زبان و ادبیات عربی

اطلاعات آماری نشریه
تعداد دوره‌ها	16
تعداد شماره‌ها	37
تعداد مقالات	309
تعداد نویسندگان	425
تعداد مشاهده مقاله	510,102
تعداد دریافت فایل اصل مقاله	334,527

علمی - پژوهشی سبک شناسی

تحقیق نسبة النصّ إلی المؤلّف علی أساس مقیاس یول (دراسة أسلوبیة إحصائیة فی الثابت والمنسوب من شعر الشیخ خزعل الکعبی)

علی حیدری؛ عیسی متقی زاده؛ سید حسین مرعشی

دوره 16، شماره 3 ، آذر 1403، صفحه 1-16

https://doi.org/10.22067/jallv16.i3.2402-1378

چکیده

مرّت الأهواز بحقبٍ وحکوماتٍ مختلفة عبر التاریخ، وکان للأدباءِ فی تلک الفترات دور مهمّ فی إثراء الموروث الأدبی. والشیخ خزعل الکعبی آخر أولئک الحکام الذین بذلوا الصلات للشعراء وأقاموا مجالس أدبیة فی قصورهم. فقد درَسَ الفِقهَ وحفظ القرآن وتعلَّم الآداب العربیة، مما مکنه من نظم الشعر. وطُبِع شِعرُهُ فی کتابَین: الأول کتاب «الدرر ... بیشتر مرّت الأهواز بحقبٍ وحکوماتٍ مختلفة عبر التاریخ، وکان للأدباءِ فی تلک الفترات دور مهمّ فی إثراء الموروث الأدبی. والشیخ خزعل الکعبی آخر أولئک الحکام الذین بذلوا الصلات للشعراء وأقاموا مجالس أدبیة فی قصورهم. فقد درَسَ الفِقهَ وحفظ القرآن وتعلَّم الآداب العربیة، مما مکنه من نظم الشعر. وطُبِع شِعرُهُ فی کتابَین: الأول کتاب «الدرر الحِسان فی منظومات الشیخ خزعل خان» لعبد المسیح الأنطاکی، وورد فیه 448 بیتاً للشیخ خزعل، وکلّها ثابتة النسبة إلیه دون اعتراض. والثانی کتاب «الریاض الخزعلیة فی السیاسة الإنسانیة»، وهو من تألیف الشیخ خزعل، وورد فیه 263 بیتاً، ولکن یرَی بعض الکتّاب مثل کسروی، ومحسن الأمین، آقابزرگ الطهرانی، أنّ الکتاب قد ألّفته حاشیة الشیخ، ونُسِبَ إلیه لغایات متعدّدة. ومن هذا المنطلق، انقسم النقاد بین مؤیّد ومخالف لإدعاءات الأمین والطهرانی وکسروی. ولمّا کان مقیاس «الخاصیة» لعالم الأسلوبیة الإحصائیة «یول» یساعد فی معرفة نسبة النصّ أو رفضها إلی المؤلّف، فقد رأت هذه الدارسة ضرورة الإسهام فی إزالة الإبهام عن هذا الموضوع. واعتمدت المنهج الوصفی التحلیلی الإحصائی، لتدرس 400 اسم لکلٍّ مِن شِعر الکتابَین الدرر الحِسان، والریاض الخزعلیة، وتوازن بین توزیع تکراریة المفردات بینهما بغیة معرفة نسبة الریاض الخزعلیة علی أساس مقیاس یول. وقد توصّلت الدراسة إلی أنّ الخاصیّة فی الدرر (41.90)، وفی الریاض (49.97)، وهو اختلاف قلیل، یرجّح نسبة النصّین إلی مؤلّف واحد. وبیّنت النتائج أیضاً أن دلالة المدَی بین الکتابَین (8.07). وهو مدَی ضیّق یزید من احتمال وحدة المصدر. کذلک جاءت القیمة المتوسطة (1.12)، وهی رقم یزید کذلک من احتمال وحدة المؤلّف للنصّین، کما أظهر الرسم البیانی أنّ لتوزیع تکرار الأسماء بین الکتابَین تشابها کبیرا یقوّی احتمال نسبة شِعر الکتابَین للشیخ خزعل الکعبی.

مقاله پژوهشی مکاتب نقدی

تحلیل عنصر الإحالة من معیار الاتساق النصی فی القصائد الأدونیسیة )هذا هو إسمی، وقصائد أخری(، علی ضوء نظریة هالیدای ورقیة حس ن

پرویز احمدزاده هوچ؛ جعفر امشاسفند؛ شهلا حیدری

دوره 16، شماره 3 ، آذر 1403، صفحه 17-33

https://doi.org/10.22067/jallv16.i3.2311-1330

چکیده

فی معیار الاتساق وإثبات نسقیة النص وانسجامه، وفی باب معرفة نصیته من اللانص، یعد عنصر الإحالة من أهم العناصر التی یبرز نفسه، لأنّه یدخل من باب الاهتمام بالشرح اللغوی والنحوی، ویقوم بتحلیل النص ومعاییره التناسقیة، حتى یکشف مدى المفاهیم الدلالیة فیه. ولا یقتصر دور الإحالة على ذلک، بل تتمثل مهمتها کذلک فی تفسیر خبایا ذلک النص بواسطة ... بیشتر فی معیار الاتساق وإثبات نسقیة النص وانسجامه، وفی باب معرفة نصیته من اللانص، یعد عنصر الإحالة من أهم العناصر التی یبرز نفسه، لأنّه یدخل من باب الاهتمام بالشرح اللغوی والنحوی، ویقوم بتحلیل النص ومعاییره التناسقیة، حتى یکشف مدى المفاهیم الدلالیة فیه. ولا یقتصر دور الإحالة على ذلک، بل تتمثل مهمتها کذلک فی تفسیر خبایا ذلک النص بواسطة المخططات اللغویة التی یستخدمها کأدوات کاشفة وإثباتیة للنصوص. إذاً الإحالة من أکثر تلک الأدوات المهمة التی بإمکانها تبیین العلاقات المعنویة والمختبئة داخل النص، والتی تثبت بأنَّه نص متناسق وکامل ویمتلک المکانیزمات اللازمة فی تشکیل هذا التناسق. وإنّها تُعد بمثابة الرابط الذی یربط مفردات النص لغویاً ونحویاً فی نص واحد. الإحالة تظهر من خلال الضمائر، وأسماء الإشارة، وأسماء الموصولة والأدوات المقارنة فیه. وبالاعتماد على المنهج الوصفی التحلیلی، اختارت هذه الدراسة قصائد الشاعر أدونیس فی دیوانه المتسم بـ«هذا هو اسمی، وقصائد أخرى»، لتتوصل إلى أهم النتائج التی تشیر إلى أنّ الإحالة الخارجیة فی النص الأدونیسی قد تحتوی على وقائع من العالم المحیط به، کما مثلت فی کثیر من قصائده مقاما تخاطب به شخوص معینة. واعتمدت هذه الإحالات، على ضمائر المتکلم والمخاطب بکثرة، لأنَّها أکثر تأثیرًا فی ترابط النصوص من غیرها، ولأنّها تحیل إلى الشاعر وإلى المخاطَب فی مقام معین، لذلک نستنتج بأنَّها من أقوى أقسام الإحالة المستخدمة فی النص، حیث جعلت فیه تناسقاً ملحوظاً جداً. وکذلک المعاییر النصیة فی الدیوان الشعری المذکور، أتت بنسب متفاوتة بین اللغویة والتداولیة وهی خلقت ذلک الترابط بین أجزاء ومقاطع القصائد وتلاحمها. وفی تحلیل المستوى الترکیبی، تبینت مُرونة اللغة الشعریة عند أدونیس، حیث کانت النسقیة الموجودة بین العلاقات اللغویة فی أشعاره تخرق القواعد المعجمیَّة. وأما عن دراسة الفارق بین عنصر الاستبدال وعنصر الإحالة الذی ذُکر فی الدراسة، فخلصت النتائج إلى أولویة الإحالة على الاستبدال، نظرًا لبروزها الأکبر وتناسقها الأوضح فی هذه القصائد.

علمی - پژوهشی نقد ادبی

النسق الثقافی الغربی منظوراً إلیه فی خماسیّة مدن الملح «مقاربة نقدیّة ثقافیّة»

