زبان شناسی
علی باقری؛ علی اکبر نورسیده؛ علی ضیغمی
چکیده
إنّ الاستلزام التخاطبیّ من أهم اتجهات التداولیّة التی تنبنی علی المعنی الاستعمالیّ؛ حیث تقوم هذه النظریّة علی مبدأ أن نقول شیئا ونستلزم شیئا آخر وذلک من خلال الاهتمام بالملابسات القائمة فی استعمال اللغة للتعبیر عن المقاصد التلمیحیّة بالتجاوز عن بنیتها النصّیّة إلی سیاق الموقف. لقد أقرّ بول غرایس بالاستلزام التخاطبیّ علی مبدأ ...
بیشتر
إنّ الاستلزام التخاطبیّ من أهم اتجهات التداولیّة التی تنبنی علی المعنی الاستعمالیّ؛ حیث تقوم هذه النظریّة علی مبدأ أن نقول شیئا ونستلزم شیئا آخر وذلک من خلال الاهتمام بالملابسات القائمة فی استعمال اللغة للتعبیر عن المقاصد التلمیحیّة بالتجاوز عن بنیتها النصّیّة إلی سیاق الموقف. لقد أقرّ بول غرایس بالاستلزام التخاطبیّ علی مبدأ التعاون، وذلک عن طریق أربع قواعد، وهی قاعدة الکمّ، والکیف، والمناسبة، والطریقة رامیاً إلی اتّباع أطراف الخطاب من قوانینه؛ فإنّ مراعاة هذه القواعد فی الخطاب تؤدّی إلی الاستواء بین المعنی الحرفیّ والمعنی الضمنیّ ولکن بمجرد انتهاک أیّ من هذه القواعد فیمیل الکلام إلی المعنی الضمنیّ، بحیث إنّ الکشف عن المعنی بحاجة للاهتمام بالقرائن السیاقیّة وأحوال المرسِل والمرسَل إلیه. نظرا لتوفر نهج‌البلاغة لخطاب تواصلی أو تفاعلی ویتمّ توظیف اللغة فیه بشکل تداولی، فلابدّ من وجود مقاصد ضمنی فی نصوصه، فإذن یحتاج إلی التأمّل للوقوف علی المعانی التی یبتغیها الإمام علی (ع) وتستلزمها القصدیّة. اتّبع البحث الراهن المقاصد الضمنیّة فی رسائل من نهج‌البلاغة عبر الاستلزامات الحواریّة المطرودة وفقا للقواعد الأربع المذکورة فی نظریّة مبدأ التعاون وخرقها فی الأسالیب اللغویّة للخطاب، اعتماداً علی المنهج الوصفیّ التحلیلیّ فی ضوء النظریّة التداولیّة. وفی النهایّة وصل إلی أنّ لغة رسائل الإمام (ع) لصلتها بالسّیاق الخارجیّ لن -تخضع لأنساق لغویّة معیّنة فحسب، بل تجربة صاحبها تنبنی علی القصدیّة التداولیّة بإلقاء مقاصده عبر التأثیر فی المخاطب، کما لجأ الإمام إلی الاستلزام مبنیّا علی خرق مبادئ التعاون؛ لأنّ مقاصده المنشودة لم یناسبها المعنى الحرفیّ للکلام، کالتهدید، والتخویف، والإرشاد، والتذکیر وغیرها؛ لهذا لجأ إلی المعنی الضمنیّ والتأویل البعید، أساساً علی الاستراتیجیّة التلمیحیّة بانتهاک کلّ من القواعد الأربع لأصل التعاون وفی رأسها قاعدة المناسبة وقاعدة الکیف وهما تحدثان عند الإمام أکثر من غیرها وذلک کلّه لشحنات قصدیّة وفکرة دینیّة ومعرفة مشترکة بین الإمام (ع) والمخاطب.
زبان شناسی
سید مهدی مسبوق؛ حسین رجبی علا
چکیده
کاربردشناسی به بررسی زبان در بافت و سیاق در خلال موقعیتی خاص و در زمان و مکانی خاص می-پردازد تا اهداف گوینده و معانی مورد نظری که قصد انتقال آن به مخاطب را دارد، توضیح دهد. «پیش-انگاری»، به بررسی‌اطلاعاتی‌می‌پردازد که پیشتر میان گوینده و شنونده وجود داشته و گوینده فرض میکند، شنونده از برخی اطلاعات آگاهی دارد. نهج‌البلاغه ...
