واکاوی بلاغی تصویر حزن در اشعار محمد القیسی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

• مریم علی یاری ¹
• امین مقدسی ²

¹ دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه تهران، تهران، ایران

² استاد گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه تهران، تهران، ایران

https://doi.org/10.22067/jallv14.i3.2210-1196

چکیده

تصویر که یکی از ارکان چهارگانه شعر در نقد ادبی به شمار می‌رود، یک ساختار زبانی است که شاعر با بهره‌گیری از آن به معانی انتزاعی، افکار و حالات پیچیده درونی خود تجسم می‌بخشد. این مفهوم چه در نقد قدیم که صور خیال را عنصر اساسی در شکل‌گیری تصویر می‌داند وچه در نقد جدید که همه ابزارهای بیانی و هنجارشکنی‌های زبانی را در بر می‌گیرد، نقش برجسته‌ای در بیان تجربه شعری شاعر دارد. محمد القیسی، سراسر عمر خویش را در تبعید سپری نموده وهمواره با رنج تبعید، اندوه فلسطین را به تصویر کشیده است. طی کاوش به عمل آمده تجربه تلخ زندگی شاعر، حزن را به عنصری ثابت وجدایی‌ناپذیر در اشعار وی تبدیل کرد به گونه‌ای که آهنگ پایدار حزن در اشعار وی، سبب نامگذاری او به الشاعر الحزین(شاعر اندوهگین) گردیده است. نظر به اینکه موضوع فلسطین به عنوان یک مسئله اجتماعی محوری در آثار ادبای عرب بازتاب یافته است، تحلیل تصویر در نحوه بازنمایی مسئله فلسطین، نقش اساسی دارد. از سوی دیگر حزن یکی از گرایش‌های مهم در شعر معاصر عربی است. لذا واکاوی حزن در اشعار محمد القیسی موضوعی است که به روش توصیفی-تحلیلی، وبا رویکرد نشانه‌شناسی وتحلیل آماری در این پژوهش مورد بررسی قرار می‌گیرد با این هدف که چگونگی بازنمایی رنج واندوه فلسطین به عنوان پاره تن جهان اسلام، در شعر قیسی، شاعر مقاومت فلسطین را کشف و رمزگشایی نماید. نتایج پژوهش حاکی از آن است که قیسی در تجسم بخشیدن به تجربه حزن‌انگیز خود، از تکنیک‌ استعاره و تشبیه بهره می‌گیرد ودو تصویر متفاوت از حزن را پیش روی مخاطب قرار می‌دهد؛ حزن مثبت، که حزن حقیقی ومقدس شاعر است وحزن منفی، که مجازی، ناپایدار است. این تعارض در بازنمایی حزن، بیانگر این است که شاعر در تجربه شعری خود دچار نوعی کشمکش درونی است که ناشی از تعارض میان آرمان و واقعیت شاعر است.

کلیدواژه‌ها

• بلاغت
• شعر معاصر
• تصویرپردازی
• حزن
• محمد القیسی

مراجع

1.     قرآن کریم.