علی پورحمدانیان؛ حجت رسولی؛ امیر فرهنگ نیا

دوره 16، شماره 3 ، آذر 1403، صفحه 34-54

https://doi.org/10.22067/jallv16.i3.2304-1253

چکیده

یعدّ النقد الثقافی من أهمّ مراحل نضج النقد بتوجیهه الأنظار نحو القضایا والتحدیات الّتی صادفها الإنسان فی بؤرة تطوّرات العهد الحدیث والّتی لایستثنی منها الأدب. نظریّة الأنساق الثقافیّة تبحث عن علاقة الأنساق المضمرة والمتجذّرة فی ثقافة الإنسان والأدب، وهی من أهم فروع النقد الثقافی الّتی وجّه عبد الله الغذّامی الأنظار إلی مکانتها ... بیشتر یعدّ النقد الثقافی من أهمّ مراحل نضج النقد بتوجیهه الأنظار نحو القضایا والتحدیات الّتی صادفها الإنسان فی بؤرة تطوّرات العهد الحدیث والّتی لایستثنی منها الأدب. نظریّة الأنساق الثقافیّة تبحث عن علاقة الأنساق المضمرة والمتجذّرة فی ثقافة الإنسان والأدب، وهی من أهم فروع النقد الثقافی الّتی وجّه عبد الله الغذّامی الأنظار إلی مکانتها فی الثقافة العربیّة. خماسیة مدن الملح لعبد الرحمن منیف من أهمّ السردیات العربیة التی استطاعت أن تقدّم صورةً عن العلاقة الجدلیّة بین العربی والغربی، حیث تناول هذا العمل الأدبی قضایا ثقافیّة واجتماعیّة مهمّة لا یسهل سبر غورها إلّا من منظار النّقد الثقافی. حاول هذا المقال أن یتناول الأنساق الثقافیة الغربیة المثیرة للجدل فی خماسیّة مدن الملح ومواجهة الأنساق الثقافیة العربیّة لها، کما أنّ الباحثین توقّفوا عند موقف الشخصیات العربیة وأنساقها من الطوابع الثقافیة للآخر، وفقاً للمنهج الوصفی التحلیلی، وارتکازاً على التحلیل النقدی الثقافی والإطار العام لنظریّة الأنساق الثقافیّة لعبد الله الغذامی. تکمن أهمیة دراسة خماسیّة مدن الملح من هذا المنظور فی التقابل العربی والغربی الذی کوّن حبکة الروایة، التقابل والصراع المتجذّر فی الواقع والذی یحکی عن الأزمات والصراعات الجدیّة التی باتت تعانی منها البلدان العربیّة فی مواجهتها مع الآخر. یهدف هذا البحث إلی الکشف عن أهمّ الأنساق الثقافیة الغربیّة الأکثر تفاعلاً وجدلیّة من منظور العربی، وکذلک کیفیة ظهور موقف الشخصیات العربیة وأنساقها بالنسبة إلى الطوابع الثقافیة للآخر. یحکی قسم من نتائج هذا البحث أن النسق التکنولوجی الغربی فی مواجهته النسق الأسطوری المضمر وکذلک النسق الاجتماعی الحداثی الغربی فی لقائه مع النسق البدوی أهم الأنساق الثقافیة الغربیة المثیرة للجدل، إذ فُسّرت الأنساق التکنولوجیّة حسب الأنساق الأسطوریة المضمرة للعربی والّتی کشفت عن مدی دور الأنساق الأسطوریة البارز فی الثقافة العربیة، کما أنّ الأنساق البدویة حاولت تفسیر الأنساق الاجتماعیة الحداثیة للغربی. هذا وإنّ نظرة العربی إلى الآخر الغربی لم تکن نظرة استطلاعیة استکشافیة، بل ظهرت محاولات تفسیر الأنساق الغربیة بواسطة الشخصیات العربیة حرصاً على الأنساق الثقافیة العربیة المضمرة وحفاظاً على سلامتها أمام الآخر.

علمی - پژوهشی معناشناسی

الرموز الدینیة فی أشعار عبدالمطلب الحلی

علی ساکی؛ محمدجواد اسماعیل غانمی؛ سهاد جادری

دوره 16، شماره 3 ، آذر 1403، صفحه 55-73

https://doi.org/10.22067/jallv16.i3.2303-1245

چکیده

یُوظَّفُ الرمزُ بمستویاته المختلفة فی البیان، لأغراض بلاغیة ودلالیة، ویعتبر أداة مفیدة للتعبیر عن المواقف الفکریة والمشاعر والأحاسیس وتصویر ما یرنو إلیه الشاعر من مقاصد تعبیریة، وقد یساهم هذا الفن التعبیری فی ﺧﺼﻮﺑﺔ ﺍﻟﻨﺺ ﻭﺇﺛﺮﺍﺋﻪ، عندئذ یلجأ الشاعر الملتزم إلی توظیف الرموز فی أشعاره لبیان الزوایا المتعددة فی الأشخاص المحبَبِین ... بیشتر یُوظَّفُ الرمزُ بمستویاته المختلفة فی البیان، لأغراض بلاغیة ودلالیة، ویعتبر أداة مفیدة للتعبیر عن المواقف الفکریة والمشاعر والأحاسیس وتصویر ما یرنو إلیه الشاعر من مقاصد تعبیریة، وقد یساهم هذا الفن التعبیری فی ﺧﺼﻮﺑﺔ ﺍﻟﻨﺺ ﻭﺇﺛﺮﺍﺋﻪ، عندئذ یلجأ الشاعر الملتزم إلی توظیف الرموز فی أشعاره لبیان الزوایا المتعددة فی الأشخاص المحبَبِین عنده، استشعاراً بعظمتهم، وتذکریاً لمناقبهم وما حَلَّ بهم. من هذا المنطلق، وظَّفَ الشاعرُ السید عبدالمطلب الحلی العدید من الرموز الدینیة، معبراً من خلالها عن شخصیة الإمام الحسین علیه السلام وأهل بیته الأطهار، والشخصیات الدینیة فی عصره،کذلک الأماکن المقدسةکالمدینة المنورة وکربلاء والطف، فقد جاءت فی هذا المجال إشارات مباشرة وتارة إشارات غیر مباشرة أتت علی شکل الکنایة والرمز من خلال توظیف الکنی والألقاب والصفات والنعوت. من خلال البحث والتحری فی قصائد الشاعر وجدنا فی معجمه الشعری أهمَّ و أبرزَ الرموزِ الدینیة وهی: بَنی الهدُی، سِبط محمد، کربلاء، الطف، الرضیع، حَرَمُ اللهِ، بَناتُ المُصطَفى، أسَدَ اللهِ، حُلُمُ النَّبلِ، رَبَّةِ خِدرٍ، رَبَّةَ کورٍ، أعضاءَ النبوَّةِ، حَامِی الحقیقةِ، کشَّافَ الملماتِ، بسَّامَ العَشیات، أبا صالحٍ، رُکنُ الدّینِ، کافِلُ الأیتامِ. هذه المفردات والعبارات الرمزیة بما تحمله من دلالات وإشارات، تنمّی القدرة الإیحائیة للقصیدة؛ لأن الشخصیات المستدعاة والأماکن المقدسة، غالبا ما یکون لها فی الذهن والوجدان إیحاءات دلالیة وعاطفیة تفرض علی القارئ نوعاً من التماهی مَعها. یتناول هذا المقال، الکشف عن الرموز الدینیة الواردة فی أشعار عبدالمطلب من شخصیات وأماکن مقدسة. وقد اعتمدنا فی دراستنا على المنهج الوصفی والتحلیلی، وقمنا باستقراء الأبیات التی تدلُّ علی الرموز الدینیة، ذاکرین حقولها الدلالیة. بعض النتائج تشیر إلی أن الشاعر عبدالمطلب الحلی فی ترمیزه الدینی وخاصة أهل البیت علیهم السلام ورجال الدین وجد طاقات إیحائیة خصبة وغنیة للتعبیر عن مشاعره وأفکاره. والشخصیات الدینیة والأماکن المقدسة التی رمز إلیها الشاعر تَدلُّ فی ذاتها علی الرفض والصمود والتحدی والنضال ومکافحة الظلم والطغیان.

مقاله پژوهشی زبان شناسی

الاستلزام التخاطبی فی ثمان من الرسائل السیاسیة لنهج البلاغة علی ضوء نظریة مبدأ التعاون

علی باقری؛ علی اکبر نورسیده؛ علی ضیغمی

دوره 16، شماره 3 ، آذر 1403، صفحه 74-91

https://doi.org/10.22067/jallv16.i3.2408-1446

چکیده

إنّ الاستلزام التخاطبیّ من أهم الاتجهات التداولیّة التی تنبنی علی المعنی الاستعمالیّ؛ حیث تقوم هذه النظریّة علی أننا نقول شیئاً ونستلزم شیئاً آخر وذلک من خلال الاهتمام بالملابسات القائمة فی استعمال اللغة للتعبیر عن المقاصد التلمیحیّة التی تتخطّى بنیتها النصّیّة إلی سیاق الموقف. لقد أقرّ بول غرایس بالاستلزام التخاطبیّ علی مبدأ ... بیشتر إنّ الاستلزام التخاطبیّ من أهم الاتجهات التداولیّة التی تنبنی علی المعنی الاستعمالیّ؛ حیث تقوم هذه النظریّة علی أننا نقول شیئاً ونستلزم شیئاً آخر وذلک من خلال الاهتمام بالملابسات القائمة فی استعمال اللغة للتعبیر عن المقاصد التلمیحیّة التی تتخطّى بنیتها النصّیّة إلی سیاق الموقف. لقد أقرّ بول غرایس بالاستلزام التخاطبیّ علی مبدأ التعاون، وذلک باستخدام أربع قواعد، هی: قواعد الکمّ، والکیف، والمناسبة، والطریقة، وذلک قصدا لاتّباع طرفی الخطاب من قوانینه؛ فإنّ مراعاة هذه القواعد فی الخطاب تؤدّی إلی التسویة بین المعنی الحرفیّ والمعنی الضمنیّ ولکن بمجرد نقض أیّ من هذه القواعد سیمیل الکلام إلی المعنی الضمنیّ، بحیث یحتاج الکشف عن المعنی إلی الاهتمام بالقرائن السیاقیّة وأحوال المرسِل والمرسَل إلیه. ونظرا لوجود الخطاب التواصلی والتفاعلی فی نهج البلاغة وبسبب التوظیف التداولی للّغة، فلابدّ من وجود مقاصد ضمنیة فیه، وهذا یستدعی التأمّل للوقوف علی المعانی التی یبتغیها الإمام علی (ع) وتستلزمها القصدیّة. تتبّع البحث الراهن المقاصد الضمنیّة فی ثمان من الرسائل السیاسیة عبر رصد الاستلزامات الحواریّة وفقا للقواعد الأربعة المذکورة فی نظریّة مبدأ التعاون وخرقها فی الأسالیب اللغویّة للخطاب، معتمداً علی المنهج الوصفیّ التحلیلیّ فی ضوء النظریّة التداولیّة. یستنتج من البحث أنّ لغة رسائل الإمام (ع) لم تخضع لأنساق لغویّة معیّنة فحسب، بل إنّ تجربة صاحبها تنبنی علی القصدیّة التداولیّة بعرض مقاصده للتأثیر فی المخاطب، وذلک لصلتها بالسّیاق الخارجیّ، کما وظّف الإمام (ع) الاستلزام مبنیّا علی خرق مبدأ التعاون؛ لأنّ مقاصده لم یناسبها المعنى الحرفیّ للکلام، مثل التهدید، والتخویف، والإرشاد، والتذکیر وغیرها؛ لهذا استخدم المعنی الضمنیّ والتأویل البعید، بناءً علی الاستراتیجیّة التلمیحیّة بانتهاک کلّ القواعد الأربعة لمبدأ التعاون، وفی رأسها قاعدة المناسبة وقاعدة الکیف، حیث یعبّر الإمام (ع) عنهما أکثر من غیرهما وذلک کلّه لشحنات قصدیّة وفکرة دینیّة ومعرفة مشترکة بینه (ع) والمخاطب.

