علمی - پژوهشی
نشانه شناسی
گل افروز محبی؛ روح الله صیادی نژاد؛ امیرحسین رسول نیا؛ عباس اقبالی
چکیده
نقد ساختاری از جمله تحلیلهایی است که در راستای معنازایی در قرن بیستم و در پی نشانهشناسی سوسوری به شکوفایی رسید. «رولان بارت» _نشانهشناس و نظریهپرداز فرانسوی_ از جمله منتقدان ساختارگرایی است که اهمیّت نظریاتاش در پی تحوّلزایی و ماجراجویی نشانهشناختی و ایجاد نوعی نشاط فکری در تحلیلها، نقد مدرن و جریان ساختارگرایی ...
بیشتر
نقد ساختاری از جمله تحلیلهایی است که در راستای معنازایی در قرن بیستم و در پی نشانهشناسی سوسوری به شکوفایی رسید. «رولان بارت» _نشانهشناس و نظریهپرداز فرانسوی_ از جمله منتقدان ساختارگرایی است که اهمیّت نظریاتاش در پی تحوّلزایی و ماجراجویی نشانهشناختی و ایجاد نوعی نشاط فکری در تحلیلها، نقد مدرن و جریان ساختارگرایی میباشد. وی مدلی را مبتنی بر رمزگان جهت تحلیل متن ارائه نموده است که از ورای آن و با کمک بافت متن میتوان بدون نیاز به حضور مؤلف و تنها به کمک زبان گویای متن به تحلیل ساختار متون مختلف پرداخت. این مدل معناساز که رمزگان را صدای متن میشناسد متشکل از رمزگان هرمنوتیک یا معمّایی، رمزگان پروآیرتیک یا کنشی، رمزگان معنابنی یا ضمنی، رمزگان نمادین یا تقابلی و رمزگان فرهنگی یا ارجاعی است. هدف اصلی این مقاله، کاربرد رویکرد تحلیل بارت جهت معناکاوی و تفسیر متن سرودهی (لِکُلِّ امرِئٍ مِن دَهرِهِ ما تَعَوَّدا) اثر متنبی است که مبتنی بر روش توصیفیتحلیلی است. دستاورد تحقیق بیانگر آن است که مدل رمزگانی بارت گویای حضور رمزگان در نقاط مختلف پیکرهی متن است و نوعی پراکندگی معنایی در سطح متن را نمایان میسازد که بر متون منظوم کلاسیک نیز قابل اجراست. ظهور رمزگان معمّایی سروده جهت معرفی سیفالدّوله است. رمزگان کنشی نیز جنگاوری وی را بهعنوان کنشگر اصلی، روایت میکند. رمزگان معنایی و نمادین در پی معناسازی برای دو شخیصت اصلی و فعّال متن یعنی سیفالدّوله و متنبی دو گروه خیر و شر را در مقابل هم قرار دادهاند. کلانرمزگان فرهنگی متن نیز نشانگر پیوند آن با عناصر اجتماعی و اعتقادی قدرت، تکسب، ایدئولوژی و تأثیرپذیری از آنهاست که در قسمت پایانی سروده نوعی معلومات عمومی را برای خواننده خلق مینماید.
علمی - پژوهشی
نقد ادبی
علی پورحمدانیان؛ حجت رسولی؛ امیر فرهنگ نیا
چکیده
الملخصیعدّ النقد الثقافی من أهم مراحل نضج النقد بتوجیهه الأنظار نحو القضایا والتحدیات الّتی صادفت الإنسان فی بؤرة تطوّرات العهد الحدیث والّتی لایستثنی منها الأدب. نظریّة الأنساق الثقافیّة الّتی تبحث عن علاقة الأنساق المضمرة والمتجذّرة فی ثقافة الإنسان والأدب من أهم فروع النقد الثقافی الّتی نالت مکانتها فی الثقافة العربیّة بواسطة ...