   1. أبو اصبع، صالح. (1979). الحرکة الشعریة فی فلسطین المحتلة، بیروت: المؤسسة العربیة للدراسات و النشر.
   2. اسماعیل، عزالدین. (1965). الأدب وفنونه. دراسة ونقد. القاهرة. الطبعة الثالثة: دارالفکر العربی.
   3. ________ . (1988). الشعر العربی المعاصر قضایاه و ظواهره الفنیة و المعنویة، ط3.بیروت: المرکز الثقافی العربی.
   4. الجیوسی، سلمی خضراء. (1997). موسوعة الأدب الفلسطینی المعاصر، ط1.بیروت: المؤسسة العربیة للدراسة و النشر.
   5. (2007). الإتجاهات والحرکات فی الشعر العربی المعاصر، ط2.بیروت: مرکز دراسات الوحدة العربیة.
   6. چندلر، دانیل. (1386). مبانی نشانه شناسی، ترجمه مهدی پارسا، تهران: سوره مهر.
   7. دو سوسور، فردینان. (1389). دوره زبانشناسی عمومی، چاپ سوم، تهران: هرمس.
   8. شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1372). صور خیال در شعر فارسی، چاپ پنجم، تهران: آگاه.
   9. عباس، احسان. (1955). فن الشعر. ط3، مصر:دارالثقافة.
   10. عشری زاید، علی. (2008). عن بناء القصیدة المعاصرة، قاهره: مکتبة الآداب.
   11. عصفور، جابر. (1992). الصورة الفنیة فی التراث النقدی و البلاغی عند العرب. ط3.بیروت: المرکز الثقافی العربی.
   12. فتوحی رودمعجنی، محمود. (1385). بلاغت تصویر، تهران:سخن.
   13. القیسی، محمد. (1999). الأعمال الشعریة الکاملة، ج 1. ط2.بیروت، المؤسسة العربیة للدراسات و النشر.
   14. (1999). الأعمال الشعریة الکاملة، ج 3.ط2. بیروت، المؤسسة العربیة للدراسات و النشر.
   15. الورقی، سعید. (1984). لغة الشعر العربی الحدیث، بیروت:دار النهضة العربیة.
   16. هیئة المعجم. (2002). معجم البابطین للشعراء العرب المعاصرین. مؤسسة جائزة سعود البابطین للإبداع الشعری.
   17. بدوی، محمد عبده. (1982). «ظاهرة الحزن فی شعر صلاح عبدالصبور». المجلة العربیة للعلوم الإنسانیة، جامعة الکویت- مجلس النشر العلمی. مجلد 2. العدد 6. صص 44-64.
   18. بلاوی، رسول. (2020). «الحقول الدلالیة لمفردة ریح فی شعر یونس البوسعیدی»، مجلة التواصلیة، مج. 06، العدد 1. صص 109-141.
   19. بن­کرامة، عائشة. (2015). «ظاهرة الحزن فی شعر بدر شاکر السیاب»، مجلة التعلیمیة-الجزائر، مج.3، العدد.7. صص 1-5.
   20. صدقی، حامد و نصاری، جمال. (1392). «الطبیعة الرمزیة فی شعر بدرشاکرالسیاب و نیما یوشیج»، مجلة دراسات فی اللغة العربیة وآدابها، العدد15، صص119-157.
   21. عرب یوسف­آبادی، عبدالباسط، و دیگران. (1398). «روانشناسی تطبیقی رنگ­ها در سقط الزند معری و دیوان رودکی بر پایه نظریه مارکس لوشر». مجله زبان و ادبیات عربی، دانشگاه فردوسی مشهد. سال یازدهم، شماره یک. صص 24-1. Doi:Jall.v11i2.45820/10.22067
   22. المجالی، جهاد. (1424). «التجربة الشعریة بین الصدق الفنی والصدق الواقع»، مجلة جامعة أم­القری لعلوم الشریعة واللغة العربیة وآدابها، جامعة مؤته-أردن. ج15، العدد صص 925-941.
   23. محمدرضایی، علیرضا. (1398). «مطالعه نشانه­شناسانه اشعار وطنی شوقیات»، مجله زبان و ادبیات عربی، دانشگاه فردوسی مشهد، سال یازدهم، شماره یک. صص 297-280. Doi: v11i20.71214/10.22067
   24. محمد الزیادات، تیسیر. (2011). التناص الدینی فی شعر محمد القیسی و خلیل حاوی، مجلة القسم العربی، جامعة بنجاب.
   25. موس، نجیة. (2016). «ظاهرة الحزن وبواعثها فی الشعر العربی المعاصر»، مجلة جسور المعرفة: للتعلیمیة والدراسات اللغویة والأدبیة، مج.2، العدد7، صص93-103
   26. عبدالله اللوح، مراد. (2012). دراسة فی شعر محمد القیسی- دراسة فنیة، بحث لنیل شهادة ماجستیر، جامعة الأزهر، غزه.
   27. عبدالله محمد حمدان، أحمد. ( 2008). دلالات الألوان فی شعر نزار قبانی، بحث لنیل شهادة ماجستیر، جامعة النجاح الوطنیة.
   28. علی یوسف اسماعیل، نداء. (2012). التناص فی شعر محمد القیسی، بحث لنیل شهادة ماجستیر، جامعة النجاح الوطنیة.