علمی - پژوهشی نقد ادبی

دلالة الاستهلالات المناخیّة فی دیوان "أزهار وأساطیر" لبدر شاکر السیّاب

عبدالعزیز حمادی؛ ناصر زارع؛ رسول بلاوی

دوره 16، شماره 3 ، آذر 1403، صفحه 92-110

https://doi.org/10.22067/jallv16.i3.2406-1428

چکیده

تُعَدُّ دراسة الاستهلال الشعری مدخلاً أساسیاً لفهم البنیة الدلالیة والنفسیة للنص الأدبی، لا سیما فی الشعر الحدیث الذی اتخذ من الرمزیة والطقوسیة أداةً لتجسید الرؤى الإبداعیة. تنبع أهمیّة هذا البحث من کونه یُسلِّط الضوء على البُعد الجمالی والوظیفی للاستهلالات المناخیة فی شعر بدر شاکر السیاب، والتی لم تحظَ بدراسة معمقة تربط بین ... بیشتر تُعَدُّ دراسة الاستهلال الشعری مدخلاً أساسیاً لفهم البنیة الدلالیة والنفسیة للنص الأدبی، لا سیما فی الشعر الحدیث الذی اتخذ من الرمزیة والطقوسیة أداةً لتجسید الرؤى الإبداعیة. تنبع أهمیّة هذا البحث من کونه یُسلِّط الضوء على البُعد الجمالی والوظیفی للاستهلالات المناخیة فی شعر بدر شاکر السیاب، والتی لم تحظَ بدراسة معمقة تربط بین تشکیلها الرمزی والحالة النفسیة للشاعر وانعکاسها على مضمون القصیدة، مما یُسهم فی سد ثغرة بحثیة فی حقل الدراسات النقدیة العربیة المعاصرة. کما تهدف الدراسة إلى تحلیل الدلالات الرمزیة للاستهلالات المناخیة فی دیوان "أزهار وأساطیر"، وکشف العلاقة العضویة بین اختیار المناخ (کالفصول والظواهر الجویة) والحالة النفسیة المتقلبة للسیاب، فضلاً عن دور هذه الاستهلالات فی توجیه المتلقی نحو استیعاب الرؤیة الشعریة للنص. اعتمد البحث المنهج الوصفی-التحلیلی فی تتبُّع الأنماط الاستهلالیة فی الدیوان، وربطها بالسیاق النفسی والموضوعی للقصائد. ومن أبرز النتائج التی توصل إلیها البحث أنّ السیاب وظف المناخ کـ"شیفرة دلالیة" تُحیل إلى مضامین النص بشکل غیر مباشر، حیث اتخذ من الخریف رمزا للیأس والجفاف الروحی، ومن الربیع إیحاءً بالانبعاث والأمل، مما یُؤسس لـ"لغة مناخیة" ذات بعد وجودی. تکشف الاستهلالات عن حوار خفی بین المناخ الخارجی والداخل النفسی للشاعر، مما یجعلها جزءاً عضویاً من بنیة القصیدة لا مجرد مدخل زخرفی. کذلک أعاد السیاب تشکیل الوظیفة التقلیدیة للاستهلال الجاهلی (الوقوف على الأطلال) فی صیغة حدیثة تعتمد الانزیاح الرمزی، مما یقدّم نموذجاً لتطوّر البنیة الاستهلالیة فی الشعر العربی المعاصر. تتمثل أهمیة هذه النتائج فی کشفها عن آلیات توظیف الرمز المناخی کأداةٍ جمالیةٍ وفکریةٍ تُمیِّز شعر السیاب، وتُقدِّم منظوراً جدیداً لقراءة العلاقة بین الشکل والمضمون فی الشعر الحدیث.

تحلیلی روانکاوانه از داستان «سیاه زنگی» از کتاب «شیهه‌ اسب سفید» زکریا تامر

دوره 4، شماره 7 ، اسفند 1391

https://doi.org/10.22067/jall.v4i7.19807

چکیده

داستان سیاه زنگی اثر زکریا تامر داستان نویس سوری است که در فضایی سوررئالیستی رخ می‌دهد و به شیوه سیال ذهن روایت می‌شود و به این دلیل، شخصیت ها و حوادث داستان برگرفته از ناخودآگاه نویسنده اند. این مقاله در تحلیل داستان مذکور به تحلیل شخصیت های داستان و حوادث آن از منظر نظریه های روانکاوی جدید پرداخته است و هریک از شخصیت های داستان ... بیشتر

بررسی معانی کاربردی افعال مزید در قرآن مجید (بررسی موردی)

دوره 10، شماره 18 ، بهمن 1397، ، صفحه 37-64

https://doi.org/10.22067/jall.v10i18.67463

چکیده

قرآن کریم در مقام نزول از علم الهی به عالم طبیعت به اقتضاء زبان مخاطبان نخستین، در قالب تجلّی به زبان عربی نازل شده، برخوردار از همه مختصات و تکنیک‌های ادبیات بشری است. یکی از آن مختصات که ویژه زبان عربی و از جمله امتیازات زبانی آن است، امکان توسعۀ معنای افعال مجرد از طریق انتقال به ابواب مزید است. افعال بکار رفته در ابواب مزید تقریباً ... بیشتر

بازخوانی رمزگان‌شناختی اشعار محمد عفیفی مطر بر اساس سیاق سخن و طبقه‌بندی آن بر پایه نظریه دنیل چندلر

دوره 13، شماره 4 ، اسفند 1400، ، صفحه 40-62

https://doi.org/10.22067/jallv13.i4.2102-1027

چکیده

رمزگان یا صورت تأویل شده رمز بر اساس سیاق سخن و چیدمان طولی و عرضی اجزای آن، یکی از مهم‌ترین و در عین‌ حال پیچیدهترین طرق رسیدن به لایههای نهان هر سروده یا نوشتار ادبی و کشف وجوه نامحسوس آن به شمار میآید که شاعر یا نویسنده در آن از رمز به گستره مشهودی بهرهبرداری کرده باشد. نوشتار حاضر با رویکرد توصیفی تحلیلی پس از ارائه ... بیشتر رمزگان یا صورت تأویل شده رمز بر اساس سیاق سخن و چیدمان طولی و عرضی اجزای آن، یکی از مهم‌ترین و در عین‌ حال پیچیدهترین طرق رسیدن به لایههای نهان هر سروده یا نوشتار ادبی و کشف وجوه نامحسوس آن به شمار میآید که شاعر یا نویسنده در آن از رمز به گستره مشهودی بهرهبرداری کرده باشد. نوشتار حاضر با رویکرد توصیفی تحلیلی پس از ارائه تعریفی جامع از مفهوم رمز، با تکیه بر نظریه دنیل چندلر مبنی بر آفریده شدن رمزگان تازه از بطن رمز ادبی مستعمل و امکان طبقهبندی آن در زیر مجموعههای گوناگون مانند اجتماعی، سیاسی و یا حتی تفسیری و زبانی به بازخوانی شعر محمد عفیفی مطر میپردازد. این بازخوانی به بررسی سیاقی سروده وی یعنی تبیین تأثیرپذیری هر رمز از واژگان و تعابیر هر عبارت و میزان این اثربخشی در آفرینش معانی تازه و بدیع اهتمام دارد. این پژوهش قصد دارد تا نوآوری محمد عفیفی مطر در سرودن اشعار عمیق و لایهبندی شده با به‌کارگیری رموز مستعمل ادبی و خلق رمزگان تازه به‌ واسطه آن‌ها را شرح داده و حاصل را به یاری نظریه دنیل چندلر طبقهبندی نماید. شاعر همواره در تلاش بوده است تا از رمز تنها بهرهبرداری ادبی نکرده بلکه با استفاده از آن سعی داشته تا گاهی در لباس یک مصلح اجتماعی و گاه در کسوت یک ناقد سیاسی به اصلاح جامعه و نقد وضع سیاسی مواجه با خود بپردازد؛ وی در این امر تنها به شرح نقطه ضعف موجود اکتفا نکرده و به طرح راه حلی مطلوب از نظر خود نیز پرداخته است.

آشنایی‌زدایی در دیوان شعری عرار (مطالعه موردی؛ پنج قصیده: یاحلوة النظرة، متی، راهب الحانة، قالوا أناب، شباب)

دوره 8، شماره 14 ، اسفند 1395، ، صفحه 1-26

https://doi.org/10.22067/jall.v8i14.54359

چکیده

آشنایی‌زدایی، خروج از مألوف و آشناست؛ خروجی که در پی آن در خواننده یا شنونده سخن، شگفتی حاصل شود؛ یعنی شاعر یا ادیب با زدودن تکرار از زبان، سخنی زیبا و تأثیرگذار خلق کند. شگرد شاعر یا ادیب این است که عادت را از زبان می‌زداید و زبانی نو می‌آفریند؛ زبانی که مهم‌ترین هدفش برجسته‌سازی گفتار است و این همان زبان شعر است. آشنایی‌زدایی، ... بیشتر آشنایی‌زدایی، خروج از مألوف و آشناست؛ خروجی که در پی آن در خواننده یا شنونده سخن، شگفتی حاصل شود؛ یعنی شاعر یا ادیب با زدودن تکرار از زبان، سخنی زیبا و تأثیرگذار خلق کند. شگرد شاعر یا ادیب این است که عادت را از زبان می‌زداید و زبانی نو می‌آفریند؛ زبانی که مهم‌ترین هدفش برجسته‌سازی گفتار است و این همان زبان شعر است. آشنایی‌زدایی، در نظرِ صورتگرایانِ روس، هر نوع نوآوری در قلمروِ ساخت و صورت‌ها است و هر پدیدۀ کهنه‌ای را در صورتی نو در آوردن؛ یعنی"هنر سازه" را از نو زنده و فعّال کردن. مثلاً یک تشبیه را که به علّت تکرار، دستمالی شده و نمی‌تواند فعّال باشد، از طریقی فعّال کردن. مصطفی وهبی التل متخلص به عرار، شاعر، ادیب و روشنفکر اردنی است. در شعر وی نشانه‌هایی از عشق، شراب و مستی، هستی و نیستی، زندگی و مرگ، عیاشی و خوشگذرانی را می‌توان دید، یکی از ویژگی‌های برجسته شعر وی آشنایی‌زدایی است که قاعده افزایی، هنجارشکنی در قافیه، تصاویر زیبا و ترکیب‌های نوین، انسجام و هماهنگی در شعر، از شیوه‌های آن است. در این پژوهش سعی بر آن است تا بر اساس نظریه‌های صورتگرایان و با ارائه مقدمه‌ای کوتاه در نقد صورتگرایی و اصول آن، شیوه‌های آشنایی‌زدایی در پنج قصیدۀ منتخب از دیوان عرار با روش تحلیلی - توصیفی مورد بررسی قرار گیرد و به این سؤال پاسخ دهد که: کدام‌یک از شیوه‌های آشنایی‌زدایی در این پنج قصیده متداول بوده است و هدف وی از این رویکرد ادبی چه بوده است؟ و ازجمله نتایج این جستار، آشنایی‌زدایی است که آن را در قالب قاعده افزایی، توازن آوایی، هنجارشکنی در قافیه، تجدید و نوآوری در برخی اوزان عروضی خلیلی می‌توان به شمار آورد.