بیشتر
الملخصیعدّ النقد الثقافی من أهم مراحل نضج النقد بتوجیهه الأنظار نحو القضایا والتحدیات الّتی صادفت الإنسان فی بؤرة تطوّرات العهد الحدیث والّتی لایستثنی منها الأدب. نظریّة الأنساق الثقافیّة الّتی تبحث عن علاقة الأنساق المضمرة والمتجذّرة فی ثقافة الإنسان والأدب من أهم فروع النقد الثقافی الّتی نالت مکانتها فی الثقافة العربیّة بواسطة عبد الله الغذّامی.خماسیة مدن الملح لعبد الرحمن منیف کذلک من أهمّ السردیات العربیة الّتی تکوّن المواجهة بین العربی والآخر الغربی بؤرتها الأساسیة. طرحت هذه الخماسیة قضایا ثقافیة واجتماعیة مهمّة لا یسهل سبر غورها إلّا من منظار النّقد الثقافی. حاول هذا المقال أن یتوصّل إلى الأنساق الثقافیة الغربیة المثیرة للجدل فی مواجهة الأنساق الثقافیة المضمرة للعربی وکذلک کیفیة ظهور موقف الشخصیات العربیة وأنساقها من الطوابع الثقافیة للآخر وفقاً للمنهج الوصفی التحلیلی وارتکازاً على التحلیل النقدی الثقافی لنظریّة الأنساق الثقافیّة حسب آراء عبد الله الغذامی. تکمن أهمیة دراسة الخماسیة من منظور النسق الثقافی فی الرؤیة الثنائیة بین العربی والغربی وکذلک تسلیط الضوء على الأنساق الثقافیة ودورها المصیری فی التعایش بین الثقافتین العربیّة والغربیّة. ویهدف هذا البحث إلی الکشف عن الجدلیّة المتحکّمة بین الأنساق المرتبطة بالثقافتین وکذلک الرؤیة القائمة بین الغربی والعربی فی خماسیة مدن الملح. یحکی قسم من نتائج هذا البحث أنّ النسق التکنولوجی الغربی فی مواجهته النسق الأسطوری العربی المضمر وکذلک النسق الاجتماعی الحداثی الغربی فی لقائه مع النسق البدوی أهم الأنساق الثقافیة الغربیة المثیرة للجدل إذ فُسّرت الأنساق التکنولوجیّة حسب الأنساق الأسطوریة المضمرة للعربی والّتی کشفت عن مدی دور الأنساق الأسطوریة البارز فی الثقافة العربیة کما أنّ الأنساق البدویة حاولت تفسیر الأنساق الاجتماعیة الحداثیة للغربی. هذا وإنّ نظرة العربی إلى الغربی لم تکن نظرة استطلاعیة استکشافیة بل ظهرت محاولات تفسیر الأنساق الغربیة بواسطة الشخصیات العربیة حرصاً على الأنساق الثقافیة العربیة المضمرة وحفاظاً على سلامتها أمام الآخر الغربی.
علمی - پژوهشی
مکاتب نقدی
ساناز طوقی؛ امیرحسین رسول نیا؛ علی نجفی ایوکی
چکیده
یکی از پایههای اساسی هر داستان بر عنصر زمان بنا شده است و دراصل شاکلۀ هر روایت، ترسیم وقایع در چارچوب شاخصۀ زمان میباشد؛ اما آشفتگی زمانی در نقل رویدادها گاهی اوقات، جای روایت منطقی و معمول جریان یک داستان را میگیرد. سنان أنطوان یکی از نویسندگان عرصۀ رمان عربی است که با اتخاذ شیوۀ درهم تنیدن زمانها در ساحت رمان و به چالش کشیدن ...
بیشتر
یکی از پایههای اساسی هر داستان بر عنصر زمان بنا شده است و دراصل شاکلۀ هر روایت، ترسیم وقایع در چارچوب شاخصۀ زمان میباشد؛ اما آشفتگی زمانی در نقل رویدادها گاهی اوقات، جای روایت منطقی و معمول جریان یک داستان را میگیرد. سنان أنطوان یکی از نویسندگان عرصۀ رمان عربی است که با اتخاذ شیوۀ درهم تنیدن زمانها در ساحت رمان و به چالش کشیدن زمان روایت حوادث و رویدادها، هنرمندانه سبک نوینی را در مخلکردن روایت برخط زمانی پیشه کرده که امروزه نزد بسیاری از روایتشناسان معاصر مولفهای درخور توجه است. در پرتو این مسأله، پژوهش حاضر در صدد است تا با روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر نظریۀ زمان روایی ژرار ژنت -که به باور منتقدان، کاملترین تئوری عرصۀ مفهوم زمان روایی است - به تحلیل کاربست شگرد بازگشت زمانی در رمان الفهرس و خوانش عوامل موثر در جابهجایی زمانی موجود در آن بپردازد. در واقع هدف از این مقاله، کشف علل تزلزل زمانی و بازگشت به گذشته در روایت مورد نظر است. طبیعی است که تبیین مبانی مولفۀ زمان روایت ژنت در شناخت مولفههای اثرگذار در این انحراف زمانی و ایجاد بستر مناسب جهت خوانش آسان رمان از سوی مخاطب ضرورت دارد. نتیجۀ تحقیق حاکی از این است که شاخصۀ بازگشت زمانی داخلی، بارزترین مولفه از جلوههای زمانی روایت الفهرس است که در سایۀ اغراضی چون حزن و اندوه، ترس و دلهره و احساس لذت، توانسته با درهم شکستن روال خطی زمان، مخاطب را در چگونگی دریافت و کشف حلقۀ پیوند زمان رویدادها با ابهام روبهرو کند
مقاله پژوهشی
مکاتب نقدی
پرویز احمدزاده هوچ؛ جعفر امشاسفند؛ شهلا حیدری
چکیده
فی معیار الاتساق وإثبات نسقیة النص وانسجامه، وفی باب معرفة نصیته من اللانص، تجد من أهم العناصر التی یبرز نفسه هو عنصر الإحالة. لأنّه یدخل من باب الاهتمام بالشرح اللغوی والنحوی، ویقوم بتحلیل النص ومعاییره التناسقیة، حتى یکشف مدى المفاهیم الدلالیة فیه. وغیر هذا فهو مهمته تفسیر خبایا ذلک النص بواسطة المخططات اللغویة التی یستخدمها ...
