واکاوی عناصر مثلث عشق استرنبرگ در طوق‌الحمامه ابن‌حزم اندلسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• حسن اسماعیل زاده ¹
• عبدالمبین سوری ²

¹ دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران.

² دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، ایران

https://doi.org/10.22067/jallv16.i2.2408-1449

چکیده

بسیارند کسانی­که در باب عشق سخن رانده­اند ولی از اولین کسانی­که بدان پرداخته است، ابن­حزم، ادیب، فقیه و فیلسوف اندلسی؛ عالم و جامع علوم زمان خویش است؛ او در کتاب طوق­الحمامه به صورت بی­سابقه و بی­مانند به­سان روانشناسی به عشق پرداخته است و کتاب خویش را بر سی باب مشتمل نموده و بر هر بابی اسمی قرار داده و در بیان و بررسی این ابواب قلم نهاده است، در سویی دیگر یکی از اندیشمندان حوزه روانشناسی به نام رابرت استرنبرگ رئیس پیشین انجمن روانشناسان آمریکا، عشق را به سان مثلثی می­داند که از سه ضلع «صمیمیت » «میل » و «تعهد » شکل گرفته و رابطه هریک از این اضلاع انواع عشق را شکل می­دهند. هرچند با وجود غنای ادبیات عربی در مسأله روانشناسی عشق، هنوز به اندازه­ شایسته­ای بدان پرداخته نشده، لذا جا داشت تا بدین موضوع از منظر این نظریه مهم حوزه روانشناسی پرداخته شود. نوشته حاضر تلاش نموده تا به شیوه تحلیلی– توصیفی، این نظریه را که به دیدگاه­های ابن­حزم بسی نزدیک است، بر کتاب طوق­الحمامه تطبیق دهد و بدین وسیله روشن گردد که طوق­الحمامه کدامین مؤلفه­ها را داراست؟ وکدامیک بسامد بیشتری دارند؟ او در این اثر کوشیده به مدد تجربه­ شخصی خویش انواع عشق را واکاوی نموده، علل و آفتهایش را بررسی نماید. نتایج بدست آمده حاکی از آن است که عناصر «صمیمیت» «میل» و «تعهد» در کتاب به صورت چشمگیری و به طرق مختلف به شکل داستان­گونه در لابلای اشعار آمده­اند یا به شیوه نثر نمود یافته­اند. همچنین یافته­های پژوهش حاکی از انطباق این نظریه بر کتاب طوق­الحمامه است، از سویی دیگر در خلال پژوهش عیان شد که شیدایی و عشق آرمانی از بیشترین بسامد در این کتاب برخوردارند