روانشناسی تطبیقی رنگ‌ها در «سقط الزند» معرّی و دیوان رودکی برپایه نظریه ماکس لوشر

دوره 11، شماره 1 ، فروردین 1398، ، صفحه 1-24

https://doi.org/10.22067/jall.v11i2.45820

چکیده

ابوالعلاء معری، شاعر نابینای عرب و رودکی، شاعر نابینای فارسیزبان، در تصاویر شعری خود استفادة قابل ملاحظه‌ای از رنگ دارند. از آن‌جا که شعر آیینة تمام‌نمای روحیات روانی شاعر است؛ تحقیق در رنگ‌های به‌کار رفته در آن نیز می‌تواند از اهمیت بالایی برخوردار باشد و به عنوان ابزاری مهم در شناسایی هنجارها، واکنش‌ها و رفتارهای شاعر قلمداد ... بیشتر ابوالعلاء معری، شاعر نابینای عرب و رودکی، شاعر نابینای فارسیزبان، در تصاویر شعری خود استفادة قابل ملاحظه‌ای از رنگ دارند. از آن‌جا که شعر آیینة تمام‌نمای روحیات روانی شاعر است؛ تحقیق در رنگ‌های به‌کار رفته در آن نیز می‌تواند از اهمیت بالایی برخوردار باشد و به عنوان ابزاری مهم در شناسایی هنجارها، واکنش‌ها و رفتارهای شاعر قلمداد گردد. جستار پیش‌رو با هدف روان‌شناسی شخصیت معری و رودکی بر اساس آزمایش رنگ ماکس لوشر، و با فرض این‌که خصوصیات رفتاری این دو شاعر نابینا قرابت‌هایی بسیار زیادی با هم دارند، در تلاش است تا با روش توصیفی-تحلیلی رنگ‌های «سقط الزند» معری و دیوان رودکی را بررسی و تحلیل کند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که از میان چهار گروهِ رنگِ نظریة لوشر، گروه اول و دومِ رنگهای اشعار هر دو شاعر دقیقاً مانند هم است. بر این اساس، معری و رودکی هر دو افرادی هستند که از تحریکات شدید که منجر به جدایی آنها از جامعه می‌گردد، رنج می‌برند و امیدوارند که بتوانند بر بسیاری از محدودیت‌های خود فائق آیند. با این تفاوت که ابوالعلاء علی‌رغم تمایلات درونی به ایجاد روابط صمیمی، روابط عاطفی خود را شدیداً کنترل می‌‌کند و فقط افرادی را به حیطة شخصی خود نزدیک می‌کند که نگرشی مشابه او دارند و همانند او می‌اندیشند؛ ولی رودکی تمایل به ایجاد روابط اجتماعی و مهرورزانة خویش را بهراحتی آشکار مینماید و از اینکه به نیاز او برای عشقورزی و درک محبت متقابل، پاسخیداده نمیشود، احساس ناشکیبایی میکند.

علمی - پژوهشی

بازتولید رمزگان سروده "لِکُلّ امرِئٍ مِن دَهرِهِ ما تَعَوّدا" متنبی (بر اساس الگوی رمزگان رولان بارت)

گل افروز محبی؛ روح الله صیادی نژاد؛ امیرحسین رسول نیا؛ عباس اقبالی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 15 اردیبهشت 1403

https://doi.org/10.22067/jall.2023.75128.1107

چکیده

نقد ساختاری از‌ جمله تحلیل‌هایی است که در راستای معنازایی در قرن بیستم و در پی نشانه‌شناسی سوسوری به شکوفایی رسید. «رولان بارت» _نشانه‌شناس و نظریه‌پرداز فرانسوی_ از‌ جمله منتقدان ساختارگرایی است که اهمیّت نظریات‌اش در پی تحوّل‌زایی و ماجراجویی نشانه‌شناختی و ایجاد نوعی نشاط فکری در تحلیل‌ها، نقد مدرن و جریان ساختارگرایی ... بیشتر نقد ساختاری از‌ جمله تحلیل‌هایی است که در راستای معنازایی در قرن بیستم و در پی نشانه‌شناسی سوسوری به شکوفایی رسید. «رولان بارت» _نشانه‌شناس و نظریه‌پرداز فرانسوی_ از‌ جمله منتقدان ساختارگرایی است که اهمیّت نظریات‌اش در پی تحوّل‌زایی و ماجراجویی نشانه‌شناختی و ایجاد نوعی نشاط فکری در تحلیل‌ها، نقد مدرن و جریان ساختارگرایی می‌باشد. وی مدلی را مبتنی بر رمزگان جهت تحلیل متن ارائه ‌نموده ‌است که از ورای آن و با کمک بافت متن می‌توان بدون نیاز به حضور مؤلف و تنها به کمک زبان گویای متن به تحلیل ساختار متون مختلف پرداخت. این مدل معناساز که رمزگان را صدای متن می‌شناسد متشکل از رمزگان هرمنوتیک یا معمّایی، رمزگان پروآیرتیک یا کنشی، رمزگان معنابنی یا ضمنی، رمزگان نمادین یا تقابلی و رمزگان فرهنگی یا ارجاعی است. هدف اصلی این مقاله، کاربرد رویکرد تحلیل بارت جهت معناکاوی و تفسیر متن سروده‌ی (لِکُلِّ امرِئٍ مِن دَهرِهِ ما تَعَوَّدا) اثر متنبی است که مبتنی بر روش توصیفی‌تحلیلی است. دستاورد تحقیق بیان‌گر آن ‌است که مدل رمزگانی بارت گویای حضور رمزگان در نقاط مختلف پیکره‌ی متن است و نوعی پراکندگی معنایی در سطح متن را نمایان می‌سازد که بر متون منظوم کلاسیک نیز قابل اجراست. ظهور رمزگان معمّایی سروده جهت معرفی سیف‌الدّوله است. رمزگان کنشی نیز جنگاوری وی را به‌عنوان کنش‌گر اصلی، روایت می‌کند. رمزگان معنایی و نمادین در پی معناسازی برای دو شخیصت اصلی و فعّال متن یعنی سیف‌الدّوله و متنبی دو گروه خیر و شر را در مقابل هم قرار داده‌اند. کلان‌رمزگان فرهنگی متن نیز نشان‌گر پیوند آن با عناصر اجتماعی و اعتقادی قدرت، تکسب، ایدئولوژی و تأثیرپذیری از آن‌هاست که در قسمت پایانی سروده نوعی معلومات عمومی را برای خواننده خلق می‌نماید.

علمی - پژوهشی

خوانش تحلیلی تکنیک بازگشت زمان در رمان الفهرس سنان أنطوان با تکیه بر نظریۀ زمان روایت ژرار ژنت

ساناز طوقی؛ امیرحسین رسول نیا؛ علی نجفی ایوکی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 11 دی 1403

https://doi.org/10.22067/jall.2024.87536.1405

چکیده

یکی از پایه‌های اساسی هر داستان بر عنصر زمان بنا شده است و دراصل شاکلۀ هر روایت، ترسیم وقایع در چارچوب شاخصۀ زمان می‌باشد؛ اما آشفتگی زمانی در نقل رویدادها گاهی اوقات، جای روایت منطقی و معمول جریان یک داستان را می‌گیرد. سنان أنطوان یکی از نویسندگان عرصۀ رمان عربی است که با اتخاذ شیوۀ درهم تنیدن زمان‌ها در ساحت رمان و به چالش کشیدن ... بیشتر یکی از پایه‌های اساسی هر داستان بر عنصر زمان بنا شده است و دراصل شاکلۀ هر روایت، ترسیم وقایع در چارچوب شاخصۀ زمان می‌باشد؛ اما آشفتگی زمانی در نقل رویدادها گاهی اوقات، جای روایت منطقی و معمول جریان یک داستان را می‌گیرد. سنان أنطوان یکی از نویسندگان عرصۀ رمان عربی است که با اتخاذ شیوۀ درهم تنیدن زمان‌ها در ساحت رمان و به چالش کشیدن زمان روایت حوادث و رویدادها، هنرمندانه سبک نوینی را در مخل‌کردن روایت برخط زمانی پیشه کرده‌ که امروزه نزد بسیاری از روایت‌شناسان معاصر مولفه‌ای درخور توجه است. در پرتو این مسأله، پژوهش حاضر در صدد است تا با روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر نظریۀ زمان روایی ژرار ژنت -که به باور منتقدان، کامل‌ترین تئوری عرصۀ مفهوم زمان روایی است - به تحلیل کاربست شگرد بازگشت زمانی در رمان الفهرس و خوانش عوامل موثر در جابه‌جایی زمانی موجود در آن بپردازد. در واقع هدف از این مقاله، کشف علل تزلزل زمانی و بازگشت به گذشته در روایت مورد نظر است. طبیعی است که تبیین مبانی مولفۀ زمان روایت ژنت در شناخت مولفه‌های اثرگذار در این انحراف زمانی و ایجاد بستر مناسب جهت خوانش آسان رمان از سوی مخاطب ضرورت دارد. نتیجۀ تحقیق حاکی از این است که شاخصۀ بازگشت زمانی داخلی، بارزترین مولفه از جلوه‌های زمانی روایت الفهرس است که در سایۀ اغراضی چون حزن و اندوه، ترس و دلهره و احساس لذت، توانسته با درهم شکستن روال خطی زمان، مخاطب را در چگونگی دریافت و کشف حلقۀ پیوند زمان رویدادها با ابهام روبه‌رو کند