بیشتر
کاربردشناسی به بررسی زبان در بافت و سیاق در خلال موقعیتی خاص و در زمان و مکانی خاص می-پردازد تا اهداف گوینده و معانی مورد نظری که قصد انتقال آن به مخاطب را دارد، توضیح دهد. «پیش-انگاری»، به بررسی‌اطلاعاتی‌می‌پردازد که پیشتر میان گوینده و شنونده وجود داشته و گوینده فرض میکند، شنونده از برخی اطلاعات آگاهی دارد. نهج‌البلاغه به عنوان کتابی ارزشمند و گران‌سنگ در باورهای اسلامی، به عنوان یک منبع مهم وغنی برای هدایت بشری به شمار می‌آید که با هویـت دینی خود، عمومیـت یافته است. بسنده نمودن به معانی ظاهری آن، به منزله عدم درک واقعی مفاهیم ارزشمند این کتاب جاوید است. زیرا در عمق ساختار ظاهری خود، به موضوعاتی عمیق و فراوان اشاره میکند که نیازمند کاوش و بررسی بیشتری است. در جستار پیش‌رو با روش توصیفی- تحلیلی و رویکرد کاربردشناختی، پیش‌انگاری وانواع آن در90 نمونه از ضرب‌المثل‌های نهج‌البلاغه بر اساس کتاب «الأَمثال و الحکم المستخرجه من نهج‌البلاغه» نوشته محمد الغروی، مورد نقد و تحلیل قرار گرفت تا از این رهگذر خوانش و فهم دقیق‌تری از این امثال به دست آید. نتایج پژوهش نشان داد که امام علی(ع) ضمن توجه به قوانین تطور زبان، به صورت هنرمندانه، مفاهیم اخلاقی، اجتماعی و سیاسی مورد نظر خویش را در قالب واژگان و عبارات دارای مفاهیم پوشیده، مطرح نموده‌اند که بیانگر توانش زبانی و کاربردشناختی امیر بیان (ع) است. ایشان در مسیر دستیابی به این معانی پنهان، به تشریح پیش‌انگاری‌های ساختاری و گاه واقعیت‌پذیر و واقعیت ناپذیر، مخاطب را بیش از بیش به تعمق در امثال دعوت نموده است. کلید واژه‌ها: کاربردشناسی، پیش‌انگاری، ضرب‌المثل، نهج‌البلاغه.
زبان شناسی
بهار صدیقی
چکیده
پیوند میان یک متن با متنهای دیگر در خوانش، توصیف، نقد و تحلیل آثار ادبی و هنری، مورد توجّه اندیشهمندان و صاحبنظرانی مانند یولیا کریستوا، رولان بارت، میکائیل ریفاتر و ژرار ژنت قرار گرفته است. ژرار ژنت، نظریهپرداز و منتقد فرانسوی البته گستردهتر و سامانیافتهتر از دیگران به بررسی و تحلیل «ترامتنیت» پرداخته ...
بیشتر
پیوند میان یک متن با متنهای دیگر در خوانش، توصیف، نقد و تحلیل آثار ادبی و هنری، مورد توجّه اندیشهمندان و صاحبنظرانی مانند یولیا کریستوا، رولان بارت، میکائیل ریفاتر و ژرار ژنت قرار گرفته است. ژرار ژنت، نظریهپرداز و منتقد فرانسوی البته گستردهتر و سامانیافتهتر از دیگران به بررسی و تحلیل «ترامتنیت» پرداخته است. آنچه نگارش جستار حاضر را به عنوان یک ضرورت در ذهن نگارنده مطرح ساخته است، ناشناخته بودن عبدالکریم کاصد، اندیشهها و اشعار او و به‌ویژه متنهای آستانهای این ادیب فرهیخته در پژوهشها و آثار نقد ادبی معاصر عربی بوده است.نگارنده در این نوشتار کوشیده است بر بنیاد نظریهی ترامتنیت ژرار ژنت و با تمرکز بر گونههای پیرامتنیت و بینامتنیت به خوانش اسطورهبنیاد آستانههای متنی عبدالکریم کاصد به‌ویژه در نگاشتهی «برکههای کهن، بهشت گمشده» بپردازد. دستاوردهای پژوهش پیش‌رو نشان میدهد پیرامتنها در طرح رو و پشت جلد، آستانهی عنوان، زیرعنوان، صفحات شناسنامه، پیشگویهی آغاز و در آستانههای متنی عناوین سرودههای این نگاشته از گونهی پیرامتنهای مؤلّفی یا انتشاراتی است تا پیرامتن شخص دیگر. همچنین از میان سه گونهی بینامتنیت مطرح در انگارهی ژنت، دو گونهی بینامتنیت صریح و ضمنی در آثار این ادیب قابل بازیابی و تحلیل است.
زبان شناسی
شهریار همتی؛ حامد پورحشمتی
چکیده
تحتلّ القریة مکانةً شاهقةً فی حرکة الخطاب السردیّ المعاصر ویزهر استدعاؤها السردیّ فی رحاب مضامین القصائد وبؤرة صورها المغریة. تمسک القریة بشحنات مفهوماتیة مختلفة تتطوّر وظائفها فی شتّی المواقف علی أساس نوع تعامل الشاعر ومدی علاقاته مع مواضیع ترتبط بالمکان ارتباطاً واقعیاً أو حلمیاً. بین ألوان الأمکنة المفتوحة، اخترنا القریة فی ...