کلیدواژه‌ها

• ابن‌حزم
• طوق‌الحمامه
• استرنبرگ
• مثلث عشق

موضوعات

• نقد ادبی

مراجع

1. ابراهیم، زکریا. (1966). مشکلة­الحب، مجموعة مشکلات فلسفیة. ط ٣. ابن­حزم الأندلسى. الدار المصریة.
2. ابن­حزم، علی­بن­احمد. (1426). طوق­الحمامة. تحقیق: ابراهیم اعرابی آغا. ط 1. بیروت: دارالارقم.
3. ابن­خلکان، احمد­بن­محمد. (1994). وفیات­الاعیان. تحقیق: احسان عباس. ج3. ط 1. بیروت: دار صادر.
4. ابن­داوود الظاهری، محمد. (1406). الزهرة. تحقیق: إبراهیم السامرائى. الجزء 8. الاردن: مکتبة­المنار.
5. ابن­کثیر، اسماعیل­بن­عمر. (1988). البدایة والنهایة. تحقیق: علی شیری. ط 1. دار إحیا­التراث العربی.
6. ابوعلی سینا، حسین­بن­عبدالله. (1370). قانون در طب. ترجمه: عبدالرحمن شرفکندی. ج4. چاپ ششم.تهران: سروش.
7. استرنبرگ، رابرت. (1396). قصه عشق. ترجمه علی اصغر بهرامی. چاپ هفتم. تهران: جوانه رشد.
8. __________. (1396). قصه عشق. ترجمه مژگان جمالی. چاپ اول. تهران: کتیبه پارسی.
9. تهرانپور، لیلا. (1386). فلسفه انتقادی عشق. کتاب نقد. شماره 43.
10. حمیدی، محمد. (1983). جذوة­المقتبس فی تاریخ علماء الاندلس. تحقیق: ابراهیم الأبیاری. بیروت: دارالکتب اللبنانی.
11. شولتز، دوان پی و سیدنی إلن شولتز. (1389). نظریه­های شخصیت. ترجمه: یحیی سید محمدی. ویراست هشتم چاپ هفدهم.تهران: ویرایش.
12. مولوی بلخی، جلال­الدین. (1386). کلّیات شمس. بر اساس نسخه بدیع­الزّمان فروزانفر. تهران: هرمس.
13. رسولی، محمدرضا و پریسا کیومرثی. (1398). «بررسی مفهوم عشق از دیدگاه رابرت استرنبرگ در حکایت «شیخ صنعان» عطار و نمایشنامه فانتزی شیخ صنعان اثر محمدحسین میمندی». فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره­شناسی سال 15 ـ ش 54.صص109-133
14. رشیدی ظفر، محبوبه و سهیلا قسیمی ترشیزی و شیرین کوشکی و محمد­علی گذشتی. (1399). «بررسی مولفه­های عشق در رمان سووشون براساس نظریه مثلث عشق رابرت استرنبرگ». پژوهشنامه ادبیات داستانی دانشگاه رازی. دوره نهم شماره 1. صص 60 – 43.
15. سعد، منی. (2013). «نظریة الحب الإنسانی فی کتاب طوق­الحمامة». مجلة قطاع أصول الدین (JSAD). المجلد 8. العدد8.صص 1189-1374. Doi: 10.21608/jsad.2013.17077
16. سروش، وجیهه و جهانگیر امیری و علی سلیمی و یحیی معروف. (1401). «روابط عاطفی در دو رمان «أنا أحیا» و «عادت می­کنیم» بر اساس نظریه­ هرم عشق استرنبرگ». نشریه زبان­و ادبیات­ عربی. دوره 14. شماره3. ص99-84.

Doi: 10.22067/jallv14.i3. 2209-1188

17. طالبی، ابوتراب و سیمین ویسی. (1391). «رابطه میان عشق رمانتیک و تحقق ارزش­های زوجیت». فصلنامه مطالعات راهبردی زنان. سال چهاردهم. ش56.صص247-283.
18. غیبی، عبدالاحد. (1391).«بارقه­های عفت در عاشقانه­های ابراهیم ناجی».نشریه زبان و ادبیات عربی. دوره4. شماره7. صص 149-128. Doi: 10.22067/JALL.V4I7.1980
19. مجد، امید و پروانه مجد. (1390). «نظریه مثلث عشق استرنبرگ و انطباق آن با عقاید سعدی». مجله زن در فرهنگ و هنر. دوره ش4.  81-89
20. محمدزاده، فرشته و حسن عبداللهی. (1393). «بررسی تطبیقی مضامین عشق عذری در «لیلی و مجنون» و «عروه و عفراء» نشریه زبان و ادبیات عربی . شماره 11.صص 103-121. Doi:10.22067/jall.v6i11.18025
21. نوه، اصغر و مریم پور­رضا­قلی. (1396). «تبیین نظری حب در اندیشه­های اخلاقی ابن­مسکویه و ابن­حزم». پژوهش­نامه مذاهب اسلامی. س4. ش8. صص63-83.
22. سرّ­العلی، محمد. (2020). الحبّ فی القصّة القصیرة أسعد زوجین لتوفیق الحکیم عن روبرت استرنبرغ. درجة بکالوریوس .جامعة مولانا مالک ابراهیم الاسلامیه الحکومیه مالانج.

23.Esch.Tobias.&Stefano.Georg.B.(2005).The neurobiology of love. Neuroendocrinology Letters. 26(3). 175-192.

24.Gian C. Gonzaga. Dacher Keltner. Esme A. Londahl. and Michael D. Smith(2001). Love and the Commitment Problem in Romantic Relationships and Friendship. Journal of Personality and Social Psychology.. 81(2). 247-262.

25.Mylene Bolmont. John T. Cacioppo and Stephanie Cacioppo(2014) Love Is in the Gaze: An Eye-Tracking Study of Love and Sexual Desire. Psychological Science 25(9): 1748–1756.. DOI: 10.1177/0956797614539706

26.Robert J. Steinberg(1986) A Triangular Theory of Love. Psychological Review. 93(2). 119-135. doi:10.1037/0033-295X.93.2.119