مقاله پژوهشی

نقش و کارکرد پیش انگاری در تبیین ضرب المثل های نهج البلاغه

سید مهدی مسبوق؛ حسین رجبی علا

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 26 اردیبهشت 1404

https://doi.org/10.22067/jall.2025.85892.1352

چکیده

کاربردشناسی به بررسی زبان در بافت و ‌سیاق در‌ خلال موقعیتی خاص و در زمان و مکانی خاص می-پردازد تا اهداف گوینده و معانی مورد نظری که قصد انتقال آن به مخاطب را دارد، توضیح دهد. «پیش-انگاری»، به بررسی‌اطلاعاتی‌می‌پردازد که پیشتر میان گوینده و شنونده وجود داشته و گوینده فرض می‌کند، شنونده از برخی اطلاعات آگاهی دارد. نهج‌البلاغه ... بیشتر کاربردشناسی به بررسی زبان در بافت و ‌سیاق در‌ خلال موقعیتی خاص و در زمان و مکانی خاص می-پردازد تا اهداف گوینده و معانی مورد نظری که قصد انتقال آن به مخاطب را دارد، توضیح دهد. «پیش-انگاری»، به بررسی‌اطلاعاتی‌می‌پردازد که پیشتر میان گوینده و شنونده وجود داشته و گوینده فرض می‌کند، شنونده از برخی اطلاعات آگاهی دارد. نهج‌البلاغه به عنوان کتابی ارزشمند و گران‌سنگ در باورهای اسلامی، به عنوان یک منبع مهم وغنی برای هدایت بشری به شمار می‌آید که با هویـت دینی خود، عمومیـت یافته است. بسنده نمودن به معانی ظاهری آن، به منزله عدم درک واقعی مفاهیم ارزشمند این کتاب جاوید است. زیرا در عمق ساختار ظاهری خود، به موضوعاتی عمیق و فراوان اشاره می‌کند که نیازمند کاوش و بررسی بیشتری است. در جستار پیش‌رو با روش توصیفی- تحلیلی و رویکرد کاربردشناختی، پیش‌انگاری وانواع آن در90 نمونه از ضرب‌المثل‌های نهج‌البلاغه بر اساس کتاب «الأَمثال و الحکم المستخرجه من نهج‌البلاغه» نوشته محمد الغروی، مورد نقد و تحلیل قرار گرفت تا از این رهگذر خوانش و فهم دقیق‌تری از این امثال به دست آید. نتایج پژوهش نشان داد که امام علی(ع) ضمن توجه به قوانین تطور زبان، به صورت هنرمندانه، مفاهیم اخلاقی، اجتماعی و سیاسی مورد نظر خویش را در قالب واژگان و عبارات دارای مفاهیم پوشیده، مطرح نموده‌اند که بیانگر توانش زبانی و کاربردشناختی امیر بیان (ع) است. ایشان در مسیر دستیابی به این معانی پنهان، به تشریح پیش‌انگاری‌های ساختاری و گاه واقعیت‌پذیر و واقعیت ناپذیر، مخاطب را بیش از بیش به تعمق در امثال دعوت نموده است. کلید واژه‌ها: کاربردشناسی، پیش‌انگاری، ضرب‌المثل، نهج‌البلاغه.

علمی - پژوهشی

واکاوی شکل‌گیری معنا در «لامیة العجم» طغرایی بر اساس نظریة قطب‌های استعاری و مجازی یاکوبسن

زهرا حقایقی؛ مرضیه آباد

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 07 تیر 1404

https://doi.org/10.22067/jall.2025.90368.1469

چکیده

ساختارگرایی، رویکردی تحلیلی در مطالعات ادبی است که با تأکید بر نقش زبان در شکل‌دهی به معانی و ساختارهای ادبی، به کاوش در روابط بین عناصر زبانی و ساختاری متون می‌پردازد. در این پژوهش، با بهره‌گیری از این رویکرد و با تکیه بر نظریه‌های رومان یاکوبسن، به بررسی دقیق و همه جانبه‌ی قصیده‌ی مشهور «لامیة العجم» طغرایی پرداخته شده ... بیشتر ساختارگرایی، رویکردی تحلیلی در مطالعات ادبی است که با تأکید بر نقش زبان در شکل‌دهی به معانی و ساختارهای ادبی، به کاوش در روابط بین عناصر زبانی و ساختاری متون می‌پردازد. در این پژوهش، با بهره‌گیری از این رویکرد و با تکیه بر نظریه‌های رومان یاکوبسن، به بررسی دقیق و همه جانبه‌ی قصیده‌ی مشهور «لامیة العجم» طغرایی پرداخته شده است. هدف اصلی پژوهش، شناسایی و تحلیل ارتباط بین عناصر زبانی و ادبی در شکل‌گیری معنا در این اثر کلاسیک است. با توجه به اهمیت وشهرت «لامیة العجم»، این پژوهش تلاش می‌کند تا با رویکردی ساختارگرایانه، لایه‌های پنهان و پیچیدگی‌های معنایی این قصیده را آشکار سازد. روش پژوهش مبتنی بر تحلیل زبان‌شناختی دقیق متن در سه سطح زبانی، ادبی و اندیشگانی است. در سطح زبانی، به بررسی عناصر صوتی مانند هم‌آوایی و هم‌حروفی، وزن و بحر، و همچنین هنجارشکنی‌های زبانی پرداخته شده است. در سطح ادبی، تحلیل بر روی عناصر ادبی مانند استعاره، کنایه و سایر آرایه‌های ادبی متمرکز شده است. و در نهایت، در سطح اندیشگانی، تلاش شده است تا ارتباط بین عناصر زبانی و ادبی با مفاهیم و مضامین کلی قصیده بررسی شود. رهیافت پژوهش نشان می دهد که وزن وبحر با مفهوم و محتوای قصیده هم‌خوانی دارد. هم حروفی و هم آوایی در شعر اندک،اما قابل ملاحظه است و غالبا از نوع تکرار آوایی ناقص است، از دیگر سو، هنجارگریزی و قاعده افزایی است که موجب برجسته‌سازی زبان شعری قصیده «لامیة العجم» شده است و از این میان کاربرد استعاره از بالاترین بسامد برخوردار است که نشانگر عنصر خیال و معانی ذهنی شاعر است. ساختار واژگانی و ادبی در قصیده در خدمت اندیشه و عاطفه شاعر قرار گرفته است

علمی - پژوهشی

مؤلفه‌هاى زبانشناسی جغرافیایی در سفرنامه‌های عربی (قرن سوم تا هشتم هجری)

زهرا هادوی خلیل آباد؛ حسین ایمانیان؛ روح الله صیادی نژاد

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 05 مرداد 1404

https://doi.org/10.22067/jall.2025.90884.1479

چکیده

نوشته‌های جغرافیایی و سفرنامه‌ها، سرچشمۀ بسیاری از نادانسته‌های انسان معاصر از دنیای قدیم است و با نگاه به آن‌ها می-توان شناختی بهتر و دقیق‌تر از شیوۀ اندیشه‌ورزی، سخن‌گویی، آیین‌ها و باورهای مردم سرزمین‌های گوناگون یافت. سفرنامه-نویسی و نگارش کتاب‌های جغرافی با موضوع انسانی، کمابیش از سدۀ سوم هجری آغاز و در سدۀ چهارم به اوج ... بیشتر نوشته‌های جغرافیایی و سفرنامه‌ها، سرچشمۀ بسیاری از نادانسته‌های انسان معاصر از دنیای قدیم است و با نگاه به آن‌ها می-توان شناختی بهتر و دقیق‌تر از شیوۀ اندیشه‌ورزی، سخن‌گویی، آیین‌ها و باورهای مردم سرزمین‌های گوناگون یافت. سفرنامه-نویسی و نگارش کتاب‌های جغرافی با موضوع انسانی، کمابیش از سدۀ سوم هجری آغاز و در سدۀ چهارم به اوج می‌رسد. یکی از موضوع‌هایی که در این نوشته‌ها نمودی گاه پُررنگ و بیش‌تر، کم‌رنگ دارد، اشارۀ نویسندگان به موضوع‌های زبانی است. زبان‌شناسی جغرافیایی که از شاخه‌های نورستۀ زبان‌شناسی است می‌کوشد با مطالعۀ این نوشته‌ها، تصویری از گونه‌های زبانی و گویشی و پراکندگی آن در مناطق گوناگون، پیش روی خواننده بگذارد. این جستار با بیرون‌کشیدن مؤلفه‌های زبان-شناسی جغرافیایی از سفرنامه‌های عربی سده‌های سوم تا هشتم هجری و تحلیل داده‌های زبانی، به ارزش فرهنگی، سیاسی و حتی اقتصادی این داده‌ها برای پژوهشگر معاصر اشاره می‌کند.از آنجا که دربارۀ پیوندهای زبانی در سرزمین‌های گشوده‌شده پس از اسلام، نوشته‌های جداگانۀ کم‌تری هست، سفرنامه‌ها سرچشمه‌ای ارزشمند و مطمئن برای نشان‌دادن اندازۀ نفوذ زبانی، دینی و سیاسی گروه‌ها یا حکومت‌ها به‌ویژه اسلام در سرزمین‌های گوناگون به‌شمار می‌آید و این، بر بایستگی انجام پژوهش تأکید دارد. هدف نگارندگان، بررسی سیر تاریخی مؤلفه‌ها و پیوندهای زبانیِ بازتاب‌یافته در سفرنامه‌های سده‌های سوم تا نهم است. مطالعه نشان می‌دهد که چندزبانگی، ویژگی-های گویشی هر منطقه، پراکندگی جغرافیایی لهجه‌ها و زبان‌ها، هم‌سنجی ساختاریِ واژه‌ها، کم‌ارزش‌دانستن‌هایِ ذوقی برخی لهجه‌ها و بیان علت نام‌گذاری جای‌ها و کسان، مهم‌ترین مایه‌های زبانی است که در سفرنامه‌ها بازتاب یافته و هریک، پرده از مسائل اجتماعی، دینی، تاریخی و سیاسی سرزمین‌های گوناگون اسلامی برمی‌دارد.