بیشتر
تحتلّ القریة مکانةً شاهقةً فی حرکة الخطاب السردیّ المعاصر ویزهر استدعاؤها السردیّ فی رحاب مضامین القصائد وبؤرة صورها المغریة. تمسک القریة بشحنات مفهوماتیة مختلفة تتطوّر وظائفها فی شتّی المواقف علی أساس نوع تعامل الشاعر ومدی علاقاته مع مواضیع ترتبط بالمکان ارتباطاً واقعیاً أو حلمیاً. بین ألوان الأمکنة المفتوحة، اخترنا القریة فی شعر محمّد عفیفی مطر لما تخفیه من قُوّة إیحائیة لمعرفة طیات حیاته وخاصّة ما یعود إلی ذکریاته السعیدة والمصاعب الّتی تخطر بباله طوال تجاربه الشعریة المختلفة ویدعوه إلی مزید من التجاوب والانفعال. تمتاز القریة فی شعره بتقابلها مع المدینة وما تضمّه من مواقف ثنائیة جدیدة تساعد الشاعر علی تحقیق أسلوب التقاطب المکانیّ فیها؛ لأنّ الشاعر ما زال یسعی أن یقدّم إدراکاً أوسع وأشمل لمعانیها التقلیدیة العابرة الّتی تسجّلت فی ذهن القارئ وینظر إلیها بنظرة ذات بصمات انزیاحیة جدیدة. ینظر الشاعر إلی القریة بوصفها مکاناً فیه آلیات وملامح سردیة مرفقة بدلالات ومعانٍ درامیة ثریة ویولی أهمیة قصوی لمشاهد قریة مسقط رأسه وحاجات أبنائها أو جودة توظیفها فی نطاق الصور الفنّیة. الوظائف السردیة الّتی تتمیز بها القریة فی شعره جعلت القارئ یلتقی بمجموعة من الأحداث الواقعیة أو غیر المتناسقة مع الواقع الملموس وتدعوه إلی المزید من التعاطف والمشارکة فی مسار السرد. تبتغی هذه الدراسة باتّباعها النهج الوصفیّ - التحلیلیّ أن تتناول سردیة القریة فی شعر محمّد عفیفی مطر وتدلّ حصیلتها علی أنّ الشاعر یعمل فی وصف القریة دور سارد عالم یحضر فی مسیرة أحداثها حضوراً فاعلاً ویقدّمها فی ثلاث محاور أساسیة یمکن تتبّعها فی نوستالجیا القریة الّتی تخصّ طفولة الشاعر وماضیه، ثمّ التعبیر عن یوتوبیا القریة الّتی تعمد إلی صور متفائلة من طبیعتها الفاتنة ومظاهرها الثریة البکرة والنقیة، وفی النهایة صورة مأساویة قاتمة تتعلّق عادةً بنوع حیاتها الطبیعیة والاجتماعیة وقحولة أرضها وعَوَز أبنائها وجوعهم.
زبان شناسی
رحمان نوازنی؛ امیرحسین رسول نیا
چکیده
فرآیندهای زبانی، همواره در راستای ایجاد مقوله‌های گفتمانی با دیدگاه‌هایی مبتنی بر جهان‌بینی، درگیر ساختن نوعی روایت از جهان هستند. فرآیندهای زبانی تقابل و ترادف نقش مهم و مؤثری در شکلدهی جهان‌بینی متون دارند. لسلی جفریز (2010) از معدود محققان زبان‌شناسی‌است که با شناخت تقابل و ترادف‌های متنی و چگونگی تنظیم این پدیدۀ متنی ...