بیشتر
فی معیار الاتساق وإثبات نسقیة النص وانسجامه، وفی باب معرفة نصیته من اللانص، تجد من أهم العناصر التی یبرز نفسه هو عنصر الإحالة. لأنّه یدخل من باب الاهتمام بالشرح اللغوی والنحوی، ویقوم بتحلیل النص ومعاییره التناسقیة، حتى یکشف مدى المفاهیم الدلالیة فیه. وغیر هذا فهو مهمته تفسیر خبایا ذلک النص بواسطة المخططات اللغویة التی یستخدمها کأدوات کاشفة والإثباتیة للنصوص. إذن الإحالة من أکثر تلک الأدوات المهمتة التی بإمکانها تبیین العلاقات المعنویة والمختبئة داخل النص، والتی تثبت بأنه نصاً متناسقاً وکاملاً ویمتلک المکانیزمات اللازمة فی تشکیل هذا التناسق. وإنّها تُعد بمثابة رابط یأتی لربط مفردات النص لغویاً ونحویاً فی النص الواحد. الإحالة تظهر من خلال الضمائر، وأسماء الإشارة، وأسماء الموصولة والأدوات المقارنة فیه. اعتمدت هذه الدراسة على المنهج الوصفی التحلیلی، لتتوصل إلى أهم النتائج التی تشیر إلى أنّ الإحالة الخارجیة فی النص الأدونیسی، فقد تحتوی على وقائع العالم المحیط به، کما مثلت فی کثیر من قصائده مقاما تخاطب به شخوص معینة. واعتمدت فی هذه الإحالات، على ضمائر المتکلم والمخاطب بکثرة، ولأنَّها أکثر تأثیرًا فی ترابط النصوص من غیرها، ولإنّها تحیل إلى الشاعر مع من یخاطبه فی مقام معین، لذلک نستنتج بأنَّها من أقوى أقسام الإحالة المستحدمة فی النص، حیث جلت فیه تناسقاً ملحوظاً جداً. وکذلک المعاییر النصیة فی الدیوان الشعری المذکور، أتت بنسب متفاوتة بین اللغویة والتداولیة وهی خلقت ذلک الترابط بین أجزاء ومقاطع القصائد وتلاحمها. وأما عن دراسة الفارق بین عنصر الاستبدال وعنصر الإحالة الذی ذُکر فی الدراسة، کانت المستنتج هو، إعطاء الأولویة للإحالة بالنسبة لعنصر الاستبدال، لأن للإحالة أکثر بروزاً من غیرها وأکثر تجسید تناسقا من الاستبدال فی هذه القصائد.کانت المستنتج هو، إعطاء الأولویة للإحالة بالنسبة لعنصر الاستبدال، لأن للإحالة أکثر بروزاً من غیرها
علمی - پژوهشی
معناشناسی
محمدجواد اسماعیل غانمی؛ علی ساکی؛ سهاد جادری
چکیده
لِلشاعر السّیِّدِ عَبدِالمُطَّلِبِ الحِلِّیِ اتجاهاتٌ عدیدةٌ فی قصائده، أهمُّها الاتجاه الدّینی؛ لأنه یُعدُّ من رجال الدّین، و قد تربَّی و تَرعرَعَ فی أسرةٍ عراقیةٍ، لها طوابع مذهبیة شیعیة. و قد تجلَّت مِعظمُ هذه الاتجاهات فی رثائه لأهل البیت عامة و الإمام الحسین (علیه السلام) خاصة، ذاکراً ما حدث له و لأهل بیته و أصحابه یوم الطف ...
بیشتر
لِلشاعر السّیِّدِ عَبدِالمُطَّلِبِ الحِلِّیِ اتجاهاتٌ عدیدةٌ فی قصائده، أهمُّها الاتجاه الدّینی؛ لأنه یُعدُّ من رجال الدّین، و قد تربَّی و تَرعرَعَ فی أسرةٍ عراقیةٍ، لها طوابع مذهبیة شیعیة. و قد تجلَّت مِعظمُ هذه الاتجاهات فی رثائه لأهل البیت عامة و الإمام الحسین (علیه السلام) خاصة، ذاکراً ما حدث له و لأهل بیته و أصحابه یوم الطف فی أرض کربلاء، حیث البطولات و التّضحیة و الفداء و من ثَمَّ الآهات و الویلات لأسرته. و فی بلورة الرّؤیة الرّثائیة، یظهر لنا الاتجاه الدّینی و المذهـبی و کذلک نلمس البعد التّأملی من خلال ذکر الأحداث الجسیمة، من ثمَّ ندرک البعد الاجتماعی و السّیاسی من خلال اتجاهاته الدّینیة و خاصة، انتماءاته للحکومة العثمانیة و من ثمَّ ولائه لرجال الدّین کالشّیخ سید کاظم الخراسانی. و فی ضوء هذا النّوع من الأدب تظهر فیه النّزعات و الرّغبات و اتخاذ المواقف الحاسمة. جاءت هذه المقالة لتبینَ مواقف الشّاعر الدّینیة من خلال الدّراسة التّحلیلیة، مُشیدین بمواقفه النبیلة و الشّجاعة من قضایا الأمّة الإسلامیة و الذّود عن الدّین الإسلامی و أهل البیت علیهم السّلام. بعض النتائج تشیر إلی أنّ السید اهتمَّ کثیراً حول تبیین مواقف الإمام الحسین (علیه السلام) و أصحابه و أهل بیته (علیهم السّلام) لمناصرة الحق و الدفاع عن مبادئ الشریعة حتی التضحیة والفداء و کذلک بعض رجال الدین الذین لفقوا بین الاجتهاد فی کسب العلوم الشرعیة و الجهاد فی سبیل الله. من خلال ذلک رسم لنا الشاعر صوراً مؤلمة من حوادث یوم الطف و ما جری من قتل و نهب و سبی حرم المصطفی (صلی الله علیه و آله و سلم) فیظهر لنا إثر ذلک الاتجاه الدینی الذی اتخذه الشاعر لبیان ما حدث و جری لأصحاب الشریعة علی مدی التاریخ.