علمی - پژوهشی

التحلیل اللسانی النحوی للخطاب الشعری عند المتنبی(میمیته فی مدح سیف الدولة أنموذجا)

عبدالوحید نویدی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 05 مرداد 1404

https://doi.org/10.22067/jall.2025.89508.1455

چکیده

شغلت الدراسات النقدیة موضعا مرکزیا فی تحلیل النصوص الشعریة والنثریة؛ و من أهم الدرسات النقدیة المعاصر هی لسانیات النص التی تعد مدخلا أساسیا لدراسة اتساق الخطاب وانسجامه. هذه النظریة ذات علاقة دلالیة وتداولیة تنبئ بمدی فعالیة الخطاب ودینامیة النص، وتسهم فی تشیید عالم الخطاب الشعری وتساعد علی وضع الأطر والحدود للکشف عن عالم النصوص. ... بیشتر شغلت الدراسات النقدیة موضعا مرکزیا فی تحلیل النصوص الشعریة والنثریة؛ و من أهم الدرسات النقدیة المعاصر هی لسانیات النص التی تعد مدخلا أساسیا لدراسة اتساق الخطاب وانسجامه. هذه النظریة ذات علاقة دلالیة وتداولیة تنبئ بمدی فعالیة الخطاب ودینامیة النص، وتسهم فی تشیید عالم الخطاب الشعری وتساعد علی وضع الأطر والحدود للکشف عن عالم النصوص. وتأسیسا علی هذا، یهدف بحثنا هذا إلی الوقوف علی مظاهر نسیج النص ورؤیا الخطاب فی إحدی قصائد المتنبی فی مدح سیف الدولة، ودراسة الروابط الشکلیة فیها، وتحلیل الاتساق النحوی بوصفه رابطا شکلیا تتعالق به النصوص وتکتسب به نصیتها، مستخدما المنهج الوصفی التحلیلی، معتمدا علی نظریة الاتساق النصی، مؤمنا بضرورة تفعیل هذه النظریة لدراسة وتقییم المنجز الشعری، وتقدیم القراءة الجدیدة. من أهم النتائج التی توصل إلیها المقال هی أن العنصر الإحالی له حضور لافت فی القصیدة؛ فاستخدمت بنسبة کبیرة تفوق العناصر الأخری. وأکثر المحالات إلیها استخداما فی القصیدة هی الممدوح والمتنبی، وهو یتماشی مع موضوع المدح، فالإحالة الضمائریة إلی الممدوح والشاعر أسهمت إسهاما بارزا فی الربط بین أجزاء القصیدة وإحکام نسجها وبنائها. کما أن هناک تنوع فی استعمال الضمائر بین المتصل، والمنفصل، والمستتر؛الأمر الذی أدی ألی کسر الرتابة والممل عن النص. والشاعر من خلال الإحالة الداخلیة القبلیة یزید من حظوظ النص فی التماسک، أما الإحالة الضمیریة الخارجیة فتعود جمیعا إلی الممدوح والشاعر، وأن الإشارات والموصولات وأدوات المقارنة تسهم فی استمراریة القصیدة، لکنها لاتشکل أداة اتساقیة قویة بالقیاس مع عدد الضمائر المستعملة کما عنصر الحذف یشکل ظاهرة أسلوبیة بارزة فی قصیدته من أجل الإیجاز، والاقتصاد اللغوی، وإبعاد نصه عن الحشو الزائد، وإشراک المتلقی فی الکشف عن الکلمات المحذوفة.

علمی - پژوهشی

نقد اجتماعی شعر عبدالرحمن یوسف القرضاوی

زینب صالحی؛ سید حسین سیدی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 03 شهریور 1404

https://doi.org/10.22067/jall.2025.79852.1216

چکیده

ادبیات از گذشته‌های دور همواره در نقش یک آیینه تمام نمای جامعه بشری ایفای نقش نموده است و ادبیات و جامعه در تقابل و تعاملی دوسویه با یکدیگر زیسته و تأثیر وتأثراتی داشته‌اند. از این روی مفاهیم، معانی و گاها ساختار یک اثر ادبی به موازات تحولات جامعه دچار تغییر و دگردیسی شده است که با مرور آثار ادبی در دوره‌های مختلف به خوبی می‌توان ... بیشتر ادبیات از گذشته‌های دور همواره در نقش یک آیینه تمام نمای جامعه بشری ایفای نقش نموده است و ادبیات و جامعه در تقابل و تعاملی دوسویه با یکدیگر زیسته و تأثیر وتأثراتی داشته‌اند. از این روی مفاهیم، معانی و گاها ساختار یک اثر ادبی به موازات تحولات جامعه دچار تغییر و دگردیسی شده است که با مرور آثار ادبی در دوره‌های مختلف به خوبی می‌توان آن را مشاهده کرد. همان طور که تحلیل و بررسی نگاه انتقادی و اعتراضی عبدالرحمن یوسف به جامعه‌اش مؤید این نظرگاه است. در جستار پیش‌رو محتوای اشعار و آثار شعری عبدالرحمن یوسف و رابطه‌ای که با جهان معاصرش دارد مورد بررسی قرار می‌گیرد و به جای شیوۀ توصیفی محض، به تأثیرپذیری محتوایی سروده‌هایش از محیط پیرامونش پرداخته می‌شود. نتایج جستار حاضر چنین است:شاعر متأثر از شرایط اجتماعی جامعه خود و ضمیر بیدار و دردمندش و بدون استفاده از واژگان پرطمطراق، لفظ‌پردازی‌ها و تصنع‌های شعری به نقد موضوعاتی چون فقر، تضاد طبقاتی، قتل عام مردم بی‌گناه، تاراج سرمایه‌های ملی، فساد موجود در جامعه مصر، قانون مصر، شکنجه و زندانی کردن افراد بی‌گناه، فرقه‌گرایی و تفرقه‌افکنی، دخالت بیگانگان در امور مصری و ... پرداخته است و گاهی اوج درد و رنج وی را در نهایت استهزاء و تمسخر و ریشخند کلام وی به وضوح می‌توان دید به طوری که حتی بالاترین شخص دستگاه حکومتی نیز از این زبان تند و گزندۀ وی در امان نبوده است. شایان ذکر است شاعر در کنار نقد جامعه و توصیف واقعیت تلخ آن به ریشه‌یابی مشکلات و ایجاد روحیه مبارزه‌طلبی در میان مردم مصر می‌پردازد.

علمی - پژوهشی

واکاوی پدیده ی زمان در مطالعات داستانی و موضوعی؛ مطالعات روش شناسی

سیدحسین سیدی؛ سعیده ممیزی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 09 شهریور 1404

https://doi.org/10.22067/jall.2025.70167.1045

چکیده

"زمان" جایگاه مهمی در مطالعات تفسیری و علوم قرآنی دارد؛ "زمان" با عناوینی همچون مکی-مدنی و ترتیب نزول، همواره در صدرِ مباحث تفسیری حضور داشته است. مقوله‌ی مکی و مدنی در واقع به زمانِ قرآنی، در قالب دو دوره‌ی کلی اشاره دارد، ترتیب نزول نیز به صورت جزئی، به بررسی زمانِ قرآنی می‌پردازد. با وجود اهمیت زمان، در نزد متخصصان علوم قرآنی و نقش ... بیشتر "زمان" جایگاه مهمی در مطالعات تفسیری و علوم قرآنی دارد؛ "زمان" با عناوینی همچون مکی-مدنی و ترتیب نزول، همواره در صدرِ مباحث تفسیری حضور داشته است. مقوله‌ی مکی و مدنی در واقع به زمانِ قرآنی، در قالب دو دوره‌ی کلی اشاره دارد، ترتیب نزول نیز به صورت جزئی، به بررسی زمانِ قرآنی می‌پردازد. با وجود اهمیت زمان، در نزد متخصصان علوم قرآنی و نقش بدیهی آن در مطالعات قرآنی، پژوهش‌های ادبیات عربی - قرآنی، توجه زیادی بدین مقوله نداشته‌اند و همین مسئله، موجب خلل و چالش در آنها شده است. بازنمایی و بازخوانی خلل احتمالی، می‌تواند پژوهشگران آتی را برای توجه به مقوله‌ی زمان، مجاب کند، این انگیزه‌ای بود که در نهایت به انتخاب عنوان مذکور، منجر شد، برای نیل به این مقصود، تعدادی از مقالات حوزه‌ی داستانی و موضوعی - به عنوان دو زمینه‌ی مهم مطالعات ادبی-قرآنی- به صورت تصادفی استخراج و از لحاظ توجه و عدم توجه به مقوله‌ی «زمان» بررسی شدند. شایان ذکر است که در پژوهش حاضر از روش فراتحلیل و آماری استفاده شده است.نتایج بررسی‌ها نشان داد؛ هم در مطالعات داستانی و هم در مطالعات موضوعی، درصد بسیار پایینی از پژوهشگران به مقوله‌ی «زمان» توجه داشته‌اند که نقص‌هایی را به تبع خود، به همراه آورده است؛ آسیب‌هایی که در مطالعات داستانی، ملاحظه شدند، عبارتند از: نادیده‌انگاری ابداع‌های داستان قرآنی، خلل در اجرای برخی الگوهای تحلیلی، به حاشیه رفتن غرض‌های قرآنی و شکستن الگوی قرآنی در الگوی تحلیلی. در مطالعات موضوعی نیز می‌توان به این چالش‌ها اشاره کرد: مثال‌کاوی بدل از متن‌کاوی و خلل در برخی الگوهای تحلیلی.