بیشتر
فرآیندهای زبانی، همواره در راستای ایجاد مقوله‌های گفتمانی با دیدگاه‌هایی مبتنی بر جهان‌بینی، درگیر ساختن نوعی روایت از جهان هستند. فرآیندهای زبانی تقابل و ترادف نقش مهم و مؤثری در شکلدهی جهان‌بینی متون دارند. لسلی جفریز (2010) از معدود محققان زبان‌شناسی‌است که با شناخت تقابل و ترادف‌های متنی و چگونگی تنظیم این پدیدۀ متنی در کنار ابزار‌های تثبیت‌شده‌تر تحلیل انتقادی گفتمان، الگویی را برای به دست آوردن بینش از تأثیر جهان‌بینانۀ بالقوۀ متون ترسیم کرده است. جفریز در راستای طرح مؤلفه‌های سبک‌شناسی انتقادی خود با هدف تحلیل انتقادی گفتمان به ارائۀ الگوهای توسعه‌یافتۀ تقابل و ترادف پرداخته است. انواع تقابل‌های سلبی، انتقالی، تفضیلی، جابه‌جایی، امتیازی، صریح، موازی و تباین و همچنین ترادف‌های ربطی، بیانی و استعاری الگوهای پیشنهادی جفریز در جهت کشف ایدئولوژی پنهان متن است. این پژوهش به‌روش توصیفی- تحلیلی و با هدف تبیین جهان‌بینی حاکم بر متن در قصیدۀ «ارادة الحیاة» اثر ابوالقاسم الشابی به بررسی فرآیند ساختارهای تقابل و ترادف بر اساس این نظریه پرداخته است. دستاورد پژوهش حاکی از آن است که بررسی روابط مفهومی در ساختار متنی تقابل‌ها و ترادف‌های قصیدۀ مذکور در پی ارائۀ مفاهیم جهان‌بینانه است. تقابل‌های شناختی در متن در صدد تبیین مفاهیم گفتمانی؛ از جمله بلندنظری و تنگنظری، تعالی و پستی، امید و یأس، مبارزه و ایستادگی، زندگی و مُردگی است، همچنین ترادف‌ها در پی شکلدهی به اندیشه‌های مشترک جامعه در مبارزه با ظلم و استعمار است.
زبان شناسی
زهرا احمدلو؛ ابوالفضل رضایی؛ محمد إبراهیم خلیفه شوشتری
چکیده
سیبویه برای استحکام‌بخشی تحلیلها و وضع اصول نحوی از شواهد قرآنی بسیاری یاری گرفته است، ازاین‌رو پیداست که کتاب او اثری گران‌سنگ و مرجعی مهم در حوزۀ گرامر یا قواعد نحوی و شواهد قرآنی برشمرده میشود. منابع تفسیری اصیل و موثق، به درک و تفسیر آیات قرآن کمک میکند که در صورت بی‌توجهی به این نکته مفسر در ورطۀ تفسیر به رأی یا برداشتهای ...
بیشتر
سیبویه برای استحکام‌بخشی تحلیلها و وضع اصول نحوی از شواهد قرآنی بسیاری یاری گرفته است، ازاین‌رو پیداست که کتاب او اثری گران‌سنگ و مرجعی مهم در حوزۀ گرامر یا قواعد نحوی و شواهد قرآنی برشمرده میشود. منابع تفسیری اصیل و موثق، به درک و تفسیر آیات قرآن کمک میکند که در صورت بی‌توجهی به این نکته مفسر در ورطۀ تفسیر به رأی یا برداشتهای ناروا خواهد افتاد. در میان منابع مختلف تفسیر، منابع نحوی اهمیت بسزایی در فهم درست آیات الهی دارد، این امر میتواند از ضرورتهای این پژوهش باشد. این جستار با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی، به مطالعۀ تحلیل شواهد قرآنی در باب (حذف) در الکتاب و بیان تأثیر یافتههای نحوی سیبویه بر روی مفسرانی چون زجاج، زمخشری، طبرسی و فخرالدین رازی میپردازد. اشاره به میزان پذیرش یافتههای نحوی سیبویه از شواهد قرآنی از جانب مفسران ازجمله اهداف این پژوهش است. بررسی‌های انجام‌شده، نشان میدهد، تحلیلهای این دانشمند نحوی در بیشتر موارد از جانب مفسران مورد تأیید واقع شده است و تأثیرپذیری مفسران از این عالم نحوی بیشتر به‌صورت غیرمستقیم است که در اکثر موارد به‌واسطۀ زجاج، زمخشری، یا با نقل‌قول از خلیل و یا انتساب تحلیل به مکتب اهل بصره، دیدگاه سیبویه موردپذیرش قرارگرفته است و در برخی موارد تحلیلهای او با نقد تند به‌خصوص از جانب فخر رازی و یا با نقد ملایم مواجه شده است. نکتۀ دیگری که در تحلیلهای سیبویه قابل‌ذکر است، توجه او به قواعد نحوی و عناصر زبانی کلام اعم از لفظی و معنایی، در بررسی شواهد قرآنی است. از دیگر نتایج این مقاله اشاره به رویکرد عقلگرایی در برخی از تحلیلهای سیبویه و چهار مفسر است که در بیشتر موارد به‌صورت پرسش و پاسخ میباشد.
زبان شناسی
عطاءاله ریکی کوته؛ بهار صدیقی
چکیده
استعاره مفهومی ابزاری نو از علوم شناختی است که با تکیه‌بر وضعیت شناختی انسان به مفهوم‌سازی مفاهیم انتزاعی و غیرعینی میپردازد. در این شیوه درک مفاهیم انتزاعی و ناآشنا (حوزه مقصد) به‌وسیله‌ی حوزه‌های مفهومی عینی و ملموس دیگر (حوزه مبدأ) صورت می‌گیرد. مهم‌ترین مسئله در استعاره مفهومی وجود تناظرهایی نظام‌مند میان دو حوزه‌ی مبدأ ...