مقاله پژوهشی
زبان شناسی
علی باقری؛ علی اکبر نورسیده؛ علی ضیغمی
چکیده
إنّ الاستلزام التخاطبیّ من أهم اتجهات التداولیّة التی تنبنی علی المعنی الاستعمالیّ؛ حیث تقوم هذه النظریّة علی مبدأ أن نقول شیئا ونستلزم شیئا آخر وذلک من خلال الاهتمام بالملابسات القائمة فی استعمال اللغة للتعبیر عن المقاصد التلمیحیّة بالتجاوز عن بنیتها النصّیّة إلی سیاق الموقف. لقد أقرّ بول غرایس بالاستلزام التخاطبیّ علی مبدأ ...
بیشتر
إنّ الاستلزام التخاطبیّ من أهم اتجهات التداولیّة التی تنبنی علی المعنی الاستعمالیّ؛ حیث تقوم هذه النظریّة علی مبدأ أن نقول شیئا ونستلزم شیئا آخر وذلک من خلال الاهتمام بالملابسات القائمة فی استعمال اللغة للتعبیر عن المقاصد التلمیحیّة بالتجاوز عن بنیتها النصّیّة إلی سیاق الموقف. لقد أقرّ بول غرایس بالاستلزام التخاطبیّ علی مبدأ التعاون، وذلک عن طریق أربع قواعد، وهی قاعدة الکمّ، والکیف، والمناسبة، والطریقة رامیاً إلی اتّباع أطراف الخطاب من قوانینه؛ فإنّ مراعاة هذه القواعد فی الخطاب تؤدّی إلی الاستواء بین المعنی الحرفیّ والمعنی الضمنیّ ولکن بمجرد انتهاک أیّ من هذه القواعد فیمیل الکلام إلی المعنی الضمنیّ، بحیث إنّ الکشف عن المعنی بحاجة للاهتمام بالقرائن السیاقیّة وأحوال المرسِل والمرسَل إلیه. نظرا لتوفر نهجالبلاغة لخطاب تواصلی أو تفاعلی ویتمّ توظیف اللغة فیه بشکل تداولی، فلابدّ من وجود مقاصد ضمنی فی نصوصه، فإذن یحتاج إلی التأمّل للوقوف علی المعانی التی یبتغیها الإمام علی (ع) وتستلزمها القصدیّة. اتّبع البحث الراهن المقاصد الضمنیّة فی رسائل من نهجالبلاغة عبر الاستلزامات الحواریّة المطرودة وفقا للقواعد الأربع المذکورة فی نظریّة مبدأ التعاون وخرقها فی الأسالیب اللغویّة للخطاب، اعتماداً علی المنهج الوصفیّ التحلیلیّ فی ضوء النظریّة التداولیّة. وفی النهایّة وصل إلی أنّ لغة رسائل الإمام (ع) لصلتها بالسّیاق الخارجیّ لن -تخضع لأنساق لغویّة معیّنة فحسب، بل تجربة صاحبها تنبنی علی القصدیّة التداولیّة بإلقاء مقاصده عبر التأثیر فی المخاطب، کما لجأ الإمام إلی الاستلزام مبنیّا علی خرق مبادئ التعاون؛ لأنّ مقاصده المنشودة لم یناسبها المعنى الحرفیّ للکلام، کالتهدید، والتخویف، والإرشاد، والتذکیر وغیرها؛ لهذا لجأ إلی المعنی الضمنیّ والتأویل البعید، أساساً علی الاستراتیجیّة التلمیحیّة بانتهاک کلّ من القواعد الأربع لأصل التعاون وفی رأسها قاعدة المناسبة وقاعدة الکیف وهما تحدثان عند الإمام أکثر من غیرها وذلک کلّه لشحنات قصدیّة وفکرة دینیّة ومعرفة مشترکة بین الإمام (ع) والمخاطب.
مقاله پژوهشی
زبان شناسی
سید مهدی مسبوق؛ حسین رجبی علا
چکیده
کاربردشناسی به بررسی زبان در بافت و سیاق در خلال موقعیتی خاص و در زمان و مکانی خاص می-پردازد تا اهداف گوینده و معانی مورد نظری که قصد انتقال آن به مخاطب را دارد، توضیح دهد. «پیش-انگاری»، به بررسیاطلاعاتیمیپردازد که پیشتر میان گوینده و شنونده وجود داشته و گوینده فرض میکند، شنونده از برخی اطلاعات آگاهی دارد. نهجالبلاغه ...