علمی - پژوهشی

دراسة الشخصیات فی قصة "أوراق مطلقّة" لولیدة عِتو بناء علی نظریة وصمة العار لإرفنج جوفمان

جواد محمدزاده؛ بهروز قربان زاده؛ محمد کلاشی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 02 آذر 1404

https://doi.org/10.22067/jall.2025.92971.1532

چکیده

من الاتجاهات السائدة فی النقد الأدبی، استخدام المنهج النفسی الاجتماعی المدمج. یتضمن هذا المنهج نظریات تقوم بتقییم الشخصیات الخیالیة وسلوکیاتها وأفعالها الفردیة والاجتماعیة. من هذه النظریات هی نظریة وصمة العار التی وضعها إرفنج جوفمان، والتی یمکن على أساسها دراسة سلوکیات الشخصیة الموصومة وأفعالها من خلال الأعمال الأدبیة، منها ... بیشتر من الاتجاهات السائدة فی النقد الأدبی، استخدام المنهج النفسی الاجتماعی المدمج. یتضمن هذا المنهج نظریات تقوم بتقییم الشخصیات الخیالیة وسلوکیاتها وأفعالها الفردیة والاجتماعیة. من هذه النظریات هی نظریة وصمة العار التی وضعها إرفنج جوفمان، والتی یمکن على أساسها دراسة سلوکیات الشخصیة الموصومة وأفعالها من خلال الأعمال الأدبیة، منها القصص القصیرة. إنّ وصمة العار هی عبارة عن إلصاق مسمیات غیر مرغوب فیه للفرد من جانب آخر، الأمر الذی یؤدّی إلی عزلة الفرد وعدم تقبل المجتمع له. إنّ إحدی الخصائص المخزیة التی تخلق وصمة العار هی الطلاق، حیث قد یؤدّی إلى اضطرابات نفسیة خطیرة وحتی الموت. من ثمّ، اخترنا فی هذا البحث قصة تحمل عنوان "أوراق مطلقة"، للقاصّة السوریة ولیدة عتو، وهی إحدى القصص الواقعیة التی تتناول حیاة مطلقة، لم تفقد هویتها الشخصیة فحسب، بل هویتها الاجتماعیة أیضاً. یهدف هذا البحث إلی تحلیل آثار وصمة الطلاق على الشخصیة الموصومة والعوامل المؤثرة فی خلقها علی ضوء المنهج الوصفی التحلیلی، وبالاعتماد على نظریة "وصمة العار". تکمن أهمیة هذا البحث فی أنه من جهة یکون خطوة نحو تعریف القراء بالقصص القصیرة للکاتبة السوریة ولیدة عتو التی تهتم بالقضایا الاجتماعیة والثقافیة للمرأة، ومن جهة أخرى، یحاول الکشف عن صورة الوضع الاجتماعی للمرأة المطلقة، والضغوط النفسیة الناتجة عن وصمة الطلاق فی المجتمع السوری، بالاعتماد على نظریة إرفنج جوفمان. تدلّ نتائج هذا البحث علی أنّ العزلة الاجتماعیة وتدنی احترام الذات هما من أکثر أنواع علامات وصمة العار تجلیاً لدی ناهد بوصفها شخصیة موصومة. من وجهة نظر القاصّة، أنّ أمّ ماهر -بوصفها شخصیة واصمة- ولیدة نظرة المجتمع التقلیلدیة للمرأة المطلقة، وهی حبیسة موروث ثقافی غیر قابل للتغییر. الرؤیة التمییزیة أو رؤیة فصل الــــ "نحن" عن الـــ "هم"، هی عاملة واصمة أخری تستخدمها أمّ ماهر لتهاجم شخصیة موصومة. فی هذه القصة، یکون ماهر -باعتباره شخصیة داعمة- فی منتهی الحکمة، وهو یستخدم إستراتیجیة المقارنة والتدخل المعرفی السلوکی، لخفض الوصمة وتغییر رؤیة الواصمة

علمی - پژوهشی

جهان‌های متکامل در خطبۀ اشباح؛ (تحلیل خطبۀ 91 نهج‌البلاغه با رویکرد جهان متن پُل وِرث)

گل افروز محبی؛ حسین نوازنی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 03 آذر 1404

https://doi.org/10.22067/jall.2025.90538.1474

چکیده

رویکرد جهان متن پُل وِرث (1999) با تأکید بر ساختارهای ذهنی پنهان در متن، آن را به مثابه یک جهان مستقل با قوانین و ساختارهای درونی خود می‌نگرد. این رویکرد با کمک تحلیل روابط، میان عناصر مختلف متن مانند شخصیت‌ها، مکان‌ها و رویدادها به درک بهتر معنا و پیام نهفته در متن کمک می‌کند. جهان‌های سه‌گانۀ متن، گفتمان و زیرشمول اساس آن هستند. این ... بیشتر رویکرد جهان متن پُل وِرث (1999) با تأکید بر ساختارهای ذهنی پنهان در متن، آن را به مثابه یک جهان مستقل با قوانین و ساختارهای درونی خود می‌نگرد. این رویکرد با کمک تحلیل روابط، میان عناصر مختلف متن مانند شخصیت‌ها، مکان‌ها و رویدادها به درک بهتر معنا و پیام نهفته در متن کمک می‌کند. جهان‌های سه‌گانۀ متن، گفتمان و زیرشمول اساس آن هستند. این مقاله از رویکرد تحلیل گفتمان برای بررسی ساختار و معنای خطبۀ 91 امام علی (ع) که به خطبۀ اشباح معروف است، استفاده می‌کند. با هدف به‌کارگیری مفهوم جهان‌های گفتمانی پل ورث، این جستار به لایه‌های معنایی متعدد و مفاهیم به‌هم‌پیوستۀ نهفته در متن می‌پردازد که با بررسی عناصر کلیدی که این دنیاها را می‌سازند، مانند شخصیت‌ها، مضامین متن شناسایی می‌شوند. مسألۀ پژوهش، این است که چگونه فرآیند جهان متن در چارچوب رویکرد ورث با ایجاد هماهنگی بین جهان‌های مختلف متن به معناسازی می‌پردازد. علاوه بر این، این مقاله به بررسی روابط بین این جهان‌های گفتمانی و چگونگی کمک آن‌ها به انسجام و معنای کلی خطبه می‌پردازد. یافته‌ها، متنی چندوجهی را نشان می‌دهد که از گفتمان سادۀ دینی فراتر می‌رود و بینش عمیقی در مورد ماهیت هستی، هدف انسانی و امر الهی ارائه می‌دهد. این خطبه به جهان‌های گفتمانی مختلفی تقسیم شده است که به‌طور عمده بر هستی و آفرینش و جایگاه انسان در جهان تمرکز دارند. جهان گفتمانی انسان به نقش انسان در جهان، رابطه او با خدا و تعهدات اخلاقی او می‌پردازد. این جهان بر مفهوم ارادۀ آزاد، اهمیت ایمان و عبادت و سرنوشت نهایی بشریت تأکید دارد.

مقاله پژوهشی

بازیابی ایماژ عشق در پرتو انگاره نقاب و سایه (خوانش یونگی از سروده‌های عبدالوهاب البیاتی)

فرزانه زارعی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 07 آذر 1404

https://doi.org/10.22067/jall.2025.96054.1600

چکیده

ایماژ عشق از مباحث بنیادین ادبیات و روان‌شناختی به شماره می‌آید. بنیاد زندگی و شالوده هستی بر آن استوار است. عشقی که جوهر آفرینش و راز پنهان میان ذرات هستی است. عبدالوهاب البیاتی شاعر برجسته عراقی مفهوم عشق را در شعر خود به‌عنوان نیرویی آفریننده و بنیان هستی می‌بیند؛ ازاین‌رو عشق در جهان شعری او از سطح احساس فردی فراتر می‌رود و ... بیشتر ایماژ عشق از مباحث بنیادین ادبیات و روان‌شناختی به شماره می‌آید. بنیاد زندگی و شالوده هستی بر آن استوار است. عشقی که جوهر آفرینش و راز پنهان میان ذرات هستی است. عبدالوهاب البیاتی شاعر برجسته عراقی مفهوم عشق را در شعر خود به‌عنوان نیرویی آفریننده و بنیان هستی می‌بیند؛ ازاین‌رو عشق در جهان شعری او از سطح احساس فردی فراتر می‌رود و به تجربه‌ی انسانی اجتماعی و عرفانی بدل می‌شود؛ زیرا عشق را جوهر رهایی انسان می‌داند. این پژوهش با رویکردی نقد اسطوره گرا و با تکیه‌بر روش توصیفی تحلیلی به بررسی نمودهای عشق در سروده‌های عبدالوهاب البیاتی با بهره‌گیری از مفاهیم روان‌شناختی نقاب و سایه می‌پردازد. رهیافت فرجامین این جستار حکایت از آن دارد انگاره عشق در جهان شعری بیاتی فرایند تکاملی است که شاعر در بستر آن از پسِ نقاب‌های اجتماعی و اسطوره‌ای عبور می‌کند، با سایه‌ی درونی خویش رویارو می‌شود و درنهایت به‌نوعی تکامل وجودی و رستاخیز و جاودانگی دست می‌یابد. از این منظر، ایماژ عشق در آثاربیاتی نه‌تنها نیرویی عاطفی، بلکه مسیری برای کشف خویشتن، پیوند با ناخودآگاه و رسیدن به تکامل وجودی است. عشق در شعر عبدالوهاب البیاتی از بستر تاریخ، تمدن، اسطوره، سیاست و تجربه‌های سفر و تبعید عبور می‌کند و به نیرویی سازنده و باززاینده تبدیل می‌شود.عشق در جهان شعری او نه‌فقط یک تجربه شخصی و حسی است؛ بلکه قدرتی است که می‌تواند سبب رستخیز و باززایی و تجدید حیات فرهنگی و تاریخی یک سرزمین از دل رنج‌ها و ویرانی‌ها شود و پیوندی ژرف با هویت جمعی و تجربه تاریخی ملت عرب برقرار می‌کند..