بیشتر
استعاره مفهومی ابزاری نو از علوم شناختی است که با تکیه‌بر وضعیت شناختی انسان به مفهوم‌سازی مفاهیم انتزاعی و غیرعینی میپردازد. در این شیوه درک مفاهیم انتزاعی و ناآشنا (حوزه مقصد) به‌وسیله‌ی حوزه‌های مفهومی عینی و ملموس دیگر (حوزه مبدأ) صورت می‌گیرد. مهم‌ترین مسئله در استعاره مفهومی وجود تناظرهایی نظام‌مند میان دو حوزه‌ی مبدأ و مقصد است که از آن به‌عنوان نگاشت یاد میشود. قرآن کریم سرشار از مفاهیم انتزاعی همانند «کفر» و «ایمان» است که به‌منظور درک بهتر آن‌ها ضرورت دارد تا از شیوه‌های نوین تحلیل مفاهیم، به‌ویژه از استعاره مفهومی در تحلیل این مفاهیم و شیوه مفهوم‌سازی‌شان استفاده کرد. پژوهش حاضر بر مبنای روش تحلیلی-توصیفی به هدف شناسایی و تحلیل استعاره‌های مفهومی متعلق به مفاهیم «کفر» و «ایمان» در آیات مبارکه شش جزء آخر قرآن‌کریم انجام شده است تا شیوه بیان مفاهیم انتزاعی توسط قرآن‌کریم آشکار گردد. با تحلیل استعاره‌های مفهومی در این بخش از قرآن‌کریم میتوان به این نتیجه رسید که قرآن‌کریم با بیان مفاهیم انتزاعی به شیوه استعاره مفهومی وضعیت شناختی انسان را مبنایی برای بیان مفاهیم کفر و ایمان قرار داده است و از آن در راستای مفهوم‌سازی استفاده کرده است. مفهوم «کفر» به‌عنوان حوزه مقصد با مفاهیمی شناخته شده همچون تاریکی، آلودگی، روی‌گردانی، جنگ، نیروی بازدارنده از ایمان و عدم کارایی حواس مفهوم‌سازی شده است و مفاهیمی همچون نور، پاکیزگی، تجارت، سفر، مسابقه و جهتِ راست به مفهوم‌سازی «ایمان» می‌پردازند. با تحلیل این استعاره‌ها میتوان ایمان را به منزله نور، پاکیزگی، تجارت، سفر، مسابقه و شیء باارزشی که در جهت راست قرار دارد معرفی نمود و کفر را به‌منزله تاریکی، آلودگی، روی‌گردانی، جنگ و نیروی بازدارنده از ایمان در نظر گرفت.
زبان شناسی
سیما نبی پور؛ مهدی محمدی نیا؛ احمد مجوزی
چکیده
یکی از حوزه‌های علمی جدید که با ذهن انسان ارتباط مستقیم دارد، حوزۀ شناختی است. طرح‌واره‌های تصویری از مهم‌ترین زیرساخت‌های این حوزه هستند که برای اولین بار توسط مارک جانسون مطرح گردید. واژگان زبان را به دلیل ماهیت روان‌شناختی و ارتباط مستقیم آن با ذهن میتوان از راه مطالعات شناختی بررسی کرد. پژوهشگران میتوانند از طریق ...
بیشتر
یکی از حوزه‌های علمی جدید که با ذهن انسان ارتباط مستقیم دارد، حوزۀ شناختی است. طرح‌واره‌های تصویری از مهم‌ترین زیرساخت‌های این حوزه هستند که برای اولین بار توسط مارک جانسون مطرح گردید. واژگان زبان را به دلیل ماهیت روان‌شناختی و ارتباط مستقیم آن با ذهن میتوان از راه مطالعات شناختی بررسی کرد. پژوهشگران میتوانند از طریق ابزارهایی چون علومشناختی و علوم مرتبط با آن ازجمله زبانشناسی شناختی به دلیل ماهیت ارتباطی آن در زمینههای مختلف پژوهشهایی را انجام دهند. بنابراین هدف پژوهشگران در این مقاله استفاده از این ابزار در رمزگشایی معنایی واژگان فارسی و عربی میباشد.در پژوهش حاضر، به مطالعه موردی واژگان معادل‌یابی شده به زبان فارسی و عربی در درس زیست‌شناسی دوره اول و دوم پرداخته‌شده است و درصدد است که میزان کاربست طرح‌واره‌های تصویری در واژگان معادل‌یابی شده به این دو زبان را بر اساس رویکرد زبانشناختی جانسون بررسی کند. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی است. در این پژوهش به‌دنبال بررسی این مسئله هستیم که تا چه میزان واژگان معادل‌یابی شده به زبان فارسی و عربی در درس زیست‌شناسی از پایه هفتم تا دوازدهم برای رسیدن به معنی با کاربرد تجربیات جسمیت یافته در قالب زبان نمود پیداکرده‌اند؟هدف این پژوهش، برجستهسازی طرح‌واره‌های تصویری به‌عنوان ابزارهایی معناشناختی، جهت نشان دادن فضاهای انتزاعی ذهن میباشد. پس از تجزیه‌وتحلیل داده‌ها، مشخص شد که طرح‌واره حجمی بیشترین میزان را در معادل‌یابی واژگان به زبان عربی داراست. در طرح‌واره حرکتی واژه عربی یافت نمی‌شود ولی طرح‌واره قدرتی سهم یکسانی را در انتقال معنایی واژگان معادل‌یابی شده به زبان فارسی و عربی دارد.