بیشتر
کاربردشناسی به بررسی زبان در بافت و سیاق در خلال موقعیتی خاص و در زمان و مکانی خاص می-پردازد تا اهداف گوینده و معانی مورد نظری که قصد انتقال آن به مخاطب را دارد، توضیح دهد. «پیش-انگاری»، به بررسیاطلاعاتیمیپردازد که پیشتر میان گوینده و شنونده وجود داشته و گوینده فرض میکند، شنونده از برخی اطلاعات آگاهی دارد. نهجالبلاغه به عنوان کتابی ارزشمند و گرانسنگ در باورهای اسلامی، به عنوان یک منبع مهم وغنی برای هدایت بشری به شمار میآید که با هویـت دینی خود، عمومیـت یافته است. بسنده نمودن به معانی ظاهری آن، به منزله عدم درک واقعی مفاهیم ارزشمند این کتاب جاوید است. زیرا در عمق ساختار ظاهری خود، به موضوعاتی عمیق و فراوان اشاره میکند که نیازمند کاوش و بررسی بیشتری است. در جستار پیشرو با روش توصیفی- تحلیلی و رویکرد کاربردشناختی، پیشانگاری وانواع آن در90 نمونه از ضربالمثلهای نهجالبلاغه بر اساس کتاب «الأَمثال و الحکم المستخرجه من نهجالبلاغه» نوشته محمد الغروی، مورد نقد و تحلیل قرار گرفت تا از این رهگذر خوانش و فهم دقیقتری از این امثال به دست آید. نتایج پژوهش نشان داد که امام علی(ع) ضمن توجه به قوانین تطور زبان، به صورت هنرمندانه، مفاهیم اخلاقی، اجتماعی و سیاسی مورد نظر خویش را در قالب واژگان و عبارات دارای مفاهیم پوشیده، مطرح نمودهاند که بیانگر توانش زبانی و کاربردشناختی امیر بیان (ع) است. ایشان در مسیر دستیابی به این معانی پنهان، به تشریح پیشانگاریهای ساختاری و گاه واقعیتپذیر و واقعیت ناپذیر، مخاطب را بیش از بیش به تعمق در امثال دعوت نموده است. کلید واژهها: کاربردشناسی، پیشانگاری، ضربالمثل، نهجالبلاغه.
علمی - پژوهشی
زبان شناسی
زهرا حقایقی؛ مرضیه آباد
چکیده
ساختارگرایی، رویکردی تحلیلی در مطالعات ادبی است که با تأکید بر نقش زبان در شکلدهی به معانی و ساختارهای ادبی، به کاوش در روابط بین عناصر زبانی و ساختاری متون میپردازد. در این پژوهش، با بهرهگیری از این رویکرد و با تکیه بر نظریههای رومان یاکوبسن، به بررسی دقیق و همه جانبهی قصیدهی مشهور «لامیة العجم» طغرایی پرداخته شده ...
بیشتر
ساختارگرایی، رویکردی تحلیلی در مطالعات ادبی است که با تأکید بر نقش زبان در شکلدهی به معانی و ساختارهای ادبی، به کاوش در روابط بین عناصر زبانی و ساختاری متون میپردازد. در این پژوهش، با بهرهگیری از این رویکرد و با تکیه بر نظریههای رومان یاکوبسن، به بررسی دقیق و همه جانبهی قصیدهی مشهور «لامیة العجم» طغرایی پرداخته شده است. هدف اصلی پژوهش، شناسایی و تحلیل ارتباط بین عناصر زبانی و ادبی در شکلگیری معنا در این اثر کلاسیک است. با توجه به اهمیت وشهرت «لامیة العجم»، این پژوهش تلاش میکند تا با رویکردی ساختارگرایانه، لایههای پنهان و پیچیدگیهای معنایی این قصیده را آشکار سازد. روش پژوهش مبتنی بر تحلیل زبانشناختی دقیق متن در سه سطح زبانی، ادبی و اندیشگانی است. در سطح زبانی، به بررسی عناصر صوتی مانند همآوایی و همحروفی، وزن و بحر، و همچنین هنجارشکنیهای زبانی پرداخته شده است. در سطح ادبی، تحلیل بر روی عناصر ادبی مانند استعاره، کنایه و سایر آرایههای ادبی متمرکز شده است. و در نهایت، در سطح اندیشگانی، تلاش شده است تا ارتباط بین عناصر زبانی و ادبی با مفاهیم و مضامین کلی قصیده بررسی شود. رهیافت پژوهش نشان می دهد که وزن وبحر با مفهوم و محتوای قصیده همخوانی دارد. هم حروفی و هم آوایی در شعر اندک،اما قابل ملاحظه است و غالبا از نوع تکرار آوایی ناقص است، از دیگر سو، هنجارگریزی و قاعده افزایی است که موجب برجستهسازی زبان شعری قصیده «لامیة العجم» شده است و از این میان کاربرد استعاره از بالاترین بسامد برخوردار است که نشانگر عنصر خیال و معانی ذهنی شاعر است. ساختار واژگانی و ادبی در قصیده در خدمت اندیشه و عاطفه شاعر قرار گرفته است
علمی - پژوهشی
زبان شناسی
زهرا هادوی خلیل آباد؛ حسین ایمانیان؛ روح الله صیادی نژاد
چکیده
نوشتههای جغرافیایی و سفرنامهها، سرچشمۀ بسیاری از نادانستههای انسان معاصر از دنیای قدیم است و با نگاه به آنها می-توان شناختی بهتر و دقیقتر از شیوۀ اندیشهورزی، سخنگویی، آیینها و باورهای مردم سرزمینهای گوناگون یافت. سفرنامه-نویسی و نگارش کتابهای جغرافی با موضوع انسانی، کمابیش از سدۀ سوم هجری آغاز و در سدۀ چهارم به اوج ...