مقاله پژوهشی

واکاوی ابعاد هوش عاطفی (EQ) در رمان «رأیتُ فیما یری النائم» اثر نجیب محفوظ و «چشم‌هایش» اثر بزرگ علوی براساس نظریه دانیل گلمن

علی خالقی؛ حسن خلف؛ حمید متولی زاده نائینی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 09 آذر 1404

https://doi.org/10.22067/jall.2025.93488.1542

چکیده

هوش عاطفی که نخستین بار توسط دانیل گلمن مفهوم‌پردازی شد، به توانایی شناخت و مدیریت هیجانات فردی و اجتماعی می‌پردازد. این مفهوم که شامل ابعاد خودآگاهی، خودمدیریتی، خودانگیزشی، آگاهی اجتماعی و مدیریت روابط است، می‌تواند ابزاری کارآمد برای تحلیل لایه‌های روان‌شناختی شخصیت‌ها در آثار ادبی باشد. بر همین اساس، پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی ... بیشتر هوش عاطفی که نخستین بار توسط دانیل گلمن مفهوم‌پردازی شد، به توانایی شناخت و مدیریت هیجانات فردی و اجتماعی می‌پردازد. این مفهوم که شامل ابعاد خودآگاهی، خودمدیریتی، خودانگیزشی، آگاهی اجتماعی و مدیریت روابط است، می‌تواند ابزاری کارآمد برای تحلیل لایه‌های روان‌شناختی شخصیت‌ها در آثار ادبی باشد. بر همین اساس، پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی به تطبیق ابعاد هوش عاطفی (EQ) بر پایه نظریه دانیل گلمن در دو رمان برجسته، «چشمهایش» اثر بزرگ علوی و «رأیتُ فیما یری النائم» اثر نجیب محفوظ می‌پردازد. ضرورت این پژوهش از جایگاه ممتاز دو رمان در ادبیات فارسی و عربی و نیز از ظرفیت نظریه هوش عاطفی در ایجاد پیوندی میان روان‌شناسی و نقد ادبی سرچشمه می‌گیرد. از این‌رو، اهداف نگارندگان، بررسی تطبیقی ابعاد هوش عاطفی در شخصیت‌های دو اثر و تبیین کارکرد سیاسی-اجتماعی آن در رمان «چشم‌هایش» و کارکرد وجودی-هویتی آن در رمان «رأیتُ فیما یری النائم» است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که بزرگ علوی در رمان خود شخصیت‌هایی را در بستر مبارزات سیاسی خلق می‌کند، در حالی که نجیب محفوظ از طریق روایتی سورئال به کاوش در روان انسان می‌پردازد. همچنین شخصیت‌های رمان «چشمهایش» از مؤلفه‌های هوش عاطفی عمدتاً در راستای پیشبرد اهداف سیاسی و مقاومت بهره می‌برند. در مقابل، در رمان «رأیتُ فیما یری النائم»، هوش عاطفی به شکلی فطری و درونی در شخصیت اصلی برای مواجهه با بحران‌های وجودی و هویتی به کار گرفته می‌شود. با وجود شباهت هر دو نویسنده در استفاده از هوش عاطفی برای عمق بخشیدن به شخصیت‌ها، تفاوت اصلی در هدف نهایی آن‌هاست: علوی بر کنشگری در جهان بیرون (اجتماعی-سیاسی) و محفوظ بر کاوش در جهان درون (فردی-وجودی) تمرکز کرده است. این پژوهش، کارآمدی مدل گلمن را در تحلیل لایه‌های عمیق روان‌شناختی در ادبیات داستانی با بافت‌های فرهنگی و سبکی متفاوت تأیید می‌کند.

علمی - پژوهشی

بررسی اثر داستانی «البحث عن الشمس» از عزالدین جلاوجی بر اساس الگوی نظام های معنایی اریک لاندوفسکی

حسین الیاسی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 10 آذر 1404

https://doi.org/10.22067/jall.2025.91233.1491

چکیده

لاندوفسکی با توسعه مطالعات گرمس ، رویکرد نظام معنایی را معرفی می‌کند که با مطالعه رخداد فاعلی، کنش سوژه‌های گفتمانی و عنصر تعامل، به بررسی روند تولید معنا درمتون روایی بر اساس نظام های معنایی می‌پردازد. وی تولید معنا را مرهون کنش ‌مجاب‌سازی، القایی و تشویقی، تطبیق و تصادف می‌داند که با مرکزیت یافتن کنش در روایت تغییر پیدا می کند ... بیشتر لاندوفسکی با توسعه مطالعات گرمس ، رویکرد نظام معنایی را معرفی می‌کند که با مطالعه رخداد فاعلی، کنش سوژه‌های گفتمانی و عنصر تعامل، به بررسی روند تولید معنا درمتون روایی بر اساس نظام های معنایی می‌پردازد. وی تولید معنا را مرهون کنش ‌مجاب‌سازی، القایی و تشویقی، تطبیق و تصادف می‌داند که با مرکزیت یافتن کنش در روایت تغییر پیدا می کند و موجب شکل گیری لایه های مختلف معنایی می شود. پژوهش حاضر بر اساس نظریه نظام معنایی لاندوفسکی و به شیوه توصیفی و تحلیلی به بررسی رمان البحث عن الشمس از عزالدین جلاوجی می‌پردازد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد داستان با فضایی تنشی آغاز شده که در آن حضور ‌ایستای مقهور و عدم توانش وی برای رویارویی با ربیب که به عنوان نماد رژیم صهیونیستی خانه او را تصاحب کرده، ترسیم کننده یک فضای تنشی است. آزادسازی خانه مقهور به عنوان نماد سرزمین فلسطین، ابژه ارزشی و هدف غایی غریب است که در ادامه با شکل گیری کنش ‌مجاب‌سازی و یا اقناع از سوی غریب، برای رسیدن به آن، برنامه ریزی می‌شود. غریب پس از عبور از چالش‌های ‌مجاب‌سازی در نهایت موفق می‌شود تا مقهور را برای انجام کنش و بیرون راندن ربیب و دست‌یابی به خورشید و در هم شکستن حصاری که به وسیله ربیب و حامیان وی بنا شده متقاعد سازد. در نهایت با تحقق هم‌آیی و توانش کنشی، مقهور به ‌سوژه‌ای فعال با جهت گیری مثبت تبدیل می‌شود و شروع فرآیند کنش پردازی از سوی وی و تلاش برای بیرون راندن ربیب، بیانگر شکل‌گیری نظام معنایی تطبیق در داستان مذکور است که در نهایت با اثبات حضور پدیدار شناختی مقهور، رهاسازی فلسطین به عنوان ابژه ارزشی و بیرون راندن ربیب تحقق پیدا می‌کند.

علمی - پژوهشی

میزوژنی نرم در رمان «النظارة السوداء» اثر احسان عبدالقدوس

سحر دهقانی؛ حسین شمس‌آبادی؛ سید مهدی نوری کیذقانی؛ عباس گنجعلی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 11 آذر 1404

https://doi.org/10.22067/jall.2025.89036.1441

چکیده

میزوژنی، باور یا نگرشی است که ریشه در تعصبات عمیق اجتماعی، فرهنگی و تاریخی علیه زنان دارد و در طول تاریخ از طریق اشکال مختلف تبعیض، خشونت و انقیاد تداوم یافته است. این نگرش، به‌طور گسترده در جوامع مختلف مشاهده شده و اثرات آن تنها محدود به حوزه اجتماعی نیست، بلکه فرهنگ، ادبیات و حتی ساختارهای حقوقی و اقتصادی جوامع را نیز تحت تأثیر قرار ... بیشتر میزوژنی، باور یا نگرشی است که ریشه در تعصبات عمیق اجتماعی، فرهنگی و تاریخی علیه زنان دارد و در طول تاریخ از طریق اشکال مختلف تبعیض، خشونت و انقیاد تداوم یافته است. این نگرش، به‌طور گسترده در جوامع مختلف مشاهده شده و اثرات آن تنها محدود به حوزه اجتماعی نیست، بلکه فرهنگ، ادبیات و حتی ساختارهای حقوقی و اقتصادی جوامع را نیز تحت تأثیر قرار داده است. بر این اساس، میزوژنی به عنوان یکی از اشکال تبعیض و نابرابری در جوامع مختلف، نیازمند بررسی و تحلیل دقیق است تا بتوان ابعاد اجتماعی و فرهنگی مرتبط با آن را بهتر شناخت. این مفهوم، به عنوان یکی از جنبه‌های اساسی ادبیات، در رمان‌ها و آثار ادبی مختلف نمود پیدا کرده است. رمان‌ها، به دلیل توانایی در بازتاب واقعیت‌های اجتماعی، می‌توانند بستری مناسب برای مطالعه میزوژنی و تأثیر آن بر نگرش‌ها و رفتارها باشند. یکی از آثاری که در این زمینه قابلیت بررسی دارد، رمان «النظارة السوداء» اثر احسان عبدالقدوس است. این رمان در پس‌زمینه جامعه سنتی مصر روایت می‌شود و توانسته است تصویری دقیق و عمیق از وضعیت انسانی و نگرش شخصیت‌ها و جامعه نسبت به زنان، یا به‌عبارت دیگر نسبت به پدیده میزوژنی، ارائه دهد. بر این اساس، این پژوهش با هدف تحلیل تأثیرات میزوژنی بر فرهنگ، جامعه و روابط انسانی انجام شده و تلاش دارد روند شکل‌گیری نگرش‌ها و رفتارها را روشن سازد. در این راستا، نویسندگان با بهره‌گیری از روش توصیفی-تحلیلی، کوشیده‌اند با مطالعه رمان منتخب، جلوه‌های میزوژنی موجود در آن را شناسایی و بررسی کنند. نتایج این بررسی نشان می‌دهد که عبدالقدوس با استفاده از مؤلفه‌های میزوژنی نرم، رفتارهای آسیب‌رسان به زنان را در رمان خود نمایش می‌دهد و با خلق تنش‌های روانی و اجتماعی، تصویری واقع‌گرایانه از موقعیت زنان در جامعه مصر ارائه می‌کند؛ زنانی که تحت سلطه مردان و محدودیت‌های فرهنگی و اجتماعی قرار دارند.

تعداد مقالات ارسال شده	1,955
تعداد مقالات رد شده	1,317
درصد عدم پذیرش	67
تعداد مقالات پذیرفته شده	313
درصد پذیرش	16
تعداد داوران	292

دوره 16 (1403)

دوره 15 (1402)

دوره 14 (1401)

دوره 13 (1400)

دوره 12 (1399)

دوره 11 (1398)

دوره 10 (1397)

دوره 9 (1396)

دوره 8 (1395)

دوره 7 (1394)

دوره 6 (1393)

دوره 5 (1393)

دوره 4 (1391)

دوره 3 (1391)

دوره 2 (1389)

دوره 1 (1388)

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

بانک ها و نمایه نامه ها

ابر واژگان