زبان شناسی
أُسامه السهلانی؛ احمدرضا حیدریان شهری؛ آمال الحیمر
چکیده
تمثلت الدراسة فی توضیح التنغیم الصوتی فی بعض المفاهیم الأخلاقیة لأهل المدینة الخاطئة التی وردت فی القرآن الکریم بعد التعرف على الفونیم کوحدة صوتیة ومعرفة ظهوره وکیفیة التعامل معه أمرٌ مهمٌ، لأنّه مرَّ بمراحل حتى وصل إلى مرحلة نضوجه فهو صوت قادر على إیجاد تغییر دلالی، وکما تهدف الدراسة إلى توضیح الفونیم والتنغیم والأهمیة المعنویة ...
بیشتر
تمثلت الدراسة فی توضیح التنغیم الصوتی فی بعض المفاهیم الأخلاقیة لأهل المدینة الخاطئة التی وردت فی القرآن الکریم بعد التعرف على الفونیم کوحدة صوتیة ومعرفة ظهوره وکیفیة التعامل معه أمرٌ مهمٌ، لأنّه مرَّ بمراحل حتى وصل إلى مرحلة نضوجه فهو صوت قادر على إیجاد تغییر دلالی، وکما تهدف الدراسة إلى توضیح الفونیم والتنغیم والأهمیة المعنویة کونه یفرق بین الجمل ویمنحها دلالات متنوعة من خلال اللفظ عندما یعطی نغمات معینة تنتج من اختلاف الصوت، وتکمن ضرورة البحث فی دراسة التنغیم الصوتی وفق المنهج الوصفی التحلیلی الذی تناول بعض المفاهیم الخاطئة ودراسة تنغیمها الصوتی مثل: الکفر، القتل، النفاق، الزنا، الریاء، السرقة، التکبّر، من المفردات التی تناولتها الدراسة، ومن الأسئلة التی تطرق إلیها البحث التی کانت تدور حول مفهوم الفونیم وأثره فی مجال الصوت، هی: ما التنغیم؟ وما أهمیته المعنویة لمعرفة دلالات الجمل وکذلک أثره المعنوی ضمن المفاهیم الخاطئة فی القرآن الکریم؟ ومن النتائج التی توصلت لها الدراسة بأنّ الفونیم من القضایا المهمة فی التفکیر اللغوی وله دور معنوی فی الحروف أو الحرکات، أمّا التنغیم فکان یشکل الأثر الأکبر فی تحدید الکثیر من الدلالات التی یمکن فهمها من خلاله مثل: التوبیخ والتحذیر والتقریر، وکما توصلت الدراسة إلى وظیفة تعبیریة للتنغیم التی تتم من خلال الأحاسیس والانفعالات التی تظهر من خلاله کالحزن والفرح والیأس والأمل وغیر ذلک.
زبان شناسی
حسین الیاسی مفرد؛ زینب قاسمی اصل
چکیده
تطوّرَت مناهج دراسة النصوص الشعریة وتحوّلت بفعل التطوّر الشامل فی الوعی النقدی المعاصر وصارت العلاقة مع النص الشعری هی العلاقة القائمة علی أساس الجدل والمشاکسة والتلقی المنهجی بغیة الوصول إلی المعنی الحقیقی للنص بعد سبر أغواره و تجاوز تضاریسه وهیکلیته الظاهراتیة ومن أهم المناهج حدیثة الظهور، المنهج السیمیائی ویستدعیه الوعی النقدی ...