بیشتر
نوشتههای جغرافیایی و سفرنامهها، سرچشمۀ بسیاری از نادانستههای انسان معاصر از دنیای قدیم است و با نگاه به آنها می-توان شناختی بهتر و دقیقتر از شیوۀ اندیشهورزی، سخنگویی، آیینها و باورهای مردم سرزمینهای گوناگون یافت. سفرنامه-نویسی و نگارش کتابهای جغرافی با موضوع انسانی، کمابیش از سدۀ سوم هجری آغاز و در سدۀ چهارم به اوج میرسد. یکی از موضوعهایی که در این نوشتهها نمودی گاه پُررنگ و بیشتر، کمرنگ دارد، اشارۀ نویسندگان به موضوعهای زبانی است. زبانشناسی جغرافیایی که از شاخههای نورستۀ زبانشناسی است میکوشد با مطالعۀ این نوشتهها، تصویری از گونههای زبانی و گویشی و پراکندگی آن در مناطق گوناگون، پیش روی خواننده بگذارد. این جستار با بیرونکشیدن مؤلفههای زبان-شناسی جغرافیایی از سفرنامههای عربی سدههای سوم تا هشتم هجری و تحلیل دادههای زبانی، به ارزش فرهنگی، سیاسی و حتی اقتصادی این دادهها برای پژوهشگر معاصر اشاره میکند.از آنجا که دربارۀ پیوندهای زبانی در سرزمینهای گشودهشده پس از اسلام، نوشتههای جداگانۀ کمتری هست، سفرنامهها سرچشمهای ارزشمند و مطمئن برای نشاندادن اندازۀ نفوذ زبانی، دینی و سیاسی گروهها یا حکومتها بهویژه اسلام در سرزمینهای گوناگون بهشمار میآید و این، بر بایستگی انجام پژوهش تأکید دارد. هدف نگارندگان، بررسی سیر تاریخی مؤلفهها و پیوندهای زبانیِ بازتابیافته در سفرنامههای سدههای سوم تا نهم است. مطالعه نشان میدهد که چندزبانگی، ویژگی-های گویشی هر منطقه، پراکندگی جغرافیایی لهجهها و زبانها، همسنجی ساختاریِ واژهها، کمارزشدانستنهایِ ذوقی برخی لهجهها و بیان علت نامگذاری جایها و کسان، مهمترین مایههای زبانی است که در سفرنامهها بازتاب یافته و هریک، پرده از مسائل اجتماعی، دینی، تاریخی و سیاسی سرزمینهای گوناگون اسلامی برمیدارد.
علمی - پژوهشی
زبان شناسی
عبدالوحید نویدی
چکیده
شغلت الدراسات النقدیة موضعا مرکزیا فی تحلیل النصوص الشعریة والنثریة؛ و من أهم الدرسات النقدیة المعاصر هی لسانیات النص التی تعد مدخلا أساسیا لدراسة اتساق الخطاب وانسجامه. هذه النظریة ذات علاقة دلالیة وتداولیة تنبئ بمدی فعالیة الخطاب ودینامیة النص، وتسهم فی تشیید عالم الخطاب الشعری وتساعد علی وضع الأطر والحدود للکشف عن عالم النصوص. ...
بیشتر
شغلت الدراسات النقدیة موضعا مرکزیا فی تحلیل النصوص الشعریة والنثریة؛ و من أهم الدرسات النقدیة المعاصر هی لسانیات النص التی تعد مدخلا أساسیا لدراسة اتساق الخطاب وانسجامه. هذه النظریة ذات علاقة دلالیة وتداولیة تنبئ بمدی فعالیة الخطاب ودینامیة النص، وتسهم فی تشیید عالم الخطاب الشعری وتساعد علی وضع الأطر والحدود للکشف عن عالم النصوص. وتأسیسا علی هذا، یهدف بحثنا هذا إلی الوقوف علی مظاهر نسیج النص ورؤیا الخطاب فی إحدی قصائد المتنبی فی مدح سیف الدولة، ودراسة الروابط الشکلیة فیها، وتحلیل الاتساق النحوی بوصفه رابطا شکلیا تتعالق به النصوص وتکتسب به نصیتها، مستخدما المنهج الوصفی التحلیلی، معتمدا علی نظریة الاتساق النصی، مؤمنا بضرورة تفعیل هذه النظریة لدراسة وتقییم المنجز الشعری، وتقدیم القراءة الجدیدة. من أهم النتائج التی توصل إلیها المقال هی أن العنصر الإحالی له حضور لافت فی القصیدة؛ فاستخدمت بنسبة کبیرة تفوق العناصر الأخری. وأکثر المحالات إلیها استخداما فی القصیدة هی الممدوح والمتنبی، وهو یتماشی مع موضوع المدح، فالإحالة الضمائریة إلی الممدوح والشاعر أسهمت إسهاما بارزا فی الربط بین أجزاء القصیدة وإحکام نسجها وبنائها. کما أن هناک تنوع فی استعمال الضمائر بین المتصل، والمنفصل، والمستتر؛الأمر الذی أدی ألی کسر الرتابة والممل عن النص. والشاعر من خلال الإحالة الداخلیة القبلیة یزید من حظوظ النص فی التماسک، أما الإحالة الضمیریة الخارجیة فتعود جمیعا إلی الممدوح والشاعر، وأن الإشارات والموصولات وأدوات المقارنة تسهم فی استمراریة القصیدة، لکنها لاتشکل أداة اتساقیة قویة بالقیاس مع عدد الضمائر المستعملة کما عنصر الحذف یشکل ظاهرة أسلوبیة بارزة فی قصیدته من أجل الإیجاز، والاقتصاد اللغوی، وإبعاد نصه عن الحشو الزائد، وإشراک المتلقی فی الکشف عن الکلمات المحذوفة.
