار صادر.
   2. ابودیب، کمال.(1384).صور خیال در نظریه جرجانی. ترجمه فروزان سجودی و فرهاد ساسانی.تهران:مؤسسه فرهنگی گسترش هنر.
   3. احمدی، بابک.(1380). ساختار و تأویل متن.تهران:مرکز نشر علم.
   4. أنیس،ابراهیم.(1978).موسیقی الشعر.القاهره:مکتبة الأنجلو المصریّة.
   5. البصون،سلیم.(2013).الجواهری بلسانه و بقلمی.بغداد: دار میزوبوتامیا.
   6. پوریوسف،عباس.(1379)،خلاصه تفاسیر قرآن مجید (المیزان،نمونه،...)،چاپ اول، تهران: نیک آیین
   7. جبرا، جبرا ابراهیم.(1995م).الأسطوره وتحوّلاتها فی القصیدة العربیّة المعاصرة.بیروت: المؤسسة العربیّة للدراسات.
   8. جبران،سلیمان.(2003).«مجمع الأضداد.دراسه فی­سیرة الجواهری وشعره.الطبعة الأولی.بیروت:المؤسسه العربیة.
   9. جرجانی،عبدالقاهر.(بی تا).دلائل الإعجاز.قرأه و علّقَ علیه محمود محمد شاکر.قاهره:مکتبة الخانجی. .
   10. الجواهری،محمد مهدی.(1988). ذکریاتی.الطبعة الأولی.دمشق:انتشارات دارالرافدین.
   11. ___________ .(1982). دیوان الجواهری.الطبعه الثالثه.بیروت: دارالعودة.
   12. الجیوسی،سلمی خضراء.(2001).الإتجاهات والحرکات فی الشعر العربیّ الحدیث.بیروت:مرکز الدراسات الإسلامیّة.
   13. چدویک، چارلز.(1375). سمبولیسم.ترجمه مهدی سحابی.تهران: مرکز
   14. .حجّاوی، عارف.(2018).إحیاء الشعر البارودیّ والزهاویّ وشوقیّ وحافظ والرصافیّ والجواهریّ.الطبعة الأولی. قاهره: دار المشرق.
   15. الخازن،ولیم.(1992).الشعر و الوطنیه فی لبنان والبلاد العربیه.الطبعة الثالثة.بیروت:دارالعلم للملایین.
   16. الخوری،أنیس.(1960).الإتّجاهات الأدبیه فی العالم العرب الحدیث.بیروت:دار العلم للملایین.
   17. الدجیلی،عبد الکریم.(1972).الجواهری شاعر العربیّة.النجف:مطبعة الآداب.
   18. رجائی، نجمه.( 1387).آشنایی با نقد ادبی معاصر عربی.چاپ اول.مشهد: دانشگاه فردوسی
   19. سلوم،تامر.(1983). نظریّة اللغة والجمال فی النقد الأدبی.سوریه. اللاذقیه: دارالحوار.
   20. شعبان، عبد الحسین.(1997).الجواهری جدل الشعر والحیاة.الطبعه الأولی. بیروت: دارالکنوز الأدبیه.
   21. شفیعی کدکنی،محمدرضا.(1391).رستاخیز کلمات.تهران: سخن .
   22. شمیسا،سیروس.(1378).نقد ادبی. تهران: نشر فردوس.
   23. .صفوی، کوروش.(1373).از زبان شناسی تا ادبیات. تهران: چشمه.
   24. طباطبایی،سید مصطفی.(1373). فرهنگ نوین.چاپ نهم.تهران:کتابفروشی اسلامیّه.
   25. عباس، احسان.( 1998). خصائص الحروف و معانیها. دمشق. اتحاد اکتاب العرب.
   26. .عبد الحمید. محمد محیی الدین (1990). شرح ابن عقیل. تحقیق محمد محیی الدین. چاپ چهارم. قم:سیدالشهداء
   27. .عبد المطلب،محمد.(1984). البلاغة والأسلوبیّة، مصر:الهیئة المصریّة العامة للکتّاب.