بیشتر
تطوّرَت مناهج دراسة النصوص الشعریة وتحوّلت بفعل التطوّر الشامل فی الوعی النقدی المعاصر وصارت العلاقة مع النص الشعری هی العلاقة القائمة علی أساس الجدل والمشاکسة والتلقی المنهجی بغیة الوصول إلی المعنی الحقیقی للنص بعد سبر أغواره و تجاوز تضاریسه وهیکلیته الظاهراتیة ومن أهم المناهج حدیثة الظهور، المنهج السیمیائی ویستدعیه الوعی النقدی لإخراجه من حالة الغیاب إلی دائرة الحضور فی مستوی المعنی والدلالة. ترمی هذه الورقة البحثیة إلی معالجة قصیدة «ما لم تقله زرقاء الیمامة» فی ضوء السیمیائیة الجدیدة التی تأخذ علی عاتقها فک شفرات النص وإزالة ما یمثّل فجوة ومسافة بین النص والمتلقی ومن أهم الأهداف الأساسیة التی یتوخی الباحثان الوصول إلیها، تأسیس الوعی بشعریة هذا الشاعر وفتح الآفاق الجدیدة علی الشعر السودانی المعاصر وهکذا دراسة موقف الشاعر من واقع السلوک العربی فی عصر الحداثة وما ینجبه فی المستقبل من المأساة والویلات. تشیر النتائج إلی أنَّ هذه القصیدة طافحة بالرموز والعلامات. القصیدة تزخر بالحضور المعرفی للشخصیات ویستخدم الشاعر الرموز المختلفة للتعبیر عن الوضع المأساوی فی المستقبل وما یجلب الانتباه هو هیمنة التوجه الاستشرافی للشاعر علی القصیدة. یکثر الشاعر فیها من الإشارات التی تقود إلی المستقبل وخاصة اللازمة التکراریة فی افتتاحیة المقاطع واستخدام الرمز التراثی. تتأتی الفاعلیة الجمالیة للقصیدة من الانزیاحات والعلاقات المؤسسة علی المفارقة بین الألفاظ والمفردات ونلحظ فی القصیدة الفاعلیة العاطفیة المنبعثة من الرموز والإشارات النصیة التی تکتظ بالمعانی والدلالات والفاعلیة الإحالیة تتأتی من المزج بین الحاضر والماضی عبر الترکیز علی حضور الشخصیات التراثیة والدلالات والملامح المتعلقة بها التی یستأنسها الوعی الجماعی. نری الفاعلیة الکنائیة فی التمثیل الشعری للواقع العربی المتردی والمحاولة لفضح هذا الواقع المؤلم والمستقبل السلبی وتعریته من خلال الاستخدام الواعی لطریقة التعبیر الحکمی فی اللغة الشعریة غیر أن القصیدة تخرج عن هذا المسار الدلالی ولا تقف حد تجسید الواقع المأساوی والمستقبل المأزوم بل تتجه عدسة الکامیرا الشعریة إلی المستقبل المنشود والمثالی والذی یتحقَّق بالوعی والمعرفة والرؤیة الجدیدة بعیداً عن الجهل والتخلف والعقم المعرفی والفکری.
زبان شناسی
عبدالباقی بدر الخزرجی
چکیده
تعلّمتُ من الحیاةِ أنَّ الإبداعَ مسافةُ حکایةٍ اشترکَ فیها کلُ المبدعینَ الذین کانوا على موعدٍ مع النص بوصفهِ فضاءً یُحلقُ فیه المبدع بحثاً عن الجمال والذوق والأناقة النصیّة؛ ومن أعماق هذه الفکرة نبضت لدیَّ أفکار لتحلیل الخطاب فی مرحلة الدراسات العلیا تقومُ على فکرة (المتاهة)، وأزعم أنّها فکرةٌ جدیدة فی الدراسات النصیّة لتحلیل ...
