بررسی گفتمان موقعیتِ تسلیم و امید به خدا در سوره کهف بر اساس نظام نقش‌گرای هلیدی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

• بهرعلی رضایی ¹
• عباس اقبالی ²
• روح الله صیادی نژاد ³

¹ دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه کاشان، ایران

² استاد گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه کاشان، ایران.

³ دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه کاشان، ایران

https://doi.org/10.22067/jallv14.i2.2207-1165

چکیده

در زبان‌شناسی نقش‌گرا معنای بافتی متون، محصول پیوند متن و موقعیتی است که در آن تولید می‌شود. مهم‌ترین کارکرد این نوع از نگاه در قرآن کریم آشکارسازی زوایای پنهان معنا در آن است. ضرورت این نوع از نگاه در بیان و اثبات این فرضیه است که بافت موقعیت مطرح شده در نظام نقش‌گرا، به‌ واسطه تعیین دقیق معنا به ‌عنوان یک قرینه اساسی در فهم، می­تواند به ‌طور مستقیم بر معنای آیات قرآن کریم اثر داشته باشد. برای مثال موقعیت تسلیم و امید به خداوند در سوره کهف، آشکارکننده ابعاد مختلف تسلیم از جنبه فردی، اجتماعی و اعتقادی است. در این پژوهش سعی شده است با در پیش گرفتن روش توصیفی - تحلیلی با بررسی آیاتی از سوره­ کهف که تسلیم و امید به خداوند را مطرح کرده‌اند به تبیین ارتباط گفتمان موقعیت این مقوله‌ها با متن و ارتباط لایه­های سه‌گانه بافت موقعیتی(گستره، منش و شیوه سخن) با لایه­های معنایی زبان (فرانقش اندیشگانی و بینافردی و متنی) پرداخته شود. از جمله رهیافت­های حاصل شده آن است که آغازگر‌های مرکب (متنی- ساختاری) در موقعیت تسلیم بیشترین بسامد را دارا هستند که نشان از ارتباط حروف ربط با موقعیت دارد. تکرار در بافت موقعیتی تسلیم و امید به چندین شکل نمود می‌یابد همچنین استعمال «رب» با ضمیر متصل «نا» و «ی» در هر سه رویداد یعنی (داستان جوانمردان، واقعه تحدی و داستان صاحبان باغ) مشاهده نمود. عنصر معنایی این ترکیب اضافی همان امید به رحمت خداوند است که بافت موقعیت در شکل دادن آن نقش اساسی ایفا می­کند.

کلیدواژه‌ها

• سوره کهف
• نقش‌گرایی
• هلیدی
• موقعیت
• تسلیم و امید

مراجع

1. قرآن کریم

   1. ابن منظور، محمد بن مکرم. (1363). لسان العرب. قم: نشر ادب الحوزه.
   2. حق­شناس، علی محمد. (1382). زبان و ادبیات فارسی در گذرگاه سنت و مدرنیته. تهران: نشر آگه.
   3. الریحانی، محمد عبدالرحمن. (1988). اتجاهات التحلیل الزمنی فی الدراسات اللغویة. القاهرة : دار قباء للنشر و التوزیع.
   4. زمخشری، محمودبن عمر. (1987). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل. تحقیق مصطفی حسین احمد. ط3. بیروت: دارالکتاب العربی.
   5. سلوم، تامر. (1983). نظریة اللغة والجمال فی النقد العربی. اللاذقیة: دار الحوار.
   6. لاینز، جان. (1376). چامسکی، ترجمه احمد سمیعی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
   7. مختار، احمد. (1982). علم الدلالة. الکویت: مکتبة دار العروبة.
   8. مهاجر، مهران و نبوی، محمد. (1393).به سوی زبان­شناسی شعر. چاپ بیست و سوم. تهران: آگه.
   9. نحلة، محمود احمد. (2001). علم اللغة النظامی- مدخل إلی النظریة اللغویة عند هالیدای. ط2. القاهره: مکتبة الادب.
   10. هلیدی، مایکل. حسن، رقیه. (1393). زبان. بافت و متن ابعاد زبان از منظر نشانه­شناسی اجتماعی. مترجم محسن نوبخت.چاپ اول. تهران: سیاهرود.
   11. راستگو، کبری. (1395). «جایگزینی واژگانی در متشابهات قرآنی با رویکرد سبک­شناسی نقش­گرا» مجله زبان و ادبیات عربی. سال هشتم. شماره پانزدهم. صص85-51. DOI:10.22067.jall.v8.i15.53520
   12. زینی وند، تورج و سمیه صولتی. (1396). «نشانه‌شناسی اجتماعی داستان کوتاه «القمیص المسروق». کنفانی با تکیه بر سازه‌های گفتمانی هلیدی». مجله زبان و ادبیات عربی. سال هشتم. شماره شانزدهم. صص 159-127.

   DOI:10.22067.jall.v8.i16.60045

   13.Thomsone, Geoff, (2014). Introduction Function Grammar, Third edition Londone and New York, Routledge.

   14.Halliday,M.&.C. Matthiessen.(2004). Introduction to Functional Grammar, 3rd Edition. Hodder Arnold pub.

   15.Halliday, M. A. K. & Hasan, R. (1976). Cohesion In English, Longman Group Limited, London.