علمی - پژوهشی
نقد ادبی
عبدالعزیز حمادی؛ ناصر زارع؛ رسول بلاوی
چکیده
تُعَدُّ دراسة الاستهلال فی النص الشعری مدخلاً أساسیاً لفهم البنیة الدلالیة والنفسیة للنص الأدبی، لا سیما فی الشعر العربی الحدیث الذی اتخذ من الرمزیة والطقوسیة أداةً لتجسید الرؤى الإبداعیة. تنبع أهمیّة هذا البحث من کونه یُسلِّط الضوء على البُعد الجمالی والوظیفی للاستهلالات المناخیة فی شعر الشاعر العراقی بدر شاکر السیاب، والتی ...
بیشتر
تُعَدُّ دراسة الاستهلال فی النص الشعری مدخلاً أساسیاً لفهم البنیة الدلالیة والنفسیة للنص الأدبی، لا سیما فی الشعر العربی الحدیث الذی اتخذ من الرمزیة والطقوسیة أداةً لتجسید الرؤى الإبداعیة. تنبع أهمیّة هذا البحث من کونه یُسلِّط الضوء على البُعد الجمالی والوظیفی للاستهلالات المناخیة فی شعر الشاعر العراقی بدر شاکر السیاب، والتی لم تحظَ بدراسة معمقة تربط بین تشکیلها الرمزی والحالة النفسیة للشاعر وانعکاسها على مضمون القصیدة، مما یُسهم فی سد ثغرة بحثیة فی حقل الدراسات النقدیة العربیة المعاصرة. کما تهدف الدراسة إلى تحلیل الدلالات الرمزیة للاستهلالات المناخیة فی دیوان "أزهار وأساطیر"، وکشف العلاقة العضویة بین اختیار المناخ (کالفصول والظواهر الجویة) والحالة النفسیة المتقلبة لبدر شاکر السیاب، فضلاً عن دور هذه الاستهلالات فی توجیه المتلقی نحو استیعاب الرؤیة الشعریة للنص الشعری. اعتمد هذا البحث المنهج الوصفی-التحلیلی فی تتبُّع الأنماط الاستهلالیة فی الدیوان، وربطها بالسیاق النفسی والموضوعی للقصائد. ومن أبرز النتائج التی توصل إلیها البحث: توظیف السیاب للمناخ کـ"شیفرة دلالیة" تُحیل إلى مضامین النص بشکل غیر مباشر، حیث اتخذ من الخریف تعبیراً عن الیأس والجفاف الروحی، ومن الربیع إیحاءً بالانبعاث والأمل، مما یُؤسس لـ"لغة مناخیة" ذات بعد وجودی. تکشف الاستهلالات عن حوار خفی بین المناخ الخارجی والداخل النفسی للشاعر، مما یجعلها جزءاً عضویاً من بنیة القصیدة لا مجرد مدخل زخرفی. إعادة تشکیل الوظیفة التقلیدیة للاستهلال الجاهلی (الوقوف على الأطلال) فی صیغة حدیثة تعتمد الانزیاح الرمزی، مما یقدّم نموذجاً لتطوّر البنیة الاستهلالیة فی الشعر العربی المعاصر. تتمثل أهمیة هذه النتائج فی کشفها عن آلیات توظیف الرمز المناخی کأداةٍ جمالیةٍ وفکریةٍ تُمیِّز شعر السیاب، وتُقدِّم منظوراً جدیداً لقراءة العلاقة بین الشکل والمضمون فی الشعر الحدیث.
علمی - پژوهشی
نقد ادبی
زینب صالحی؛ سید حسین سیدی
چکیده
ادبیات از گذشتههای دور همواره در نقش یک آیینه تمام نمای جامعه بشری ایفای نقش نموده است و ادبیات و جامعه در تقابل و تعاملی دوسویه با یکدیگر زیسته و تأثیر وتأثراتی داشتهاند. از این روی مفاهیم، معانی و گاها ساختار یک اثر ادبی به موازات تحولات جامعه دچار تغییر و دگردیسی شده است که با مرور آثار ادبی در دورههای مختلف به خوبی میتوان ...