بیشتر
تعلّمتُ من الحیاةِ أنَّ الإبداعَ مسافةُ حکایةٍ اشترکَ فیها کلُ المبدعینَ الذین کانوا على موعدٍ مع النص بوصفهِ فضاءً یُحلقُ فیه المبدع بحثاً عن الجمال والذوق والأناقة النصیّة؛ ومن أعماق هذه الفکرة نبضت لدیَّ أفکار لتحلیل الخطاب فی مرحلة الدراسات العلیا تقومُ على فکرة (المتاهة)، وأزعم أنّها فکرةٌ جدیدة فی الدراسات النصیّة لتحلیل الخطاب حاولت تطبیقها من خلال تحلیل مجموعة من النصوص لطلبة الدکتوراه والماجستیر على حد سواء، وفی الواقع لاقت أصداءً طیبة ومقبولة لدیهم حتى طلب منی البعض منهم بجمع هذه النصوص وطباعتها فی بحث علمی. أعمل على جعل الطالب فی منطقة التیه الدائم وکلما یصل إلى حقیقة أدفع به إلى منطقة بحث أخرى حتى أجعله یشعر بأنّه فی منطقة متاهات علمیة لا یخرجُ من متاهة حتى یجدُ نفسه فی متاهة أخرى، ومن هنا نجحت إلى حد کبیر فی تعلیم الباحث فی هذه المرحلة البحثیة المهمة من حیاته العلمیة کیف یفکر؟ وکیف یربط بین المختلف؟ وکیف یخرج من المتاهة؟ ومن ثم یستنبط النتائج من مقدماتها وعندما یشعرُ أنّه ضائعٌ فی النص کیف یتصرف؟ فضلا عن المفاتیح المهمة لتفکیک الخطاب فی النص، ورکزتُ على تمرین ذهنه وجعله یتحرکُ فی مناطق معرفیة متنوعة حتى یتمکن من الإبداع والابتکار ویخرج بنتائج علمیة رصینة وممیزة. وسوف أحاول أن أقدم تأسیسا لمفهوم المتاهة ومفهوم الخطاب والنص بوصفها مفاتیح معرفیة للبحث، ولو بنحو موجز بوصفها مدخلاً لعتبة العنوان فی البحث ومن ثم أسجّل الأفکار والنصوص التی تمت معالجتها وعلى وفق طریقة المتاهة النصیّة، والغایة العلمیة والمعرفیة من البحث هی التعریف بمفهوم النص، وکیف یستطیع طالب الدراسات العلیا أن یمیز بین النصوص ویفهم کنهها وأطراف الاتصال فیها ومن ثم الاعتراف بها، فضلا عن ضرورة فهم الطلبة والباحثین أسباب تعطل عملیة التواصل أو انحرافها بین النصوص والمتلقین، والهدف من هذا البحث تعلیم الطلبة معاییر التواصل للنصوص لأنّه فی حالة فقدان هذه المعاییر لا یصبح النص تواصلیا، عسى أن ینتفع بها طلبة الدراسات العلیا فی کل الجامعات وأسأل الله العلی القدیر أن یجعل لی الأجر والثواب لأنّ القصد فی ذلک خدمة البحث العلمی.
زبان شناسی
عبدالباسط عرب یوسف آبادی؛ فاطمه گوشه نشین
چکیده
یحتلّ الاتّساق موقعاً مرکزیاً فی بحوث مایکل هالیدای ورقیة حسن ولهما الفضلُ الکبیر فی تقسیم آلیاته، ففی آرائهما یتشکل الاتّساق من مجموعة من الآلیات النصّیة، والمعجمیة، والوصلیة التی تشکّل مکوّنات فعّالة فی تحقیق الجانب الاتّساقی فی أیّ نصّ. وهذه الدراسة وفقاً للمنهج الوصفی- التحلیلی ومؤکدة على مخطّط هالیدای وحسن، تقوم على رصد آلیات ...
بیشتر
یحتلّ الاتّساق موقعاً مرکزیاً فی بحوث مایکل هالیدای ورقیة حسن ولهما الفضلُ الکبیر فی تقسیم آلیاته، ففی آرائهما یتشکل الاتّساق من مجموعة من الآلیات النصّیة، والمعجمیة، والوصلیة التی تشکّل مکوّنات فعّالة فی تحقیق الجانب الاتّساقی فی أیّ نصّ. وهذه الدراسة وفقاً للمنهج الوصفی- التحلیلی ومؤکدة على مخطّط هالیدای وحسن، تقوم على رصد آلیات الاتساق فی قصیدة «سلی الرماح العوالی» للشاعر صفی الدین الحلی (1278-1349م) وهی من قصائده الشهیرة التی لا تزال تتداول حتى العصر الحدیث وتداولها عشّاق دیوان العرب بالتحلیل والتعمیق. دراسة الاتّساق بالغة الأهمیة فی نصّ هذه القصیدة لضمان حبکها وتماسکها بحیث تبیّن هل نصّ القصیدة أصبح نصّاً یتمتع بإطار متماسک وترتبط أجزاؤها بشکل متواصل؟ تهدف الدراسة إلى معرفة مدى اتّساق القصیدة، والوقوف على أبرز آلیات الاتساق التی أکثر صفی الدین الحلی من استخدامها. أظهرت النتائج أنّ القصیدة تتمتّع بإطار متناسق وتترابط أجزاؤها بشکل متماسک، فما احتواه النصّ من وفرة أداة الاتساق النصّی هو %51، وهذه النسبة ترجع إلى أنّ أساس الترابط بین أبنیة نصّ القصیدة هو التشابک بین التراکیب اللغویة فی خطّیة نص القصیدة. فیکشف البناء النصّی للقصیدة عن تنوع آلیات الاتساق بین الإحالة (%30) والتکرار (%30). تبیّن هذه الإحصائیات أنّ القصیدة قد ارتبطت بنیتُها بعضها ببعض وشکّلت کلّاً متکاملاً، فکانت تدلّ على فکرة العصبیة القبلیة والمنافرات الشخصیة وانتصار قوم الشاعر فی الحروب والمعارک.