   28. . عبید، محمد صابر( 2001)، القصیدة العربیّة الحدیثة بین البنیة الذلالیّة والإیقائیّة، دمشق: منشورات اتحاد الکُتّاب العرب
   29. علوان،علی عباس.(1975).تطور الشعر العربیّ الحدیث فی العراق.الجمهوریّة العراقیّة:منشورات وزارة الأعلام.
   30. علوی مقدم، مهیار.( 1377). نظریه­­های نقد ادبی معاصر و صورتگرایی و ساختارگرایی.تهران: سمت
   31. غالب،علی ناصر.(2009).لغة الشعر عند الجواهری.الطبعة الأولی.عمان:دار الحامد.
   32. . فتوحی،محمود.(1385).بلاغت تصویر، چاپ اول. تهران: سخن.
   33. فضل، صلاح (1998). علم الأسلوب مبادئه وإجراءاته، الطبعة الأولی، قاهره: دارالشروق.
   34. فضیلت، محمود. (1390). اصول و طبقه­بندی نقد ادبی.چاپ اول. تهران: زوّار.
   35. قدوری الحمد، غانم.( 2007).الدراسات الصوتیّة عند علماء التجوید.عمان:دار عمار.
   36. .المسدّی،عبد السلام.(2006).الأسلوبیّة والأسلوب.الطبعة الخامسة.بیروت:دارالکتب الجدیدالمتحدة.
   37. .معلوف، لویس.(1994).المنجد فی اللغة.الطبعة الثالثة و الثلاثون.بیروت:دار المشرق.
   38. . مکاریک.ایرنا،ریما.(1385).دانشنامه نظریه های ادبی معاصر.ترجمه مهران مهاجر و همکاران.چاپ دوم.تهران: آگه.
   39. . ولک، رنه.(1388).تاریخ نقد جدید.ج7. ترجمه سعید ارباب شیروانی. چاپ اول. تهران: انتشارات نیلوفر.
   40. .ویس،احمدمحمد.(2005).الإنزیاح.الطبعة الأولی.بیروت:المؤسسة الجامعیّة للدراسات و النشر.
   41. هشام،توتای سیف الله.(2016).شعریة الإنزیاح فی بنیة القصیدة العربیّة.عمان:دار غیدا.
   42. آباد، مرضیه(1399).«نقد و تحلیل«ادبیّت» در چکامه­ « لِعازر عام 1962 از خلیل حاوی» مجله زبان و ادبیات عربی(دوفصلنامه عربی ). دوره 12شماره 1. صص 59- 33. Doi: 10.22067/jall.v12.i1.47275
   43. .رضایی،رضا.(1396).«بلاغت آیرونی و تحلیل ابتکارات جواهری در قصیده طنزآمیز (تنویمة الجیاع)».نقد ادب معاصر عربی»دوره 7.شماره 12.صص.104- 89.
   44. . رضایی هفتادر،غلام­عباس.(1392).«آشنایی­زدایی و نقش آن در خلق شعر». ادب عربی. سال 5.شماره2.صص 88- 69. 22059/jalit.2014.50258 Doi:
   45. . السامرائیّ،ابراهیم.(1969).« لغة الشعر عند الجواهریّ.«محمد مهدی الجواهری دراسات نقدیّة».هادی العلوی. نجف: مطبعة النعمان.صص: 192- 177.
   46. سنگری، محمدرضا.(1381).«هنجارگریزی و فراهنجاری در­شعر».رشدآموزش زبان و­ادب فارسی.شماره 64.صص: 9- 4.
   47. نجفی­ایوکی،علی.(1398).«نقد فرمالیستی سروده «أنشودة المطر» بدر شاکر سیّاب».مجله زبان و ادبیات عربی(دوفصلنامه عربی). دوره 11. شماره 2..صص 73- 51. . Doi: 10.22067/ jall.v11i2.46984