بیشتر
ادبیات از گذشتههای دور همواره در نقش یک آیینه تمام نمای جامعه بشری ایفای نقش نموده است و ادبیات و جامعه در تقابل و تعاملی دوسویه با یکدیگر زیسته و تأثیر وتأثراتی داشتهاند. از این روی مفاهیم، معانی و گاها ساختار یک اثر ادبی به موازات تحولات جامعه دچار تغییر و دگردیسی شده است که با مرور آثار ادبی در دورههای مختلف به خوبی میتوان آن را مشاهده کرد. همان طور که تحلیل و بررسی نگاه انتقادی و اعتراضی عبدالرحمن یوسف به جامعهاش مؤید این نظرگاه است. در جستار پیشرو محتوای اشعار و آثار شعری عبدالرحمن یوسف و رابطهای که با جهان معاصرش دارد مورد بررسی قرار میگیرد و به جای شیوۀ توصیفی محض، به تأثیرپذیری محتوایی سرودههایش از محیط پیرامونش پرداخته میشود. نتایج جستار حاضر چنین است:شاعر متأثر از شرایط اجتماعی جامعه خود و ضمیر بیدار و دردمندش و بدون استفاده از واژگان پرطمطراق، لفظپردازیها و تصنعهای شعری به نقد موضوعاتی چون فقر، تضاد طبقاتی، قتل عام مردم بیگناه، تاراج سرمایههای ملی، فساد موجود در جامعه مصر، قانون مصر، شکنجه و زندانی کردن افراد بیگناه، فرقهگرایی و تفرقهافکنی، دخالت بیگانگان در امور مصری و ... پرداخته است و گاهی اوج درد و رنج وی را در نهایت استهزاء و تمسخر و ریشخند کلام وی به وضوح میتوان دید به طوری که حتی بالاترین شخص دستگاه حکومتی نیز از این زبان تند و گزندۀ وی در امان نبوده است. شایان ذکر است شاعر در کنار نقد جامعه و توصیف واقعیت تلخ آن به ریشهیابی مشکلات و ایجاد روحیه مبارزهطلبی در میان مردم مصر میپردازد.
علمی - پژوهشی
نقد ادبی
سیدحسین سیدی؛ سعیده ممیزی
چکیده
"زمان" جایگاه مهمی در مطالعات تفسیری و علوم قرآنی دارد؛ "زمان" با عناوینی همچون مکی-مدنی و ترتیب نزول، همواره در صدرِ مباحث تفسیری حضور داشته است. مقولهی مکی و مدنی در واقع به زمانِ قرآنی، در قالب دو دورهی کلی اشاره دارد، ترتیب نزول نیز به صورت جزئی، به بررسی زمانِ قرآنی میپردازد. با وجود اهمیت زمان، در نزد متخصصان علوم قرآنی و نقش ...
بیشتر
"زمان" جایگاه مهمی در مطالعات تفسیری و علوم قرآنی دارد؛ "زمان" با عناوینی همچون مکی-مدنی و ترتیب نزول، همواره در صدرِ مباحث تفسیری حضور داشته است. مقولهی مکی و مدنی در واقع به زمانِ قرآنی، در قالب دو دورهی کلی اشاره دارد، ترتیب نزول نیز به صورت جزئی، به بررسی زمانِ قرآنی میپردازد. با وجود اهمیت زمان، در نزد متخصصان علوم قرآنی و نقش بدیهی آن در مطالعات قرآنی، پژوهشهای ادبیات عربی - قرآنی، توجه زیادی بدین مقوله نداشتهاند و همین مسئله، موجب خلل و چالش در آنها شده است. بازنمایی و بازخوانی خلل احتمالی، میتواند پژوهشگران آتی را برای توجه به مقولهی زمان، مجاب کند، این انگیزهای بود که در نهایت به انتخاب عنوان مذکور، منجر شد، برای نیل به این مقصود، تعدادی از مقالات حوزهی داستانی و موضوعی - به عنوان دو زمینهی مهم مطالعات ادبی-قرآنی- به صورت تصادفی استخراج و از لحاظ توجه و عدم توجه به مقولهی «زمان» بررسی شدند. شایان ذکر است که در پژوهش حاضر از روش فراتحلیل و آماری استفاده شده است.نتایج بررسیها نشان داد؛ هم در مطالعات داستانی و هم در مطالعات موضوعی، درصد بسیار پایینی از پژوهشگران به مقولهی «زمان» توجه داشتهاند که نقصهایی را به تبع خود، به همراه آورده است؛ آسیبهایی که در مطالعات داستانی، ملاحظه شدند، عبارتند از: نادیدهانگاری ابداعهای داستان قرآنی، خلل در اجرای برخی الگوهای تحلیلی، به حاشیه رفتن غرضهای قرآنی و شکستن الگوی قرآنی در الگوی تحلیلی. در مطالعات موضوعی نیز میتوان به این چالشها اشاره کرد: مثالکاوی بدل از متنکاوی و خلل در برخی الگوهای تحلیلی.
